شبکه «پرس تی‌وی» با دکتر علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در مورد مناقشات مربوط به برنامه انرژی هسته‌ای این کشور مصاحبه‌ای را ترتیب داده؛ مصاحبه‌ای که در آن به نکات مهمی اشاره شده است.
آنچه در زیر می‌آید، ترجمه این مصاحبه است:
* ایالات متحده امریکا می‌گوید که توانسته است دست کم بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران را از کار بیندازد (پیاده {dismantle} کند). نظر شما در این باره چیست؟ در ابتدا اجازه دهید از شما تشکر کنم و بگویم صحبت با شما مایه خرسندی است.
اگر شما در لغت نامه به واژه پیاده کردن (dismantle) نگاهی بیاندازید، می‌بینید که این واژه به معنای جدا ساختن قطعات یک سیستم و پیاده کردن آنهاست. خوب، شما می‌توانید بیایید و ببینید که آیا سایت، تجهیزات و تأسیسات هسته‌ای ما این گونه شده‌اند یا خیر.
تنها چیزی که ما داوطلبانه متوقف کرده‌ایم، تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد است و بس.
البته یک موضوع دیگر نیز وجود دارد که ما متعهد شده‌ایم انجام دهیم. ما ملتزم شده‌ایم که تجهیزات عمده نصب نکنیم؛ یعنی اینکه در رآکتور آب سنگین ۴۰ مگاواتی اراک تجهیزات عمده نصب نکنیم.
تأسیسات هسته‌ای به کار خود ادامه می‌دهند. غنی‌سازی ادامه دارد و به کار خود ادامه می‌دهد. غنی‌سازی ۵ درصد اورانیوم ادامه دارد و آن سانتریفیوژهایی که غنی‌سازی ۲۰ درصد را متوقف کرده‌اند، اورانیوم با غنای ۵ درصد تولید خواهند کرد. به عبارت دیگر، تولید اورانیوم ۵ درصد غنی شده افزایش پیدا خواهد کرد. کل فعالیت هسته‌ای ایران ادامه دارد.
سانتریفیوژهایی که برای تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد استفاده می‌شدند، اورانیوم ۵ درصد تولید خواهند کرد.
* آیا این مسأله مانعی دیگر در مسیر مذاکرات ایجاد خواهد کرد؟
خیر. در این رابطه قبلا توافق شده است.
* در این مورد توافق شده است؟ بله؛ سانتریفیوژهایی که غنی‌سازی ۲۰ درصد را متوقف کرده‌اند، اورانیوم با غنای ۵ درصد تولید خواهند کرد.
* سانتریفیوژهای تحقیقاتی و نسل جدید که ایران ساخته است، چطور؟ برای آن‌ها چه اتفاقی خواهد افتاد؟ سؤال خوبی است. در واقع، بهترین بخش از طرح عملیاتی مشترک، بخش تحقیقاتی است. روشن است که تحقیق و توسعه هیچ محدودیتی ندارد. ما در حال کار روی سانتریفیوژهای پیشرفته خود هستیم. ما تعدادی سانتریفیوژ پیشرفته داریم که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند و مورد آزمایش قرار گرفته و گاز اورانیوم به آن‌ها تزریق می‌شود؛ البته نه برای انباشت بلکه برای آزمایش و تست.
به محض اینکه یک سانتریفیوژ ساخته می‌شود، شما باید اول آن را تست کنید. همینکه اولین سانتریفیوژ را تست کردید، دو سانتریفیوژ خواهید داشت. آن‌ها را با هم تست کنید و ۱۰ تا ۲۰ سانتریفیوژ خواهید داشت. سپس به رقم ۵۰ و سپس ۱۶۴ می‌رسید.
و این سانتریفیوژ‌ها باید برای مدتی در یک آبشار کار کنند. حدودا باید دو سال اینگونه کار کنند تا اطمینان حاصل شود که این سانتریفیوژ‌ها عملکرد خوبی دارند تا بتوان آن‌ها را به صورت انبوه تولید کرد.
* بگذارید برگردیم به مسأله از کار انداختن برنامه هسته‌ای؛ آن طور که امریکا می‌گوید. تا جایی که ما می‌دانیم ایران ۱۹ هزار سانتریفیوژ دارد. این در اخبار آمده است. امریکایی‌ها می‌گویند که توانسته‌اند عملیات نیمی از سانتریفیوژهای ایران را متوقف کنند. سؤال من این است که همه این ۱۹ هزار سانتریفیوژ قبل از طرح عملیاتی مشترک بودند و اکنون امریکا توانسته است به فعالیت نیمی از آن‌ها پایان دهد؟ ببینید؛ ما دو سایت غنی‌سازی داریم؛ یکی در نطنز است و دیگر در فردو. از ۱۸ هزار سانتریفیوژ تقریبا ۹۰۰۰ تای آن‌ها کار میکنند و دایر هستند و ما داوطلبانه پذیرفته‌ایم که به ۹ هزار تای دیگر گاز تزریق نکنیم.
* شما پیش از طرح مشترک نیز به آن‌ها گاز تزریق نمی‌کردید و بنابراین وضعیت تغییری نکرد؟ بله. این یک تصمیم سیاسی بود که در دولت قبلی گرفته شد و این تصمیم همچنان پابرجاست.
* بنابراین، عملا امریکایی‌ها در رابطه با تزریق گاز به این سانتریفیوژ‌ها به چیزی دست نیافته‌اند؟ خیر، فقط اینکه ما پذیرفتیم این مهلت را تمدید کنیم و برای شش ماه دیگر به این سانتریفیوژ‌ها گاز تزریق نکنیم.
* نیروگاه‌های هسته‌ای جدید چطور؟ شما قصد دارید مراکز جدید نیروگاه هسته‌ای در ایران بسازید؟ می‌دانیم که یک نیروگاه در بوشهر وجود دارد. شاید یک نیروگاه کافی نباشد. بله ما نیروگاه اتمی بوشهر را داریم که یک نیروگاه اتمی ۱۰۰۰ مگاواتی ست. ایران تنها کشور در غرب آسیا محسوب می‌شود که نیروگاه اتمی دارد.
ما در سال ۱۹۹۲ در دوران ریاست جمهوری آقای رفسنجانی با روسها یک پروتوکل را امضا کردیم و روسها متعهد شدند که یک نیروگاه ۴ هزار مگاواتی دیگر در ایران بسازند.
ما در تلاشیم این پروتوکل را اجرایی کنیم. ما اکنون در حال مذاکره با روسها در مورد نیروگاه بعدی ۴ هزار مگاواتی هستیم. هنوز در حال مذاکره در مورد شرایط آن هستیم. امیدواریم که سال آینده کار روی نیروگاه بعدی را آغاز کنیم. و البته تکمیل چنین نیروگاهی با روسها هفت تا هشت سال زمان خواهد برد.
* شما شرکای دیگری را در نظر دارید یا فقط روسیه است؟ در حال حاضر ما با روسها به طور جدی در حال صحبت هستیم. اخیرا از برخی کشورهای دیگر هم پیشنهادهایی داشته‌ایم.
* می‌توانم بپرسم از چه کشورهایی؟ خیر چون تا وقتی نهایی نشده مایل نیستم به نام آن‌ها اشاره کنم.
* کشورهای منطقه چطور؟ اگر به عنوان مثال امارات متحده عربی یا سعودی‌ها از شما بخواهند که به آن‌ها در ساخت نیروگاه کمک کنید، شما به آن‌ها کمک می‌کنید؟ ما در داخل به شدت در تلاش هستیم تا نیروگاه بومی ۳۶۰ مگاواتی خود را بسازیم. اما این زمان می‌برد و اولین تجربه ماست.
اما اگر آن‌ها خواستار کمک شوند، ما می‌توانیم به آن‌ها کمک کنیم. ما می‌توانیم در بسیاری از ابعاد مشاوران خوبی باشیم.
* بنابراین، شما آماده کمک به آن‌ها هستید؟ بله ما آماده‌ایم به آن‌ها کمک کنیم. حتی در نصب تجهیزات نیز ما تجربه خیلی خوبی داریم.
* کسانی در غرب هستند که می‌گویند این تحریم‌ها بود که ایران را به پای میز مذاکره کشاند و آن‌ها می‌گویند شاید یک یا دو سال پیش ایران قصد مذاکره جدی نداشت ولی الان به مذاکرات جدی پایبند است. نظر شما در این باره چیست؟ ما همواره پای میز مذاکرات حاضر بوده‌ایم. این طرف مقابل است که گاهی اوقات پای مذاکره حاضر و گاهی اوقات ناپدید می‌شود. ما هرگز مذاکره با گروه ۱+۵ را رد نکردیم.
از همین رو، ما همچنان در همان مسیری که مدت‌ها پیش آغاز کردیم قدم بر می‌داریم. ما به مذاکرات ادامه خواهیم داد.
ما ملتی تمدن ساز هستیم و همواره حسن نیت خود را نشان داده‌ایم اما امیدواریم که این بار آن‌ها نیز حسن نیت خود را نشان دهند.
اگر آن‌ها واقعا با حسن نیت ظاهر شوند، این فرصتی است که می‌توانند از آن استفاده کنند. در غیر اینصورت، ایران به مسیر طبیعی و روند روزانه خود ادامه خواهد داد. بله من انکار نمی‌کنم که تحریم‌ها مشکلاتی را ایجاد کرد اما این بدان معنا نیست که این تحریم‌ها برای ایران فلج کننده بوده‌اند.
ایران یک کشور بزرگ است. از بسیاری از جهات خودکفاست. می‌تواند مواد غذایی خود را تولید کند و بسیاری از نیازهای خود را به صورت بومی برآورده سازد. ما توانایی ادامه این مسیر را داریم.
بنابراین، به طرف مقابل بستگی دارد که از این فرصت بهترین استفاده را کند و با ایران به توافق برسد. آن‌ها بار‌ها ما را آزموده‌اند و ایران ۳ هزار سال است که از مشکلات سربلند بیرون آمده است. طی ۳۵ سال گذشته آن‌ها به روش‌های گوناگونی ما را آزمودند. فکر می‌کنم دیگر کافی است. توصیه من به آن‌ها این است که واقعا از این فرصت استفاده کنند و با شرایط ایران کنار بیایند.
ایران در بین کشورهای مسلمان تا کنون تنها کشوری بوده است که توانسته موفقیت آمیز سه بار ماهواره به مدار زمین بفرستد.
و جهت اطلاع بگویم که کره جنوبی بعد از ما شروع به این کار کرد و دو بار شکست خورد. ما اولین کشور و احتمالا تنها کشوری هستیم ـ خیلی اطمینان ندارم ـ که دست به شبیه سازی حیوانات زدیم. و ما شروع به تولید مواد دارویی از شیر این حیوانات کرده‌ایم.
چه کشور دیگری در بین کشورهای مسلمان و در حال توسعه این دستاورد‌ها را داشته است؟ با در نظر گرفتن همه این محدودیت‌ها، این یک دستاورد بزرگ است که ملت ایران به آن دست یافته است.
همان گونه که قبلا گفتم، این ملتی است که در سه هزار سال گذشته از مشکلات سربلند بیرون آمده است. ما شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری بوده‌ایم اما از معدود ملت‌های جهان هستیم که همه این فراز و نشیب‌ها را پشت سر گذاشته و همچنان یک ملت باقی ماند.
* اگر باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا از لابی‌های حامی اسرائیل در کنگره و کسانی مانند باب منندز و مارک کرک شکست بخورد و این کشور تصمیم بگیرد که توافق ژنو را نقض کند، چقدر زمان خواهد برد که ایران به مسیر خود بازگردند؟ چند ساعت.
* چند ساعت؟ ما این کار را خواهیم کرد؟ اگر لازم باشد اورانیوم با غنای ۲۰ درصد تولید کنیم، بله، این کار را خواهیم کرد.
* بیایید به مسأله راکتور آب سنگین اراک بپردازیم. عده زیادی از مردم این سؤال را می‌پرسند که در وهله اول چرا ایران به پلوتونیوم نیاز دارد؟ همان گونه که می‌دانید ما انواع زیادی راکتور داریم. ما غیر از راکتور آب سبک، راکتورهای آب سنگین و خنک شده با گاز هم داریم. درست همان طور که خودروهای مختلفی داریم از انواع و اقسام راکتور‌ها هم برخورداریم. شما می‌توانید خودروهایی داشته باشید که با باتری، دیزل یا گاز یا چیزهای دیگر کار میکنند. هر یک از آن‌ها موتور خاص خود را دارد و در مورد راکتور‌ها هم همین مسأله صدق میکند. شما انواع مختلفی از راکتور‌ها را دارید.
از راکتور آب سنگین اراک برای تولید پلوتونیوم استفاده نمی‌شود. تعریف این راکتور به این شیوه نادرست است. این راکتور یک راکتور تحقیقاتی است. این راکتور با هدف ساخت رادیوایزوتوپ‌ها و اجرای سایر آزمایش‌ها نظیر آزمایش سوخت و مواد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آزمایش‌های دیگری نیز وجود دارد که شما با استفاده از این راکتور قادر به اجرای آن‌ها خواهید بود؛ مثلا می‌توانید از نوترون‌ها استفاده کنید و با نوترون‌هایی که از هسته این راکتور سرچشمه می‌گیرد آزمایش‌های متنوع زیادی انجام دهید.
بنابراین این راکتور یک راکتور سنگین است اما ما آن را با هدف تولید پلوتونیوم طراحی نکرده‌ایم. این نکته اول.
دوم اینکه بله این راکتور (یا این نوع راکتور‌ها یعنی راکتورهای آب سنگین) را می‌توان برای تولید پلوتونیوم مورد استفاده قرار داد.
شما همچنین می‌توانید در راکتورهای آب سبک هم پلوتونیوم تولید کنید. اما چرا آن‌ها از تولید پلوتونیوم در راکتورهای آب سبک سخنی به میان نمی‌آورند؟ ما در بوشهر در حال تولید پلوتونیوم هستیم. پاسخ فنی و تکنیکی به این سؤال این است که همه پلوتونیوم‌ها پلوتونیوم مناسب برای استفاده در تسلیحات نیستند. شما به اصطلاح «پلوتونیم با درجه تسلیحاتی» دارید.
پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی با این راکتور تولید نمی‌شود. این راکتور حدود ۹ کیلوگرم پلوتونیوم تولید میکند اما نه پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی. من می‌خواهم بر این مسأله تأکید کنم که پلوتونیوم تولیدی این راکتور پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی نیست.
* اگر ایران ساخت پلوتونیوم را متوقف کند آیا به برنامه هسته‌ای این کشور صدمه‌ای وارد خواهد شد؟ همان گونه که گفتم این راکتور یک راکتور تحقیقاتی است و برای تولید پلوتونیم استفاده نمی‌شود چرا که اگر شما بخواهید از پلوتونیوم تولیدی این راکتور استفاده کنید به یک کارخانه بازفرآوری نیاز دارید.
ما چنین کارخانه‌ای نداریم. اما قصد نداریم یک کارخانه بازفرآوری هم احداث کنیم هرچند این حق ماست ولی ما نمی‌خواهیم این حق را پیگیری کنیم.
بنابراین تا زمانی که شما یک کارخانه بازفرآوری نداشته باشید هرگز قادر نخواهید بود پلوتونیم را از سوخت استخراج کنید.
فرض کنید که تکمیل این راکتور ۲ سال زمان ببرد، بعد برای اجرای آزمایش‌های زیادی که پیش از رسیدن این راکتور به ظرفیت عملیاتی کامل خود باید انجام شود هم به یک سال دیگر زمان نیاز خواهید داشت که در مجموع ۳ سال می‌شود. سپس یک سال دیگر هم برای تزریق سوخت به راکتور مورد نیاز خواهد بود که در مجموع ۴ سال می‌شود.
شما به محض اینکه بتوانید سوخت را از هسته راکتور استخراج کنید نخواهید توانست این سوخت را لمس کنید زیرا بسیار داغ و به شدت رادیواکتیویته است؛ بنابراین باید چند سال آن را در یک استخر نگهداری کنید.
پیش از آنکه ما بتوانیم پلوتونیوم را استخراج کنیم ـ البته اگر قصد استفاده از پلوتونیوم را داشته باشیم ـ ۶، ۷ یا ۸ سال زمان لازم است. ۷ تا ۸ سال زمان به علاوه به یک کارخانه بازفرآوری مورد نیاز است که ما چنین کارخانه‌ای نداریم و قصد احداث آن را هم نداریم.
* آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم از این مسأله اطلاع دارد، این طور نیست؟ بله، البته. من خودم سال ۲۰۰۳ وقتی گزارش ایران را درباره فعالیت‌های صلح آمیز جمهوری اسلامی به آژانس اتمی ارائه کردم به این نکته هم اشاره کردم که ایران قصد ندارد یک کارخانه بازفرآوری احداث کند.
اما البته ما حق خودمان را در این زمینه پیگیری نکردیم. طبق ان پی تی و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این حق ماست اما ما قصد چنین کاری را نداریم زیرا استفاده‌ای از آن نمی‌کنیم. ما نمی‌خواهیم سوخت مواکس (سوخت اکسید جامد) تولید کنیم یا پلوتونیوم استخراج کنیم و پلوتونیوم هم در وهله اول پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی نیست و ما نمی‌خواهیم حتی برای سوخت اکسید جامد هم آن را استخراج کنیم. پس مسأله این است.
* مردم درباره این راکتور تحقیقاتی که شما از آن صحبت می‌کنید یعنی همان راکتور آب سنگین اراک این سؤال را می‌پرسند که اگر شما واقعا به آن نیازی ندارید و این راکتور به برنامه هسته‌ای ایران کمکی نمی‌کند پس چه نیازی به آن وجود دارد؟ چرا شما خواهان آن هستید؟ چرا شما خود را با این مناقشه بین‌المللی و غربی بر سر این مسأله خاص مواجه می‌کنید؟ در وهله نخست این یک دستاورد علمی است یک دستاورد تکنولوژیکی.
دوم آنکه این یک راکتور تحقیقاتی است. به عبارت دیگر از آن برای تحقیق در حوزه علم و فناوری استفاده می‌شود. شما می‌توانید مواد مختلفی را در این راکتور آزمایش کنید، شما می‌توانید برای بیماران سرطانی رادیوایزوتوپ تولید کنید، می‌توانید سوخت‌هایی را که در بوشهر آزمایش می‌کنید ـ سوخت‌های آتی که ممکن است ما مورد استفاده قرار دهیم ـ در این راکتور مورد آزمایش قرار دهید. ما می‌توانیم با آن تحقیق علمی انجام دهیم یا با استفاده از نوترون‌ها سطح مقطع را اندازه‌گیری کنیم ـ سطوح مقطع واکنش‌های مختلف با استفاده از مواد مختلف.
این راکتور می‌تواند تا این اندازه مورد استفاده قرار بگیرد و ما هیچ دلیلی برای توقف کار با این راکتور نمی‌بینیم.
بله آن‌ها می‌گویند که می‌توانند به جای راکتور آب سنگین به ما یک راکتور آب سبک بدهند اما شما با راکتور آب سبک هم می‌توانید پلوتونیوم تولید کنید البته به میزان کمتر.
ما در اینجا می‌توانیم تغییراتی در طراحی بدهیم به عبارت دیگر در طراحی این راکتور تغییراتی بدهیم تا پلوتونیوم کمتری در آن تولید شود و به این شیوه از میزان نگرانی‌ها در این زمینه بکاهیم.
* به نظر شما آیا نگرانی‌های آن‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران واقعی و حقیقی است؟ چرا که شما می‌گویید این پلوتونیوم برای مقاصد پزشکی تولید می‌شود؛ اورانیوم غنی شده برای نیروگاه‌های برق استفاده می‌شود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم از این مسأله اطلاع دارد اما به چند دلیل عجیب و غیرعادی درباره واقعیت‌های موجود به جهان اطلاع رسانی نمی‌کند. تجربه من نشان داده که نگرانی‌های آن‌ها واقعی نیست. آن‌ها فقط از این مسأله به عنوان دستاویزی برای اعمال فشار سیاسی بر ایران استفاده میکنند.
بگذارید یک مثال بزنم: وقتی کل این آتش ساختگی در اواخر سال ۲۰۰۲ آغاز شد و به سال ۲۰۰۳ کشیده شد یک اتهام وجود داشت مبنی بر اینکه ایران اورانیوم را بیش از ۵۰ درصد غنی‌سازی میکند. و ما بر این نکته پافشاری کردیم که چنین اقدامی انجام نداده‌ایم و در آن زمان حتی سانتریفیوژ هم نداشتیم البته به جز یک یا ۲ سانتریفیوژ وارداتی که در حال آزمایش آن بودیم. ما تاکید کردیم که این یک آلودگی وارداتی است و آن‌ها قبول نکردند.
دو طرف به مدت ۳ سال بر مواضع خود پافشاری کردند و نهایتا آن‌ها در برابر این حقیقت تسلیم شدند که این یک آلودگی و سرایت وارداتی از یک کشور دیگر بود. ما مثال‌های زیادی از این نمونه داریم.
* مثل داستان لپ تاپ. در مورد داستان لپ تاپ هم باید بگویم که ما نمونه‌های بسیار زیادی از این نوع داریم. پس این مسأله نشان می‌دهد که نگرانی‌های آنان درست و مناسب نیست. بلکه این تنها یک نگرانی جعلی و ساختگی برای اعمال فشار است.
همان طور که می‌دانید وقتی دانشمندان و کار‌شناسان دور هم جمع می‌شوند می‌دانند که درباره چه چیزی با هم صحبت میکنند. فقط وقتی که این مسأله سیاسی می‌شود ما به همه این مشکلات برمی‌خوریم.
این راکتور یک راکتور تحقیقاتی است. ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا شما در ابتدا هم با غنی‌سازی شروع کردید و هم با آب سنگین؟ این یک سؤال معتبر است.
پاسخ این سؤال این است... پس از جنگ (جنگ ایران وعراق که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ میلادی) به طول انجامید ما می‌خواستیم فعالیت‌های هسته‌ای ایران را آغاز کنیم، فعالیت‌هایی که در زمان رژیم شاه به توصیه مؤسسه تحقیقاتی استنفورد امریکا آغاز شده بود.
آن‌ها حدود ۵۰ جلد از مطالعات آتی درباره تحولات اقتصادی و سیاسی در ایران را جمع آوری و توصیه کرده بودند که احداث کارخانه برق هسته‌ای با ظرفیت ۲۰ هزار مگاوات به نفع ایران خواهد بود و این توصیه آن‌ها بود.
آن‌ها چگونه در آن زمان بر این توصیه پافشاری می‌کردند و اکنون به شیوه‌ای دیگر سخن می‌گویند.
* بیایید به ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ برگردیم وقتی که ایران و ۵ عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان به توافقی موسوم به توافق ژنو دست یافتند. شما به عنوان یک دانشمند هسته‌ای و فارغ التحصیل ام آی تی و مهم‌تر از همه رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در وهله نخست چه واکنشی به این توافق نشان می‌دهید؟ من از اینکه دو طرف به این توافق رسیدند خوشحال شدم. منظورم این است که نخستین گام را در یک مسافرت هزار مایلی برداشتند.
