سال گذشته در پي درج اشتباه تاريخ شهادت امام جواد(ع) در تقويم‌ها، اين پرسش پديد آمد كه اين مسأله ناشي از چيست و سرچشمه آن چه بوده است؟
اين مسأله هرچند با اما و اگرهاي بسياري همراه بود و با اعلام اصلاحيه شوراي فرهنگ عمومي پايان يافت، امسال نيز همين اشتباه در برخي از تقويم‌ها تكرار شده است.
از آنجا كه ثبت درست تاريخ مناسبت‌هاي مذهبي ارتباط مستقيم با مراسم عبادي و مذهبي عامه مردم دارد، بنابراين جا دارد نسبت اين‌گونه وقايع كنكاشي دوباره صورت گيرد تا از بروز اشتباهاتي از اين دست جلوگيري شود.
تاريخ دقيق شهادت امام جواد(ع) چه زماني است؟
بي شك، درباره تاريخ دقيق هر يك از رويدادهاي تاريخي با چندگانگي روبه‌رو خواهيم شد؛ مثلاً سالروز تولد يا شهادت يكي از معصومان(ع) با چندين قول در كتب گوناگون و با نقل قول از راويان گوناگون آمده است. بر اين اساس، مورخان و كارشناسان حوزه تاريخ مي‌كوشند تا با جستجو در اقوال تاريخي به استخراج تاريخ دقيق و يا حداقل نزديك به صحت دست يابند.
يكي از اين مواردي كه موضوع سخن ما نيز هست درج تاريخ شهادت امام جواد(ع) در روايات تاريخي است.
براي آگاهي بيشتر از آنچه در منابع تاريخي آمده است، برخي نقل قول‌ها مستقيم نقل مي‌شود؛ سيد محسن امين در كتاب سيره معصومان(ع) جلد پنجم به نقل از ابن عياش شهادت آن حضرت را روز شنبه آخر ذيقعده يا آخر ذيحجه يا سه شنبه پنجم يا ششم ذيحجه مي‌داند.
در كتاب موسوعه امام جواد(ع) اثر حجت‌الاسلام حسيني قزويني به نقل از كليني، ابن فتال نيشابوري، ابوعلي طبرسي، ابن شهر آشوب و شهيد اول تاريخ شهادت را آخر ذيقعده عنوان مي‌كند.
همچنين، علامه مجلسي، شيخ عباس قمي، سيد محمد كاظم قزويني آخر ماه ذيقعده سال 220هجري را روز شهادت امام جواد(ع) برمي‌شمارند. ابن ابي ثلج بغدادي روز شهادت حضرت را سه شنبه ششم ذيقعده سال 220هجري قمري و محمد بن جرير بن رستم طبري سه‌شنبه پنجم ذيحجه سال 220هجري دو ساعت پس از بالا آمدن آفتاب را روز شهادت حضرت خوانده اند.
حجت‌الاسلام والمسلمين رسول جعفريان، مورخ و استاديار دانشگاه تهران، درباره تاريخ شهادت امام نهم(ع) مي‌گويد: در كتب تاريخي معتبر اقوال گوناگوني درباره تاريخ شهادت امام جواد(ع) آمده است، به عنوان نمونه در كتاب كشف الغمه جلد2 صفحه 362 آمده است كه شهادت حضرت در روز سه شنبه پنجم ذيحجه سال 220هجري رخ داده، اين روايت از ابن خشاب كه از مورخان كهن است، نقل شده است.
همچنين در همين كتاب جلد2 صفحه 365 به نقل از علي بن ابراهيم نقل شده كه شهادت حضرت جواد(ع) در روز سه شنبه ششم ذيحجه رخ داده است.
وي در ادامه به ديگر منابع تاريخي اشاره كرده و مي‌افزايد: در اعلام الوري طبرسي تاريخ شهادت امام نهم(ع)، آخر ذيقعده سال 220 عنوان شده است. در مورد اين تاريخ در كشف الغمه به نقل از نوادر الحكمه (كه كتاب مفقودي است) آخر ذيقعده به عنوان تاريخ شهادت امام(ع) آمده است.
جعفريان تصريح مي‌كند: اما به نظر من، احتمال درستي تاريخ پنجم يا ششم ذيحجه بسيار زياد است، چون حتي روز را نيز تعيين و عنوان كرده است كه شهادت در روز سه شنبه رخ داده است.
استاديار دانشگاه تهران در پاسخ به اين پرسش كه در اين صورت چرا تاريخ آخر ذيقعده در تقويم‌ها به عنوان روز شهادت به مردم معرفي شده است، مي‌گويد: معمولاً در ثبت اين گونه وقايع، يك روايت مشهور ملاك و معيار قرار مي‌گيرد و بقيه كنار گذاشته مي‌شود.
علامه سيدجعفر مرتضي العاملي، نويسنده و مورخ شهير لبناني، نيز در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: در متون معتبر آخر ذيقعده به عنوان تاريخ شهادت امام جواد(ع) آمده هرچند روزهاي ديگري نيز آمده است.
الحياة السياسية للامام الجواد(ع)، درباره اختلاف پديد آمده در ثبت تاريخ شهادت پيشواي نهم(ع) تأكيد مي‌كند: آنچه در متون تاريخي تصريح شده، آخر ذيقعده است و از آنجا كه در برخي سالها ذيقعده 29 روزه بوده است، در سالهاي بعد كه ماه سي روزه بوده، اين شايبه ايجاد شده كه شهادت امام در روز 29 رخ داده است در حالي كه آخر ذيقعده ملاك است.
وي درباره نظرات ديگري كه درباره تاريخ شهادت امام محمدتقي(ع) آمده است، تصريح مي‌كند: بسياري از اقوال در كتب معتبر آمده، ولي چه اشكالي دارد كه مردم همين تاريخ را ملاك قرار دهند و به نظر من، آخر ذيقعده درست‌تر است.
علت اشتباه چيست؟
با وجود تعيين تاريخ احتمال قريب به يقين شهادت امام جواد(ع) پرسشي كه مطرح مي‌شود، اين است كه اين اشتباه ثبت تاريخ ناشي از چيست؟
حجت‌الاسلام موحدي نژاد، عضو شوراي تقويم دانشگاه تهران در اين زمينه مي‌گويد: بحث مناسبت‌هاي تقويمي مسئوليتي است كه بر عهده شوراي فرهنگ عمومي است و كار شوراي تقويم دانشگاه تهران نيست.
وي در ادامه مي‌افزايد: كار ما تعيين و استخراج اول ماه‌هاي قمري و تطبيق آن با تاريخ شمسي و ميلادي، تعيين كسوف و خسوف و... است.
وي سال گذشته نيز در پي درج اشتباه تاريخ شهادت امام جواد(ع) گفته بود: شهادت امام جواد(ع) اشتباه ثبت شده است و در تقويم بايد آخرين روز ذيقعده شهادت امام محمد تقي(ع) باشد، در حالي كه 29 ذيقعده روز شهادت اعلام شده است.
شوراي فرهنگ عمومي چه مي‌گويد؟
از آنجا كه اين اشتباه سال گذشته رخ داد و امسال نيز تكرار شد پاسخ كارشناس امور نامگذاري شوراي فرهنگ عمومي را در ميان خبرهاي سال گذشته جستجو كرديم.
مريم زارع، با اشاره به اينكه مركز تقويم روز اصلي شهادت امام محمدتقي(ع) را اعلام نكرده بود، گفت: مناسبتها از سوي مركز تقويم تأييد مي‌شود و روز شهادت امام جواد(ع) نيز به تأييد اين مركز رسيده است.
مريم زارع، كارشناس امور نامگذاري شوراي فرهنگ عمومي در گفت‌وگو با مهر، با اشاره به اينكه شهادت امام محمدتقي(ع) در تقويم از سالها پيش 29 ذيقعده ثبت مي‌شده است، اظهار داشت: از سالهاي گذشته، بدون در نظر گرفتن اينكه ذيقعده 29 يا 30 روزه است، 29 ذيقعده به عنوان شهادت امام محمدتقي(ع) ثبت مي‌شد.
وي در ادامه يادآور شد: مركز تقويم به ما اعلام كرده بود شهادت امام رضا(ع) آخرين روز صفر است و ما به تناسب اينكه ماه صفر 29 و يا 30 روزه است، شهادت امام رضا(ع) را در آخرين روز صفر ثبت مي‌كرديم، اما براي شهادت امام محمدتقي(ع) مركز تقويم هيچ گونه اطلاعاتي در اين مورد ارايه نكرده بود.
مريم زارع با بيان اينكه تاكنون اين اشتباه را نمي‌دانسته‌اند، افزود: در تماس حوزه علميه قم مبني بر اشتباه بودن روز شهادت امام محمدتقي(ع) در تقويم، اين اشتباه را دريافتيم، وگرنه مركز تقويم هيچ گونه اطلاع‌رساني نكرده بود و ما نيز آگاهي نداشتيم.
كارشناس امور نامگذاري شوراي فرهنگ عمومي با تأكيد بر اينكه اين شورا، تنها نامگذاري روزها را انجام مي‌دهد، تصريح كرد: تقويم در آخرين روزها و پيش از انتشار آن در سراسر كشور، از سوي مركز تقويم تأييد مي‌شود، از اين روي، ما به استناد اينكه آنها اين تأييديه را به ما داده‌اند و همه مناسبتها درست در تقويم ثبت شده است، اقدام به انتشار آن كرده ايم و اگر از سوي آنها اين اشتباه يادآوري مي‌شد، پيش از انتشار آن را برطرف مي‌كرديم.
اما پاسخ شوراي فرهنگ عمومي براي تكرار اين اشتباه در تقويم سال 1387 چيست؟
روابط عمومي دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي، در پاسخ به علت درج اين اشتباه مي‌گويد: تا سال 1372 تقويم كشور انحصاراً توسط دكتر ايرج ملك پور تهيه مي‌شد و در اختيار ناشران تقويم قرار مي‌گرفت و ايشان هم بنا به اطلاعات و اخبار رسيده درباره روزها و مناسبت‌هاي مذهبي اقدام به ثبت در تقويم مي‌نمودند، اما از سال 1372 به بعد بحث نامگذاري روزها با تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي به شوراي فرهنگ عمومي واگذار شد و شوراي فرهنگ عمومي نيز پيشنهاد‌هاي رسيده از نهادها و سازمان‌هاي گوناگون در مورد نامگذاري روزها را بررسي و پس از تأييد در اختيار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار مي‌دهد تا پس از تصويب در تقويم ثبت شود، اما تاريخ شهادت و ولادت معصومين(ع) از پيش بوده و كسي پيشنهادي در اين رابطه نداده است. فقط پس از انقلاب توجه بيشتري نسبت به درج همه مناسبتها در تقويم شده؛ بنابراين اين مورد نامگذاري به شمار نمي‌رود.
وي در ادامه مي‌افزايد: شوراي فرهنگ عمومي تقويم استخراج شده را از شوراي تقويم دانشگاه تهران دريافت و پيشنهاد‌ها را پس از تأييد و تصويب وارد تقويم مي‌كند؛ بنابراين ما متخصص تقويم نيستيم، ما متخصص نامگذاري هستيم و اطلاع‌رساني درست در اين رابطه كار شوراي تقويم است.
وي در پاسخ به اين پرسش كه چرا اشتباه سال گذشته تكرار شده است، تأكيد مي‌كند: در مورد آخر ذيقعده نيز بايد گفت كه سال گذشته همان گونه كه شما گفتيد درباره اشتباه صورت گرفته اطلاع رساني شد تا در تقويم‌هاي سال بعد يعني امسال اعمال شود، اما از آنجا كه تقويم‌ها هميشه يك سال جلوتر چاپ مي‌شود اين نقص در تقويم امسال هم هست، اما سال آينده شاهد اين اشتباه نخواهيم بود.
منبع: روزنامه قدس
خیلی ساده با محاسبه تاریخی و نجومی می توان فهمید که در سالی که امام به شهادت رسیدند، آن سال ، ماه ذیقعده 29 روزه بوده یا 30 روزه. بنابراین تاریخ دقیق شهادت امام مشخص می شود، نه اینکه یک سال روز 29 ام را بگیرید، یک سال روز 30 ام را. 
