چرا زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) هم‌سنگ کربلاست؟

به گزارش تابناک به نقل از تسنیم، در روزگاری که بسیاری از الگو‌های دینی و اخلاقی در پس‌زمینه‌ی هیاهوی رسانه‌ها کم‌رنگ شده‌اند، بازشناسی چهره‌های برجسته‌ای، چون حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) ضرورتی دوچندان دارد. شخصیتی که نه‌تنها از نسل نورانی امام حسن مجتبی (ع) است، بلکه با بهره‌گیری از تربیت خانوادگی اصیل و شاگردی سه امام معصوم (ع)، به مقام رفیع علمی، اعتقادی و اجتماعی رسید. شناخت ابعاد شخصیتی ایشان، نه فقط یک کنجکاوی تاریخی، بلکه راهی برای پیوند معنوی با سیره اهل‌بیت (ع) و آشنایی با الگویی عینی از پیروی حقیقی است. امام هادی (ع) در توصیف او فرمودند: «أنت ولینا حقاً»؛ این تأیید از سوی امام معصوم، نشان از عمق ارتباط معنوی حضرت عبدالعظیم (ع) با پیشوایان دین دارد. حدیث «عرض دین» و انتصاب ایشان به‌عنوان مرجع دینی مردم ری، از جایگاه بی‌نظیر او در میان علما و مؤمنان حکایت دارد. شناخت زندگی و مهاجرت او به شهر ری، ما را با یکی از زوایای کمتر شناخته‌شده تاریخ شیعه و مفهوم «هجرت علمی - ولایی» آشنا می‌کند. بی‌جهت نیست که زیارت او هم‌سنگ زیارت سیدالشهدا (ع) دانسته شده است.

حجت الاسلام علی امیری، کارشناس مسائل دینی، به بررسی زوایایی از زندگی و شخصیت علمی و معنوی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) پرداخته است.

چرا شناخت شخصیت و زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام) برای ما اهمیت دارد؟

شناخت شخصیت افراد و زندگی آنها، نقش کلیدی در نوع تعامل و ارتباط ما با آنها دارد. در علم روان‌شناسی، شکل‌گیری شخصیت انسان تحت تأثیر دو عامل اصلی دانسته شده است: وراثت و محیط. بنابراین، برای درک مقام معنوی و علمی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، باید به تاریخچه زندگی ایشان و شخصیت ایشان توجه کرد؛ چرا که این دو عامل نقش مهمی در رسیدن ایشان به آن مقامات ایفا کرده‌اند.

حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام) در چه زمانی به دنیا آمد و نسب ایشان به کدام امام معصوم برمی‌گردد؟

تاریخ دقیق تولد حضرت عبدالعظیم به‌صورت قطعی نقل نشده، اما بر اساس برخی منابع تاریخی، تولد ایشان در حدود دهه‌های هشتم یا نهم قرن دوم هجری بوده است. برخی از مورخین با توجه به قرائن تاریخی، چهارم ربیع‌الثانی سال ۱۷۳ هجری قمری را به عنوان تاریخ ولادت ایشان نقل کرده‌اند.

نسب ایشان از طریق چهار واسطه به امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد، به همین دلیل ایشان را سید حسنی می‌دانند و در کنیه و نام رسمی ایشان نیز از عنوان «الحسنی» استفاده می‌شود. کنیه حضرت، ابوالقاسم بوده و محل تولد ایشان نیز شهر مدینه منوره گزارش شده است.

ایشان حدود هشت برادر دارد. حضرت عبدالعظیم با دختر عموی خود، خدیجه بنت قاسم بن الحسن ازدواج کرد. لازم به ذکر است که قاسم بن الحسن، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) و یکی از امامزادگانی است که مزار او در شمال تهران، در منطقه دربند، واقع شده است.

ثمره این ازدواج، دو فرزند بود: یک پسر به نام محمد و یک دختر به نام خدیجه که به‌ام‌سلمه نیز شهرت داشت. پسر ایشان، محمد، در سنین جوانی از دنیا رفت و بنابراین نسل حضرت عبدالعظیم (ع) از طریق فرزند دخترشان،‌ام‌سلمه، ادامه پیدا کرد.

وفات یا شهادت حضرت عبدالعظیم (ع) چگونه رخ داد و نظر منابع تاریخی درباره آن چیست؟

محل وفات حضرت عبدالعظیم (ع) شهر ری بوده است، اما در مورد چگونگی وفات یا شهادت ایشان، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. منابع کهن همچون رجال نجاشی و کتاب الفهرست اثر شیخ طوسی، بر این باورند که حضرت بر اثر بیماری و به‌صورت طبیعی از دنیا رفت.

در مقابل، برخی منابع متأخر مانند شجره المبارکه و منتخب‌التواریخ عباراتی دارند که به نوعی اشاره به شهادت دارند، مانند "مات مسموماً" یا "دُفِنَ حیّاً"، که القای مفهوم شهادت را می‌کنند.

با توجه به تشبیه زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) به زیارت امام حسین (ع) در برخی منابع، برخی معتقدند می‌توان عنوان «شهید» را برای ایشان نیز به‌کار برد. با این حال، نظر مشهور و مستندتر این است که ایشان به مرگ طبیعی وفات یافت.

حضرت عبدالعظیم (ع) در زمان حیات خود با کدام امامان معصوم (ع) هم‌عصر بودند و نزد کدام امامان تلمذ کردند؟

حضرت عبدالعظیم (ع) هم‌عصر با پنج امام معصوم بودند، از امام موسی کاظم (ع) تا امام حسن عسکری (ع). با این حال، ایشان محضر علمی و معنوی سه امام بزرگوار را به‌صورت مستقیم درک کردند: امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع). ایشان نزد این بزرگان تلمذ کرد، احادیث نقل کرده و مورد توجه ویژه آنان قرار گرفت.

چه عواملی باعث عظمت شخصیت حضرت عبدالعظیم (ع) نزد ائمه اطهار (ع) شده است؟

عظمت حضرت عبدالعظیم (ع) ریشه در چند عامل مهم دارد. از یک طرف نسب شریف ایشان مهم است که از ذریه پیامبر اکرم (ص) و امام حسن مجتبی (ع) بود، جایگاه ویژه‌ای به ایشان بخشید.

همچنین شاگردی نزد سه امام بزرگوار، همان‌طور که امام صادق (ع) فرمودند: «میزان علاقه ما به شیعیان‌مان را با توجه به فهم و روایت آنها از ما بسنجید.» حضرت عبدالعظیم (ع) با حضور پیوسته در محضر امامان، به مراتب بالای معرفت و روایت رسید.

اعتماد علمی امامان به ایشان هم بسیار مهم است. امام هادی (ع) به یکی از راویان به نام ابوحماد رازی فرمودند: «إذا أشکل علیک شیء من أمر دینک بناحیتک فسل عبدالعظیم الحسنی.» یعنی هرگاه در امور دینی‌ات دچار مشکل شدی، در همان ناحیه، به عبدالعظیم حسنی رجوع کن.

این بیان حاکی از آن است که امام هادی (ع)، حضرت عبدالعظیم را به‌عنوان وکیل علمی خود در منطقه ری معرفی می‌فرمایند.

حدیث «عرض دین» حضرت عبدالعظیم (ع) چیست و چه جایگاهی در منابع دارد؟

یکی از احادیث مشهور درباره حضرت عبدالعظیم، حدیث عرض دین است. در این روایت، حضرت عبدالعظیم (ع) عقاید دینی خود را خدمت امام هادی (ع) عرضه می‌دارد، و امام در پاسخ می‌فرمایند: «یا أبا القاسم، هذا والله دین الله الذی ارتضاه لعباده... ثبتک الله بالقول الثابت فی الحیاة الدنیا و فی الآخرة.» این بیان به معنای تأیید کامل عقیده ایشان از سوی امام است و حاکی از جایگاه ممتاز علمی و اعتقادی حضرت عبدالعظیم نزد امام هادی (ع) می‌باشد.

البته روایات دیگری نیز درباره شخصیت حضرت عبدالعظیم (ع) از دیگر امامان وجود دارد. درواقع روایات متعددی از امامان معصوم درباره مقام والای حضرت عبدالعظیم (ع) نقل شده است. از جمله، هنگامی که ایشان از مدینه به سامرا رسیدند، امام هادی (ع) در استقبال از ایشان فرمودند: «مرحباً بک یا أبا القاسم، أنت ولینا حقاً.» یعنی «خوش آمدی‌ای ابوالقاسم! تو به‌راستی از دوستان حقیقی ما هستی.»

این نوع تکریم امام معصوم (ع) نسبت به یک فرد، نشان‌دهنده‌ی عظمت روحی، معنوی و علمی ایشان در نزد اهل‌بیت (ع) است.