دردی بی‌درمان بنام آلودگی هوا

از ابتدای سلسله قاجار تا به امروز تهران پایتخت کشورمان بوده است اما این روزها وضعیت آب و هوایی این کلانشهر باعث شده تا ساکنان آن روزهای سختی راپشت سر بگذارند.

قله دماوند با ارتفاع 5 هزار و 628 متر در شمال و قله توچال با ارتفاع سه هزار و933 متر در شمال غربی تهران قرار دارد. کوههای جنوب و جنوب شرقی آن نیز حدود دو هزار متر ارتفاع دارند این درحالی است که ارتفاع مرکز تهران حدود یکهزار و 200 متر و ناحیه شمیرانات حدود یک هزار و600 متر از سطح دریا است. شرق و غرب تهران نیز نسبت به مرکز آن مرتفع تر است وهمین باعث شده است شهر تهران به کاسه ای نامنظم به مساحت707 کیلومتر مربع تبدیل شود که اکنون بستر هوای آلوده و پر از مشکلات تنفسی برای شهروندان است.

حرکت بادها و سرعت آنها متاثر از وجود اصطکاک در سطح زمین است وجود پستی و بلندیها و ارتفاع ساختمانها همگی عواملی هستند که درجریان، سرعت باد و حرکت هوا تاثیر می گذارند اما براثر وجود ساختمانها در داخل شهر و دیگر موانع تغییراتی بادهای تهران غالباً ضعیف بوده و هوای این شهر در بیشتر روزهای سال، آرام است.

آنچه که موجب آلودگی اخیر در تهران شده است وارونگی دماست که مهمترین و خطرناکترین فاکتور جوی در آلودگی هوای یک ناحیه است و اگر مدت وقوع آن با ارتفاع کم، طولانی شود با بالا رفتن میزان رطوبت نسبی هوا به حد اشباع، پدیده خطرناکی با نام ابر مسموم پدیدار خواهد شد.

در نگاه اول این پدیده به خودی خود خطری را متوجه زمین و سلامت موجودات زنده نمی‌کند، اما ترکیب آلاینده‌های موجود با یکدیگر و پیدایش آلاینده‌های ثانویه، شهر را آبستن بروز فاجعه‌های زیست ‌محیطی می‌کند.

با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین افزایش می‌یابد. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جابه‌جایی به وسیله باد، با لایه‌ای هم‌دما از هوا که توسط تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد کرده و مانع صعود و تبادل هوا می‌شود که نتیجه آن تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه، مواد آلاینده تولید شده در سطح زمین باقی مانده و بالا نمی‌روند.

راهکارهای گوناگونی از جمله تعطیلی ادارات، کارخانه ها و محدودیت طرح تردد خودروها به صورت زوج و فرد اندیشیده شده است اما چاره کار همان  جمله مشهور پیشگیری بهتر از درمان است.

تمام مراکز آموزشی و اداری در نیمه دوم سال در تهران باید از ساعت 9 آغاز به کار کنند

در این رابطه ناصر کرمی کارشناس اقلیم شناسی می گوید: متأسفانه اراده و انگیزه جدی در بحث کاهش آلودگی هوای تهران وجود ندارد. در حال حاضر مهمترین عامل ایجاد آلودگی در تهران خودرو های آلاینده داخلی هستند که به دلیل وجود لابی های قدرتمند و انحصار تولید خودرو در دست افراد نیرومند، مسئولان شهری و سازمان محیط زیست توان مقابله با آنها را ندارند.

در نیمه دوم سال در دو سوم روزهای پایتخت پدیده اینورژن رخ می دهد

کرمی در ادامه می گوید: اما آنچه سالهاست که همه مردم و مسئولان می دانند این است که در نیمه دوم سال در دو سوم روزها در تهران در ساعات اولیه صبح پدیده اینورژن رخ می دهد و میزان آلاینده ها تا پیش از ساعت 30/7 صبح به حداکثر مقدار خود می رسد که گره خوردن این ساعت با اوج ترافیک موجب تشدید آلودگی هوا می شود.

به اعتقاد این کارشناس هوا و اقلیم، برای جبران این وضعیت ساده ترین و کم هزینه ترین راهکار که بارها اعلام شده این است که تمام مراکز اداری و آموزشی در نیمه دوم سال در پایتخت کار خود را از ساعت 9 صبح شروع کنند.

او از راهکار های کوتاه مدت کمیته کاهش آلودگی هوا انتقاد می کند: اعضای این کمیته از ارگانهای مختلف تشکیل شده که نه یکدیگر را قبول دارند و نه قصد همکاری با هم را دارند و به همین دلیل خروجی این کمیته تا کنون نقشی در کاهش آلودگی هوا نداشته و تنها شامل تعدادی مصوبات تکراری است که تنها مانند مسکن عمل می کند و نقش درمانی ندارد. حتی گاهی شاهدیم که تصمیمات بسیار نادرستی دراین کمیته اتخاذ می شود به عنوان مثال با اینکه اوج آلودگی در روز های اینورژن در ساعات اولیه صبح است ساعت کاری ادارات و مدارس را در بعد از ظهر کاهش می دهند!

کرمی به ادعای قائم مقام سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر اینکه پاییز و زمستان امسال پدیده وارونگی در تهران رخ نمی دهد اشاره می کند: در 60 میلیون سال گذشته حتی یک بار هم نشده که درنیمه دوم سال در تهران پدیده اینورژن رخ ندهد تنها تعداد روز های آن متفاوت بوده که آن هم قابل پیش بینی نیست.

او معتقد است: چنین ادعاهایی تنها برای فرافکنی و منحرف کردن مردم از اصل ماجرا است تا کسی پیگیر نشود که مثلاً چرا وقتی قرار بود پیکان دیگر تولید نشود همچنان شاهد استفاده از موتور پیکان در روا و وانت پیکان هستیم. آیا این بدنه پیکان بود که آلایندگی تولید می کرد!

هیچیک از وعده های طرح کاهش آلودگی هوای تهران عملیاتی نشد

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم می گوید: تا کنون هیچ یک از وعده هایی که در طرح جامع کاهش آلودگی هوا مطرح شده بود عملیاتی نشده است.

به گفته یوسف رشیدی، قرار بود از ابتدای امسال سوخت یورو 4 توزیع شود که نشد، تردد خوروهای فرسوده از ابتدای تیر ماه ممنوع شود که نشد، از ابتدای مهر ماه استاندارد موتورسیکلتها ارتقا یابد که نیافت و ارتقاء استاندارد خودرو ها هم که به سال بعد موکول شد بعید است که اتفاق بیافتد.

او تأکید می کند: حتی راهکار ساده ای نظیر ارائه کاتالیست در مراکز خدمات پس از فروش خودرو ها نیز عملیاتی نشده است.

او از برخی بندهای طرح جامع کاهش آلودگی هوا به عنوان بخش فانتزی طرح تعبیر می کند: مثلاً بارور کردن ابرها که در بند 19 این طرح آمده که به نظر می رسد تنها برای تلطیف فضا از آن استفاده شده و هرگز قابل اجرا نیست.

با این اوصاف عضو فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی می گوید: امروز سه شنبه مسئولان سازمان محیط زیست در مجلس گزارش عملکرد خود در مورد کاهش آلودگی هوا را باید ارائه دهند.

به گفته کمال الدین پیر موذن با توجه به وضعیت هوای تهران و دیگر کلانشهرها که سلامت هزارن نفر از مردم کشور مان را تحت تأثیر قرار داده رسیدگی به این موضوع و گزارش مسئولان محیط زیست در خصوص عملکردشان برای کاهش آلودگی هوا دستور اول جلسه است.

به گفته او، بر اساس نظر همه متخصصان و صاحب نظران محیط زیست و بهداشت و درمان کشور در حال حاضر معضل آلودگی هوا مهمترین عامل ایجاد بسیاری از بیماریها قلبی تنفسی است و افزایش بسیاری از انواع سرطانها به خاطر آلودگی هوا است.

پیر موذن اظهار داشت: در حال حاضر کیفیت زندگی مردم با آلودگی هوا گره خورده و بسیاری از هموطنانمان به خاطر این معضل دچار مرگ زود رس و نابهنگام می شوند.

 نماینده مردم اردبیل در مجلس تصریح کرد: از آنجایی که با وجود طرحهای گوناگون هنوز هیچ اتفاق شاخصی برای کاهش آلاینده ها اتفاق نیافتاده و وعده هایی که در خصوص بهبود کیفیت سوخت و استاندارد خودروها و حمل و نقل عمومی هیچیک عملیاتی نشده است فردا مسئولان سازمان محیط زیست باید گزارش عملکرد خود در این باره را ارائه دهند و در صورت قصور این سازمان گزارش مکتوب و مدون فراکسیون محیط زیست مجلس تهیه و پیش نویس طرح تحقیق و تفحص از سازمان محیط زیست با اولویت عدم کارامد بودن طرح جامع کاهش آلودگی هوا تدوین می شود.

پیر موذن یاد آور شد: اما در صورت اثبات قصور سازمان محیط زیست در رابطه با آلودگی هوا در ماههای اخیر تحقیق تفحص از این سازمان با این دو اولویت مطرح می شود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر ریزگردها در 25 استان کشور نای تنفس از مردم را گرفته اند تأکید کرد: سازمان محیط زیست همچنین هیچ گزارشی از مذاکراتش با عراق برا ی رفع این معضل به مجلس ارائه نکرده است که در جلسه فردا پیگیری می شود.

هر چند بازهم قرار گرفتن بخشهای مختلف پایتخت در شرایط هشدار و اضطرار منجر به تعطیلی ادارات و مراکز آموزشی تهران شد اما به نظر نمی رسد این گونه راهکار های مقطعی تأثیری در کاهش آلودگی هوا داشته باشند و مسئولان بایستی پیش از آنکه معضل آلودگی هوا از آنچه هم اکنون است وخیم تر شود تصمیمات اساسی اتخاذ کنند.