اين روزها شهر پر است از شوق و ذوق بچه‌هايي كه قرار است تا چند روز ديگر سال جديد تحصيلي را آغاز و به مدرسه بروند، خيلي از آنها براي خريد لوازم مدرسه و نوشت افزار همراه پدر يا مادر خود به خريد مي‌روند و خيلي ديگر مشغول جلد كردن كتاب‌هاي درسي‌اند، خيلي از بچه‌ها براي باز شدن مدارس و ديدن دوستان قديم و پيدا كردن دوستان تازه لحظه شماري مي‌كنند و دلشان مي‌خواهد كه باز هم زنگ تفريح‌هاي خوب مدرسه را تجربه كنند.
اما در كنار تمام اين هياهو بچه‌هايي هستند كه نه لوازم التحرير مي‌خرند و نه كتابي جلد مي‌كنند و با اين‌كه خيلي دوست دارند به مدرسه بروند، اما…
كودكان كار اين روزها بيش از هر زمان ديگري به چشم مي‌آيند، نگاه حسرت بارشان به بچه‌هايي كه با كيسه‌هاي خريد لوازم مدرسه در كنار والدين خود در خيابان‌ها رفت و آمد مي‌كنند، اتفاقي نيست كه بتوان به سادگي از كنار آن گذشت. خيلي از آنها آرزوي رفتن به مدرسه دارند، اما دست سرنوشت آنها را سر چهارراه‌ها گذاشته تا كودكي نكرده بزرگ شوند و نان آور خانواده. اين تبعيض ميان كودكان سرزمين ما اصلا خوشايند نيست، اگر فرزندان شما آينده‌سازان اين مملكت به حساب مي‌آيند
و تمام تلاش خود را براي درست پرورش يافتن آنها به كار مي‌بنديد، اين كودكان خياباني نيز مي‌توانند و قطعا استعداد اين را دارند كه جزو آينده‌سازان باشند، در كنار فرزندان شما بايستند و از امكانات برابر با ديگر كودكان اين مرز و بوم برخوردار باشند، حال چرا اين اتفاق نمي‌افتد و چرا هيچ كس پاسخگوي اين مسئله نيست، مشكلي است كه به نظر لاينحل مي‌رسد.
اما هر روز در ايستگاه‌هاي مترو، پارك‌ها، معابر و ترافيك شاهد چنين كودكاني هستيم، كه با جمع‌آوري مقطعي كودكان از سطح خيابان‌هاي شهر، سپردن اين اعضا به بهزيستي و كسب مراحل قانوني براي احراز سرپرستي آغاز مي‌شود كه در اين مراحل چنانچه دادگاه تشخيص دهد كه پدر و مادر همچنان صلاحيت سرپرستي فرزندشان را دارند، كودك كار به والدين تحويل داده مي‌شود؛ بنابراين از چرخه سرپرستي و كنترل سازمان بهزيستي خارج مي‌شود.
در موارد معدودي كه بدسرپرست‌بودن كودك كار از سوي مراجع قضايي احراز مي‌شود سرپرستي كودك به بهزيستي سپرده مي‌شود و اين سازمان قانوناً در برابر كودك مسئول است. از آنجا كه تعيين بدسرپرست‌بودن براساس قانون مدني در بسياري موارد ممكن نبوده است نهادهاي حمايتي معمولا جز تحويل دادن كودك به پدر و مادر چاره ديگري ندارند؛ تحويل‌دادن همان و مجددا سر از خيابان در آوردن و كاسبي كردن كودكان همان است و به قول معروف «آش همان و كاسه هم همان»، آنچه مي‌خوانيد گزارش جامع درباره كم و كيف وضع كودكان كار و خيابان كه هر يك از مسئولان براي خود نظراتي را عنوان كردند.
آمار كودكان كار
بر اساس اعلام سازمان بين‌المللي كار (ILO) وابسته به سازمان ملل، بيش از 90 درصد كودكان با حقوق اوليه خود آشنا نيستند. آمار اين سازمان نشان مي‌دهد، سالانه ۲۵۰ ميليون كودك ۵ تا ۱۴ ساله در جهان از حق كودكي خود محروم و نزديك به نيمي از آنان وارد بازار كار مي‌شوند.
اين آمار تنها شامل كودكان كار پيدا است. عده‌اي هم به‌طور پنهان به كار گمارده مي‌شوند كه بالاترين آمار خشونت، سوءاستفاده جنسي و مالي را به خود اختصاص داده‌اند. در ايران آمار مختلفي درباره تعداد كودكان كار وجود دارد. بنابر اعلام مركز پژوهش‌هاي مجلس، در ايران حدود سه ميليون و 200 هزار كودك به مدرسه نمي‌روند كه اين رقم با آمار كودكان كار بي‌ارتباط نيست.
چه كسي به سلامتي كودكان كار و خيابان رسيدگي مي‌كند؟
براساس آمار در كشور ما 80 درصد كودكان خياباني، كودكان كار هستند. سلامت كودكان خياباني در خطر است. اين كودكان به‌طور معمول به علت ماجراجويى و بى‌باكى، بيش‌تر از ديگران در معرض آسيب‌ها و خطر اعتياد قرار مى‌گيرند، اما موضوع مهم‌ترى كه سازمان‌هاي جهانى بر آن تاكيد دارد، اعتيادى است كه منجر به ايدز مى‌شود. براساس بررسي‌هاي انجام شده درايران، 86 درصد كودكان كار كاهش وزن، 82 درصد بيماري‌هاي پوستي، 80 درصد كوتاهي قد، 77 درصد بيماري‌هاي دهان و دندان
73 درصد بيماري‌هاي چشم، 64 درصد بيماري‌هاي قلبي، 61 درصد بيماري‌هاي دستگاه تنفسي، 60 درصد بيماري‌هاي گوش و حلق و بيني و 60 درصد بيماري‌هاي دستگاه گوارش دارند. در بحث يادگيري هم 56 درصد كودكان كار بيسوادند كه از اين تعداد 64 درصد كمبود شناخت محيط، 61 درصد مشكلات گفتاري 61 درصد كمبود خفيف ذهني، 32 درصد كمبود حافظه، 30 درصد مشكلات يادگيري و 21 درصد كمبود كنجكاوي دارند.
اقدامات درباره ساماندهي كودكان كار و خيابان همچون دور تسلسل مي‌ماند
ژيلا باقري، معاون بهزيستي استان تهران با بيان اين‌كه حدود 7/46 درصد از كودكان كار ساماندهي شده در سال جاري تابعيت ايراني دارند، مي‌گويد: اين رقم 459 كودك پسر و 24 كودك دختر را شامل مي‌شود. معاون اجتماعي بهزيستي تهران با بيان اين‌كه 88 درصد كودكان توسط واحد سيار و پايانه‌هاي شهرداري به بهزيستي تحويل داده مي‌شوند، مي‌افزايد: اين رقم 891 پسر و 19 دختر را شامل مي‌شود ضمن اين‌كه 6/3 درصد به صورت خودمعرف، 7/4 درصد توسط مراجع قضايي، حدود دو درصد توسط مراكز مداخله در بحران به مراكز بهزيستي معرفي شده‌اند.
در اين ميان كودكاني كه تبعيت ايراني ندارند به اداره اتباع بيگانه ارجاع داده مي‌شود و آنهايي كه كارت اقامت ندارند از مرز رد مي‌شوند و آن تعدادي هم كه در كشور مي‌مانند دوباره وارد اين چرخه شده و موارد تكراري بهزيستي را تشكيل مي‌دهد. او در ادامه با تاكيد بر وجود ضعف قوانين در برخي موارد براي ساماندهي كودكان خاطرنشان كرد: در شهرستان‌هاي آسيب‌پذير تهران كودكان به عنوان منبع درآمد و كسب و كار محسوب شده و در خيابان‌ها رها مي‌شوند و بايد بعدازظهر هر روز بخشي از درآمد را به پدر خانواده تحويل دهند.
باقري مي‌افزايد: اين خانواده‌ها هر كدام چهار تا پنج فرزند دارند و هنگامي كه وضع‌شان بررسي شده مشاهده مي‌شود كه به‌خاطر استفاده از كودكان، خانواده از درآمد به نسبت مناسبي برخوردار است. به گفته باقري متاسفانه هنگامي كه به جداكردن كودك از چنين خانواده‌هايي تصميم گرفته مي‌شود، بالطبع ضعف قوانين مانع مي‌شود و ساماندهي كودكان كارموضوعي چند وجهي است كه بايد از نظر اجتماعي مورد بررسي قرار گيرد و اين امر از توان يك سازمان و سازمان خاصي خارج است.
باندهاي مواد مخدر در كمين كودكان كار
باقري در ادامه با اشاره به تهديد كودكان كار توسط باندهاي توزيع مواد مخدر اظهار كرد: كودكي كه در خيابان قرار دارد در برابر انواع آسيب‌ها قرار مي‌گيرد، اما كودكاني كه در معرض اين باندها نباشند آسيب كمتري مي‌بينند و اين در حالي است كه آن دسته از كودكان كه درگير فعاليت‌هاي باندهاي توزيع مواد مخدر مي‌شوند متاسفانه در معرض آسيب‌هاي بيش‌تري قرار دارند. او مي‌افزايد:
حتي مشاهده مي‌شود كه اين كودكان توسط باندهای توزيع مواد مخدر معتاد مي‌شوند تا كودكان وابسته شده را از اين طريق به بيگاري بكشند. معاون اجتماعي بهزيستي استان تهران با تاكيد بر اين‌كه هيچ علتي را نمي‌توان به عنوان علت عمده وجود كودكان كار و خيابان برشمرد، مي‌گويد: در برخي كودكان فقر علت حضور آنها در خيابان است و اگر خانواده از اين كودكان به حد اندكي حمايت كند، ديگر هيچ‌گاه كودك به خيابان نمي‌آيد و در برخي موارد ديگر هم فقر فرهنگي خانواده دليل اين موضوع است.
نحوه ساماندهي كودكان كار از سوي بهزيستي
باقري در ادامه درباره نحوه ساماندهي كودكان كار عنوان كرد: وضع كودكان ابتدا در يك دوره 21 روزه توسط مددكار و روانشناس بررسي مي‌شود تا با آنها ارتباط برقرار شود و بتوان آدرسي از خانواده‌شان به دست آورد. در صورتي كه خانواده ساكن تهران باشد وضع خانواده بررسي مي‌شود و اگر خانواده فاقد پدر يا پدر موثر باشد تحت پوشش قرار مي‌گيرد و كمك‌هايي همچون كمك هزينه و وديعه مسكن در اختيار خانواده قرار مي‌گيرد.
در صورتي كه خانواده توسط سرپرست زن اداره شود به مادر خانواده آموزش‌هايي داده و شغل خانگي برايش فراهم مي‌شود، از طريق اين حمايت‌ها شرايط بازگشت كودك به آغوش خانواده و ساماندهي او فراهم مي‌شود. در ادامه باقري با اشاره به كودكان كار شهرستاني اظهار كرد: اين كودكان به همراه يك مددكار به شهرستان خود اعزام و در آنجا تمام فعاليت‌هاي مددكاري و حمايتي لازم انجام مي‌شود و دركلانشهر تهران سه مركز ياسر، خيام و بعثت مشغول به فعاليت هستند.
در صورت پيدا نشدن والدين كودكان به‌مدت شش ماه به مراكز قرنطينه يا نگهداري موقت بهزيستي ارجاع داده مي‌شوند و در طول مدت اقدامات لازم براي پيدا كردن خانواده موثر انجام مي‌شود و يك مركز پسرانه و يك مركز دخترانه نگهداري موقت در تهران وجود دارد. معاون اجتماعي بهزيستي تهران با اشاره به كودكاني كه سرپرست موثري برايشان پيدا نمي‌شود، اظهار كرد: اگر خانواده موثري پيدا نشد كودك به مراكز شبه خانواده ارجاع داده مي‌شود و تا زمان استقلال در این مراكز مي‌ماند.
خلأ قانوني براي ساماندهي كودكان كار وجود دارد
در ادامه اميرحسين قاضي‌زاده، عضو كميسيون اجتماعي مجلس مي‌گويد: متولي ساماندهي كودكان كار در جامعه سازمان بهزيستي، شهرداري و نيروي انتظامي است. او با اشاره به اين‌كه اشتغال كودكان براساس قوانين حاكم بر كشور ممنوع است، مي‌افزايد: براساس قانون، اشتغال كودكان ممنوع است و بايد آنها تحت پوشش سازمان‌هاي حمايتي قرار گيرند و اقداماتي انجام شود تا كودكان نيازي به كار و درآمدزايي نداشته باشند، مشكلات مالي، خانواده‌هاي بد سرپرست و در كل خانواده‌ها علت اصلي اشتغال كودكان هستند.
با توجه به اين‌كه قاضي‌زاده معتقد است: بهزيستي، شهرداري و نيروي انتظامي وظيفه جمع‌آوري، ساماندهي و بازتواني اين كودكان را دارند، اما خلأ قانوني باعث مي‌شود كه فعاليت اين سه نهاد تنها به ايجاد چرخه‌اي تكراري منجر شود. تجربه نشان داده كه هر وقت شهرداري يا نيروي انتظامي براي جمع‌آوري اين كودكان از سطح خيابان‌هاي شهر اقدام كرده‌اند مدت كوتاهي پس از آن دوباره آنها در خيابان ظاهر شده‌اند، خلأ قانوني در بخش سرپرستي سبب شده است تا اين كودكان از چرخه حمايت بيرون آمده و وارد بازار غيرقانوني كار شوند.
ساماندهي كودكان كارو خيابان چطور و چگونه؟
در ادامه «محمد نفريه»، معاون اجتماعي سازمان بهزيستي، درباره حكم سرپرستي كودكان كار و خيابان مي‌افزايد: در قانون مشخص شده كه پدر و مادر سرپرست كودك است و تا وقتي بدسرپرست بودن آنها از سوي نماينده قانون احراز نشود حكم سرپرستي پدر و مادر پابرجاست، اگر نماينده قوه‌قضاييه تشخيص بدهد كه كودكي بد سرپرست است با صدور حكم قانوني سرپرستي كودك را به سازمان بهزيستي واگذار مي‌كند و اين سازمان در برابر تمامي كودكاني كه با حكم قانون سرپرست آنهاست مسئول بوده و از آنها نگهداري و مراقبت مي‌كند.
بايد توجه داشت كه مواد 1172و 1173قانون مدني به عنوان منبع تعيين بد سرپرست بودن كودكان مورد استناد قرار مي‌گيرد. براساس ماده 1173 هرگاه در اثر عدم‌مواظبت يا انحطاط اخلاقي پدر يا مادري كه طفل تحت حضانت او است، صحت جسماني و تربيت اخلاقي طفل در معرض خطر باشد، محكمه مي‌تواند به تقاضاي اقرباي طفل يا به تقاضاي قيم او يا به تقاضاي رئيس حوزه قضاييه تصميمي را كه براي حضانت طفل مقتضي بداند، اتخاذ كند.
در اين ماده قانوني مصاديق انحطاط اخلاقي والدين، اعتياد زيان‌آور به الكل، مواد‌مخدر و قمار، اشتهار به فساد اخلاق و فحشا، ابتلا به بيماري‌هاي رواني با تشخيص پزشكي قانوني، سواستفاده از طفل يا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقي مانند فساد و فحشا، تكدي‌گري و قاچاق و تكرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف عنوان شده است.
به كودكان كار و خيابان رحم كنيد
اين عضو كميسيون اجتماعي مجلس با مد نظر قرار دادن شيوه حمايت‌هاي سازمان‌هاي مردم نهاد و غيره از كودكان كار خياباني تصريح كرد: همچنين اگر خانواده‌هاي درگير با معضل فقر و تنگدستي از حمايت‌ها و كمك‌هاي نهادها و سازمان‌هاي اجتماعي برخوردار شوند، كودكان اين خانواده‌ها مجبور نخواهند بود براي تامين معيشت و كسب درآمد به كار و تكدي‌گري در خيابان‌ها مشغول شوند. پورفاطمي با بيان اين‌كه برخي از افراد و گروه‌هاي خلاف و مجرمانه به دنبال سوءاستفاده از كودكان خياباني هستند، عنوان كرد:
حل بخشي از مشكل كودكان كار و خياباني در گروي برخورد ضربتي با همين گروه‌ها و افراد سودجو است كه اين كودكان را در دسته‌هاي گوناگون و متنوع سازماندهي مي‌كنند. او مي‌افزايد: متاسفانه اغلب كودكان كار و خياباني از كمترين امكانات بهداشتي برخوردار هستند و سلامتي آنان در معرض تهديد است و در آينده بسيار نزديك موضوع كودكان كار و خياباني با حضور مسئولان ذي‌ربط در كميسيون اجتماعي مجلس پيگيري خواهد شد.
منبع: ملت ما
