پیشنهاد تابناک: به جای اینترنت ملی، هوش مصنوعی ایرانی را راه بیاندازید!

آرسام، پسر شتربان پیر، از بچگی عاشق عدد بود. وقتی گله را به چرا می‌برد، با چوب روی خاک معادله می‌کشید، انگار بخواهد راز باد و خورشید و باران را حل کند.   آرسام  شب، تا صبح بیدار ماند، داده‌های هواشناسی سراوان را از سایت‌های دولتی کشید، و الگوریتمی نوشت که پیش‌بینی باران را با ۸۵ درصد دقت انجام می‌داد.وقتی کار تمام شد، به پهنای صورت لبخند زد و زیر لب گفت: خداروشکر! و خندید، انگار باد سیستان توی ریه‌هایش چرخیده باشد.

***

به گزارش تابناک، در جهانی که فناوری هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال بازتعریف مرز‌های پیشرفت است، ایران با تکیه بر منابع انسانی، داده‌های بومی و ظرفیت‌های علمی خود می‌تواند یک هوش مصنوعی ملی و بومی طراحی کند که نه‌تنها نیاز‌های داخلی را برآورده سازد، بلکه در عرصه جهانی نیز بدرخشد.

چرا هوش مصنوعی برای ایران حیاتی است؟

هوش مصنوعی، ستون فقرات اقتصاد دیجیتال، می‌تواند کشاورزی، سلامت، صنعت و آموزش ایران را متحول کند. گزارش مجمع جهانی اقتصاد (۲۰۲۴) پیش‌بینی می‌کند که AI تا سال ۲۰۳۰ حدود ۱۵.۷ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی تزریق کند.

 در ایران، تحلیل داده‌های اقلیمی با AI می‌تواند مصرف آب کشاورزی را تا ۳۰ درصد کاهش دهد،  چالشی حیاتی برای کشوری با بحران آب. در حوزه سلامت، سیستم‌های تشخیص زودهنگام، مشابه مدل‌های پیشرفته تشخیص سرطان در جهان، می‌توانند هزینه‌های درمان را تا ۲۰ درصد کم کنند. مهم‌تر اینکه، AI بومی می‌تواند با تولید محتوای دیجیتال همسو با فرهنگ و اخلاق ایرانی، نیاز به پروژه‌های محدودکننده مانند اینترنت ملی را مرتفع کند، ضمن آنکه جایگاه ایران را در فناوری جهانی تقویت می‌کند.

منابع ایران برای توسعه هوش مصنوعی بومی

ایران از نظر نیروی انسانی و داده در جایگاه ویژه‌ای است. سالانه ۴ میلیون دانشجو در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند، که ۱۵۰،۰۰۰ نفر در رشته‌های فناوری اطلاعات و علوم کامپیوتر هستند.

 دانشگاه‌های شریف، تهران و صنعتی امیرکبیر در رتبه‌بندی QS ۲۰۲۴ جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان در علوم کامپیوتر قرار دارند. داده‌های بومی، از متون پارسی کتابخانه ملی تا اطلاعات صنعتی و کشاورزی، گنجینه‌ای برای آموزش مدل‌های AI هستند. پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در سال ۱۴۰۳ با بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی، ۲۰ پروژه AI را پیش برده، که نشان‌دهنده ظرفیت زیرساختی است ولی هنوز این جزیزه های دور از هم یه صورت یک سرزمین واحد با هدف واحد و حمایت حاکمیتی در قالب هوش مصنوعی ملی-بومی درنیامده اند.

گنج پارسی: پایان‌نامه‌هایی که AI می‌سازند» 

ایران سالانه ۱۰۰،۰۰۰ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری تولید می‌کند، بسیاری در زمینه‌های یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی. گزارش وزارت علوم (۱۴۰۲) نشان می‌دهد ۷۰ درصد این پایان‌نامه‌ها به دلیل نبود پایگاه داده متمرکز، بلااستفاده‌اند. این اسناد می‌توانند الگوریتم‌ها و داده‌های بومی را تأمین کنند.

برای مثال، پایان‌نامه‌ای در دانشگاه تهران الگوریتمی برای تشخیص بیماری‌های قلبی با داده‌های ایرانی طراحی کرده که می‌تواند پایه سیستم تشخیصی ملی باشد. ایجاد پایگاه داده ملی با همکاری وزارت علوم و معاونت علمی، هزینه‌های تحقیق و توسعه را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهد.

کدام نهاها برای توسعه هوش مصنوعی ملی مسئول هستند؟

نهاد‌های متعددی می‌توانند این پروژه را هدایت کنند. معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در سال ۱۴۰۳ از ۲۰۰ استارتاپ AI حمایت کرده و می‌تواند هماهنگ‌کننده باشد. پژوهشگاه ارتباطات با ابررایانه‌های ۱۰ پتافلاپسی، زیرساخت پردازشی را تأمین می‌کند.

 بنیاد ملی نخبگان با جذب ۵،۰۰۰ استعداد در سال از طریق طرح «شهید بابایی»، نیروی انسانی را فراهم می‌کند. صندوق نوآوری و شکوفایی با بودجه ۱،۲۰۰ میلیارد تومانی در ۱۴۰۳، سرمایه‌گذاری را تسریع می‌کند. دانشگاه‌های برتر و آزمایشگاه‌هایی مانند آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز نیز در تحقیق و توسعه نقش دارند.

هوش مصنوعی بومی-ملی با ارائه پاسخ‌های همسو با فرهنگ ایرانی؛ کاهش وابستگی به فناوری خارجی و تقویت امنیت داده‌ها، به‌ویژه در تحریم‌ها، مزایای مهمی دارد.. خودکارسازی می‌تواند بهره‌وری صنایع را ۲۵ درصد افزایش دهد. اما کمبود توان پردازشی (۰.۵ درصد ظرفیت جهانی)، نبود استراتژی ملی، و ریسک‌های اخلاقی مانند حریم خصوصی، چالش‌هایی هستند که با قوانین شفاف و سرمایه‌گذاری قابل رفع‌اند.

هوش مصنوعی: پل ایران به جای دیوار اینترنت ملی

پروژه اینترنت ملی با هزینه ۲،۰۰۰ میلیارد تومانی در دهه گذشته، با انتقاداتی درباره محدودیت دسترسی مواجه بوده است. پروژه ای ناتمام که بسیاری از کارشناسان آن را مصداق "آب در هاون کوبیدن" می دانند! اما  در مقابل، AI بومی می‌تواند با تولید محتوای دیجیتال همسو با ارزش‌های ایرانی، اهداف فرهنگی را در بستر اینترنت جهانی محقق کند.

 فیلتر‌های هوشمند AI محتوای نامناسب را با دقت ۹۵ درصد شناسایی می‌کنند، بدون قطع دسترسی. این رویکرد هزینه‌ها را کاهش داده و ایران را مانند امارات با پروژه «فالکون» (۲۰۲۳)، صادرکننده فناوری منطقه‌ای می‌کند.

رقابت سخت در جریان است و هرروز غفلت، معادل سالها عقب ماندگی است، چین با رقم خیره کننده ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی پیشتاز است، . اتحادیه اروپا با ۲۰ میلیارد یورو بودجه، AI مسئول را ترویج می‌کند، الگویی مناسب برای ایران. سنگاپور با آموزش و زیرساخت، در ۲۰۲۴ رتبه اول آمادگی AI را کسب کرد. امارات با «فالکون» ۳۰ درصد بازار منطقه را تصاحب کرده. ایران می‌تواند با الگوبرداری، استراتژی AI خود را تدوین کند.

هوش مصنوعی: کلید تحول مناطق محروم ایران  
هوش مصنوعی (AI) به‌عنوان یکی از فناوری‌های پیشرو، پتانسیل بالایی برای بهبود شرایط زندگی در مناطق محروم ایران دارد. این مناطق اغلب با چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت، دسترسی محدود به خدمات، و مشکلات اقتصادی مواجه هستند. در این مقاله، به بررسی ده کاربرد فوری هوش مصنوعی برای این مناطق می‌پردازیم که می‌تواند به توسعه پایدار و کاهش نابرابری‌ها کمک کند.

 پیش‌بینی و مدیریت منابع آبی در کشاورزی

در مناطق محروم ایران، مانند بلوچستان و سیستان، خشکسالی و کمبود آب از مشکلات اصلی است. هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل داده‌های اقلیمی، خاکی و هواشناسی، الگو‌های مصرف آب را بهینه کند و به کشاورزان کمک کند تا زمان مناسب برای آبیاری و مکان مناسب برای حفر چاه را شناسایی کنند. برای مثال، الگوریتم‌های پیش‌بینی باران با دقت بالا می‌توانند به برنامه‌ریزی بهتر کشت کمک کنند.

  تشخیص آفات و بیماری‌های گیاهی

کشاورزان در مناطق محروم اغلب از دانش و ابزار کافی برای تشخیص آفات برخوردار نیستند. هوش مصنوعی با تحلیل تصاویر گیاهان از طریق دوربین‌های ساده موبایل، می‌تواند آفات و بیماری‌ها را شناسایی کرده و راهکار‌های درمانی پیشنهاد دهد. این امر خسارات کشاورزی را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش می‌دهد.

 آموزش از راه دور و شخصی‌سازی یادگیری
دسترسی به آموزش باکیفیت در مناطق محروم محدود است. هوش مصنوعی می‌تواند از طریق پلتفرم‌های آموزشی آنلاین، محتوای آموزشی را متناسب با نیاز‌های هر دانش‌آموز شخصی‌سازی کند. چت‌بات‌های آموزشی به زبان محلی می‌توانند به دانش‌آموزان در یادگیری کمک کنند، حتی در نبود معلم.بسیاری از مناطق محروم ایران از دسترسی به پزشک و امکانات پزشکی محروم هستند. هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل داده‌های پزشکی، بیماری‌ها را تشخیص دهد و توصیه‌های اولیه ارائه کند. برای نمونه، سیستم‌های تصویربرداری مبتنی بر AI می‌توانند بیماری‌هایی مانند تومور‌ها را شناسایی کنند، و چت‌بات‌های پزشکی می‌توانند به بیماران برای مدیریت بیماری‌ها کمک کنند.

مناطق محروم اغلب در برابر بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله آسیب‌پذیر هستند. هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های تاریخی و حسگر‌های محیطی می‌تواند این بلایا را پیش‌بینی کرده و به مقامات محلی برای آمادگی و واکنش سریع کمک کند. این فناوری می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد و خسارات را کاهش دهد.

در مناطقی که دسترسی به برق محدود است، هوش مصنوعی می‌تواند مصرف انرژی را بهینه کند. برای مثال، با تحلیل الگو‌های مصرف، سیستم‌های هوشمند می‌توانند پیشنهاد دهند که چگونه از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی به شکل مؤثرتری استفاده شود، مشابه پروژه‌هایی که در کشور‌های پیشرفته برای بهینه‌سازی انرژی اجرا شده‌اند.

هوش مصنوعی می‌تواند به جوانان مناطق محروم کمک کند تا از طریق فریلنسینگ بین‌المللی درآمد کسب کنند. پلتفرم‌های مبتنی بر AI می‌توانند مهارت‌های آنها را ارزیابی کرده و آنها را به کارفرمایان جهانی متصل کنند، که راهی برای دور زدن تحریم‌ها و ایجاد شغل است.در مناطقی مانند بلوچستان، حفظ زبان و فرهنگ محلی اهمیت زیادی دارد. هوش مصنوعی می‌تواند داستان‌ها، قصه‌ها و زبان‌های محلی را دیجیتال‌سازی کرده و به نسل‌های جدید آموزش دهد. برای مثال، الگوریتم‌های پردازش زبان طبیعی می‌توانند قصه‌های بلوچی را به کودکان آموزش دهند و از انقراض فرهنگی جلوگیری کنند.

در مناطق محروم که زیرساخت‌های شهری ضعیف است، هوش مصنوعی می‌تواند به مدیریت منابع کمک کند. چت‌بات‌های مبتنی بر AI می‌توانند به سؤالات شهروندان درباره خدمات عمومی پاسخ دهند و داده‌های جمع‌آوری‌شده از تعاملات می‌تواند برای بهبود خدمات استفاده شود، مشابه تجربه‌های موفق در شهر‌های بزرگ‌تر ایران.

دامداری در مناطق محروم نقش مهمی در معیشت مردم دارد. هوش مصنوعی می‌تواند نیاز‌های تغذیه‌ای دام‌ها را پیش‌بینی کرده و بیماری‌ها را به‌موقع تشخیص دهد. این فناوری می‌تواند به دامداران کمک کند تا بهره‌وری را افزایش دهند و از ضرر‌های مالی جلوگیری کنند.
 
هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری قدرتمند برای کاهش نابرابری‌ها و بهبود کیفیت زندگی در مناطق محروم ایران باشد. از کشاورزی و آموزش گرفته تا سلامت و احیای فرهنگ، این فناوری کاربرد‌های فوری و ملموسی دارد. با این حال، تحقق این پتانسیل نیازمند همکاری دولت، بخش خصوصی و جامعه محلی برای رفع موانع و ایجاد محیطی مساعد برای توسعه AI است. با برنامه‌ریزی صحیح، هوش مصنوعی می‌تواند به موتور محرکه توسعه پایدار در این مناطق تبدیل شود.

 تا دیر نشده باید جایگاه ایران در هوش مصنوعی را ساخت، شاید هوش مصنوعی بومی و قابل رقابت با هوش مصنوعی های دیگر، جبران بسیاری از تلخی ها و عقب ماندگی ها را انجام دهد، واقعیت این است که ایران با نیروی انسانی، داده‌های بومی و ظرفیت‌های پژوهشی، می‌تواند AI ملی خود را توسعه دهد و با هوش مصنوعی در جهان بدرخشد. سازماندهی پایان‌نامه‌ها، تقویت زیرساخت‌ها و هماهنگی نهادها، گام‌های کلیدی هستند. این مسیر ایران را به بازیگری برجسته در فناوری جهانی تبدیل می‌کند، مشروط بر رفع چالش‌های زیرساختی و تدوین استراتژی ملی.
 داوود اردشیر شیرالی

نظر شما چیست؟ چه پیشنهاداتی برای هوش مصنوعی ایرانی قابل رقابت با نمونه های خارجی دارید ؟