راز هزارساله آرامگاه حافظ فاش شد
راز هزارساله آرامگاه حافظ؛ مزار لسان‌الغیب سه متر دورتر از بنای فعلی
به گزارش خبرنگار تابناک در استان فارس؛ در تقویم رسمی ایران روز ۲۰ مهرماه را روز بزرگداشت «خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی» مشهور به لِسانُ‌الْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُ‌الْعُرَفا و ناظِمُ‌الاُولیاء، متخلص به حافظ نامیده‌اند و هر سال در این روز، مراسم بزرگداشت این شاعر بزرگ، در آرامگاهش در شیراز با حضور پژوهشگرانی از اقصی نقاط دنیا برگزار می‌شود.
نکته قابل توجه و راز هزارساله‌ای که فاش شد، این است که بر اساس روایت‌های تاریخی و مستندات موجود، جایگاه حقیقی مزار خواجه حافظ شیرازی در فاصله‌ای اندک، حدود سه متر، از مکان فعلی آرامگاه او قرار دارد. هرچند سنگ قبر فعلی با شکوه و جلال خود زائران را به سوی خود فرا می‌خواند، اما جایگاه اصلی دفن پیکر حافظ، در نقطه‌ای دیگر و شاید به همان اندازه اسرارآمیز و معنوی، آرام گرفته است؛ جایی که روح جاودانه او همچنان در هم‌نشینی با کوه و آسمان به زمزمه‌های بی‌پایان عشق و عرفان ادامه می‌دهد.
حافظ شیرازی، شاعری که کلماتش جان عاشقان را در آغوش گرفته و هر بیت او، سفری به عمق روح و دل انسان‌هاست. صدای او از دل تاریخ می‌آید، اما هنوز هم در گوش جان هر آن که جویای عشق و معرفت است، زمزمه می‌شود.
حافظ، شاعر جاودانه‌ای که مزارش فراتر از سنگ و زمان است
«مصطفی ندیم» دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز، در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک در استان فارس، با اشاره به محل مزار حافظ، می‌گوید: محل واقعی قبر خواجه حافظ شیرازی با مکان فعلی که به عنوان آرامگاه شناخته می‌شود، ۳ متر فاصله دارد.
وی در خصوص این موضوع مهم، اینگونه توضیح داد: بر اساس مستندات تاریخی و روایت‌های موجود، محل دقیق مزار حافظ در پلکان سوم به سمت شمال غربی، رو به کوه باباکوهی قرار دارد.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز درباره دلایل احتمالی فاصله آرامگاه فعلی با مزار واقعی با اشاره به اینکه آرامگاه کنونی، حاصل چندین دوره ساخت و تغییرات تاریخی است، اضافه کرد: «آندره گدار»، معمار برجسته فرانسوی، برای ایجاد هماهنگی و توازن در زیبایی بصری و منظر آرامگاه، تصمیم گرفت سنگ قبر نمادین را در فاصله‌ای سه متری از محل اصلی مزار قرار دهد. این فاصله، اگرچه ناچیز به نظر می‌آید، اما در حقیقت بازتابی از درک عمیق گدار از هنر معماری و احترام به جایگاه حافظ در دل تاریخ و فرهنگ ایران است.
وی همچنین با بیان این موضوع که نخستین بنای گنبدی‌شکل بر فراز مزار خواجه حافظ شیرازی در سال ۸۴۰ هجری قمری (شصت‌وپنج سال پس از درگذشت او) به دستور وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی، حاکم فارس، بنا نهاده شده، ادامه داد: این بنای نخستین، کوشش برای جاودانه کردن حضور حافظ در دل تاریخ بود؛ اگر چه در دوره کریم‌خان زند، این آرامگاه مورد توجه بیشتری قرار گرفت و به‌طور قابل‌توجهی توسعه یافت.
ندیم در ادامه افزود: کریم‌خان نه تنها به توسعه بنا پرداخت، بلکه نخستین کسی بود که فرمان داد روی مزار حافظ، سنگ مرمرینی نصب شود. همچنین وی از حاجی آقاسی‌بیک افشار، نستعلیق‌نویس برجسته آن دوران، خواست تا دو بیت از غزلیات خود حافظ را بر آن سنگ حکاکی کند.
وی در مورد اینکه چرا اشعار حک‌شده بر سنگ مزار حافظ در نسخه‌های موجود از دیوان او نیامده است؟، اظهار کرد: به دلیل تصحیحات مکرر دیوان حافظ در طول قرون، برخی از اشعار اصیل و برخی دیگر که بعد‌ها به او منسوب شده‌اند، در نسخه‌های مختلف دیوان گنجانده شده‌اند. این دگرگونی‌های مداوم، گاه سبب شده که اشعاری از دیوان حذف یا اضافه شوند، و همین امر ممکن است منجر به عدم حضور ابیات حک‌شده بر سنگ قبر در بسیاری از نسخه‌های دیوان شده باشد.
این دانشیار دانشگاه شیراز، با اشاره به نظرات دقیق و جامع بهاءالدین خرمشاهی، حافظ‌پژوه برجسته، در این زمینه ادامه می‌دهد: این تفاوت‌ها ریشه در تاریخ پیچیده تصحیح و تدوین دیوان حافظ دارد؛ تاریخی که خود بازتابگر حضور زنده و پرتحرک حافظ در ذهن و دل مردمان زمان‌های مختلف است.
وی همچنین به تحولات تاریخی آرامستان‌های قدیمی شیراز اشاره کرد و یادآور شد: در گذشته، این آرامستان‌ها نه تنها محل دفن مردگان، بلکه مکان‌هایی برای زیارت، گشت و گذار و حتی تفریح بوده‌اند. مکان فعلی آرامگاه حافظ نیز روزگاری میزبان چندین قبرستان بوده که به تدریج در گذر زمان و با تغییرات شهری دگرگون شده است.
ندیم با تأکید بر طبیعی بودن جابه‌جایی سنگ قبر‌ها در طول دوران‌های مختلف، تصریح کرد: تغییر مکان برخی از قبر‌ها امری رایج بوده و مزار حافظ نیز از این تغییرات مستثنی نبوده است. به عنوان مثال، در کنار مزار حافظ، قبر فرصت‌الدوله شیرازی، شاعر و نقاش نامدار اواخر دوره قاجار، و اهلی شیرازی، یکی از شاعران برجسته سده دهم هجری، قرار دارد و همچنین سنگ قبر این دو شاعر نیز در دوره‌های مختلف جابه‌جا شده که نشان از طبیعت سیال این آرامستان‌های تاریخی دارد.
وی با اشاره به اینکه مزار فعلی حافظ در سال ۱۳۱۵ به همت علی‌اصغر حکمت ساخته شده است، تأکید کرد: سنگ قبر، صرفاً یک نماد ظاهری است. آنچه اهمیت واقعی دارد، نه این نماد‌های مادی، بلکه یاد و خاطره جاودانه شاعر بزرگ شیراز است؛ شاعری که اشعارش همچون روحی زنده، قرن‌هاست که در دل و جان مردم ایران و فراتر از آن، به حیات خود ادامه می‌دهد این در حالی است که حافظ با شعرهایش در قلب تاریخ و ادبیات این سرزمین جایگاهی ابدی یافته است؛ جایگاهی که از مرز‌های زمان و مکان فراتر رفته و همچنان الهام‌بخش عشق، معرفت و تأمل برای هر نسل است.
به عقیده این دانشیار دانشگاه شیراز، آنچه از مزار حافظ باقی می‌ماند، نه تنها سنگ قبری که فاصله‌اش با محل واقعی مزار سنجیده شده، بلکه حضور ماندگار او در دل و جان انسان‌هاست. حافظ، با شعرهایش به ما آموخت که آنچه ارزشمند است، نه جسمی است که در خاک می‌آرمد، بلکه روحی است که از طریق کلمات به ابدیت سفر می‌کند.
