شروع دوره ریاست جمهوری ˈحسن روحانیˈ مصادف با دهمین سال مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای غربی به حساب می آید. ورود روحانی در نقش رئیس جمهور ایران در شرایطی صورت می گیرد که در طول این سال ها دستاورد قابل ملاحظه ای در مذاکرات هسته ای حاصل نیامد و تنها شاهد تحریم های بین المللی علیه ایران بودیم.
تحریم هایی که لغو آن در صورت به ثمر نشستن مذاکرات هسته ای موجب تحقق وعده های اقتصادی دولت تدبیر و امید خواهد بود. بر همین اساس پرونده هسته ای که در ارتباط مستقیم با سیاست خارجی و اقتصاد مردم است مورد توجه جامعه کشورمان قرار گرفته و مردم با حساسیت اخبار آن را دنبال می کنند.
ˈبهروز کمال وندیˈ سخنگو و معاون راهبردی سازمان انرژی اتمی در گفت وگو با ایلنا به این موضوع و برخی سووالات دیگر پاسخ گفته است. بخش هایی از این گفت وگو را با هم می خوانیم:
* فناوری هسته ای یک صنعت نو در کشورمان است به طوری که می توان گفت توسعه این صنعت در کشور، در 20 ساله اخیر صورت گرفته است و از سویی، ایران کشوری است که از منابع عظیم انرژی فسیلی برخوردار است. همین داشتن منابع عظیمی فسیلی برای خیلی از مردم و غربی ها این سوال را ایجاد کرده که چرا جمهوری اسلامی ایران با داشتن این منابع عظیم، به سمت و سوی داشتن فناوری هسته ای حرکت کرده است. حال شما به عنوان سخنگو و معاون راهبردی سازمان انرژی اتمی به این سوال عمومی چه پاسخی می دهید؟- صنعت هسته ای نه در کشور ما بلکه در دنیا نیز یک صنعت نو و جدیدی است و شاید بیش از شصت هفتاد سال عمر نداشته باشد. من اعتقاد دارم وقتی درباره مسئله هسته ای حرف می زنیم نباید آن را فقط در انرژی ببینیم، بلکه باید آن را یک صنعت بدانیم. صنعت هسته ای یک تکنولوژی فاخر و پر ارزشی است که چند حوزه ای و چند بعدی است و البته کاربردهای متفاوت و متعددی نیز دارد.
دلیل اینکه چرا ما می خواهیم صنعت هسته ای داشته باشیم، بسیار روشن و واضح است. مسئله هسته ای به غیر از انرژی، در سایر حوزه هایی مانند کشاورزی، پزشکی و صنایع و... کاربردهای فراوانی دارد. از سویی، در مدل های اقتصادی دنیا یکی از مهمترین مسائل، امنیت انرژی است و از سویی، منابع فسیلی محدود و اندک هستند و برای همین کشورها به سمت انرژی هسته ای حرکت کردند... من درباره نیاز به صنعت هسته ای فقط یک مورد را می گویم و آن، این است که اگر راکتور تهران تعطیل شود، یک میلیون نفر از بیمارانی که بیمارهای سخت دارند و اغلب بیماران سرطانی هستند، دیگر رادیو دارو ندارند.
* وضعیت صنعت هسته ای در ایران چگونه است؟ اینکه ما چقدر نیروگاه داریم و چقدر منابع انرژی ما توسط این صنعت تامین می شود؟- وقتی ما این صنعت را آغاز کردیم، به آن به عنوان به عنوان یک علم در درون یک آزمایشگاه نگاه می کردیم اما امروز از این مرحله عبور کرده و به مرحله صنعت هسته ای گام برداشته ایم و در حال گسترش این صنعت چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی هستیم و هم اینک وارد فاز تجارت هم شده ایم.
* وارد فاز تجارتی شدن به چه معناست؟- صنایعی مانند صنعت هسته ای، صنایعی حمایتی هستند یعنی نیازمند حمایت دولتند، اما پس از مدتی می توانند روی پای خود بایستند. مثلا در مورد ایزوتوپ ها یا اشعه گاما الان بخش خصوصی وارد شده است. امیدواریم بخش خصوصی رشد بکند تا بتواند وارد این مرحله بشویم. ما الان وارد مرحله بلوغ صنعت هسته ای شده ایم. افق بلند مدت ما در سازمان انرژی اتمی این است که روزی فرا برسد که دیگر دولت کارهای هسته ای انجام ندهد، بلکه تنها امور نظارت و سیاست گذاری های لازم را انجام دهد و استخراج اورانیوم و تولید سانتریفیوژ و هر فرآیند دیگری که نیاز باشد، برعهده بخش خصوصی باشد.
* اکنون وضعیت حضور بخش خصوصی در صنعت هسته ای به چه میزان است؟- اگر تنها به راکتور و نیروگاه ها از فرایند صنعت هسته ای نگاه نکنیم، می بینیم در اکثر بیمارستان های کشور چشمه ای از تولید اشعه وجود دارد و از آن استفاده می شود ولی در آینده بخش خصوصی می تواند به شکل گسترده تری وارد این حوزه شوند. ما الان یک اداره کل به نام اداره کل خصوصی سازی و برون سپاری تشکیل داده ایم که این اداره کل می خواهد به شکل منظم و برنامه ریزی شده با استفاده از ظرفیت ها، توانایی ها و زمینه های موجود و قوانین و راهکارها را برای استفاده از بخش خصوصی تنظیم کند، زیرا صنعت هسته ای علاوه بر وجود حساسیت های داخلی، با موانع و قوانین خارجی مواجه است. از زمانی که از مواد اتمی استفاده می شود سازمان بین المللی انرژی اتمی باید بر روی آن نظارت داشته باشد و باید قواعد بین الملی رعایت شود.
در کنار این اداره کل، اداره کل استانداردسازی سازمان انرژی اتمی تشکیل شده است. سازمان انرژی اتمی قصد دارد که نظام مهندسی سازمان و کارکنان صنعت انرژی هسته ای را تشکیل دهد و پیش از خصوصی سازی فرآیند انرژی هسته ای، می خواهیم فعالین و سطح فعالیت هر متخصص را مشخص کنیم تا با بازنگری در برنامه ها و تشکیلات سازمان و با استفاده از تجارب شان که تاکنون در سازمان انرژی اتمی وجود دارد، چشم انداز و راه های پیشرفت این صنعت را مشخص کنیم و بتوانیم به طبع آن نیازمندی ها و توانایی های خود را مشخص کنیم.
* امروز وضعیت نیروگاه بوشهر چگونه است؟- توانایی نیروگاه بوشهر تولید یک هزار مگاوات برق است که سال گذشته به بهره برداری رسید و اکنون از حداکثر ظرفیت آن استفاده می شود.
* در این مدت پیشنهادی برای حضور شرکت های بین المللی برای حضور در ایران و ساخت نیروگاه ها صورت گرفته است؟- پس از انجام دور جدید مذاکرات و ایجاد فضای بین المللی مناسب، شرکت های زیادی از کشورهای مختلف به ایران پیشنهاد ساخت نیروگاه داده اند و اکنون نیز ما در حال مذاکره هستیم، البته نمی توانیم بگوییم که چه شرکتی و از چه کشوری، اما چیزی که مهم است این است که پیشنهادهای خوبی داریم و از این لحاظ هرچه فضای رقابتی وجود داشته باشد از لحاظ اقتصادی بسیار به سودمان است.
* خود ایران و سازمان انرژی اتمی هم می تواند نیروگاه بسازد؟- ساخت نیروگاه در کلاسی همانند نیروگاه بوشهر سال ها طول می کشد و اکنون چنین تکنولوژی را نداریم، اما تلاش می کنیم یک نیروگاه 300 تا 400 مگاواتی تاسیس کنیم و در ادامه بتوانیم نیروگاه های بزرگ تری بسازیم و تا آن زمان از پیشنهاد بین المللی استفاده می کنیم.
* اشاره ای کردید به مذاکرات هسته ای و من می خواهم که به این مسئله بپردازم. در طی این مدت ما برنامه اقدام مشترک را در ژنو به امضا رساندیم و مذاکرات فعالی نیز با گروه 1+5 داشته ایم. ارزیابی سازمان انرژی اتمی به عنوان نهادی که خود در این مسائل درگیر است در این باره چیست؟- وظیفه مذاکرات، برعهده وزارت خارجه است اما شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمی روی آن کار می کنند و در حوزه های مختلف فنی و سیاسی و رسانه ای و... کارشناسان سازمان مشاوره های فنی و حقوقی خود را ارائه می دهند. با توجه به دستور کار مذاکرات که یکی از آنها، احترام گذاشتن به حقوق مردم ایران است، آنها پذیرفتند حق غنی سازی با غنای 5 درصد ادامه یابد، حق توسعه و تحقیقات ما به رسمیت شناخته اند و دیگری نگرانی های غرب است که ما همیشه گفته ایم این نگرانی ها بیهوده است.
برای نظارت و بازرسی تا زمانی که صدمه ای نبینیم هیچ گونه مشکلی نداریم. ما هر کاری می کنیم تا این نگرانی ها رفع می شود. مثلا می گویند آب سنگین اراک تولید پلوتونیم می کند، اما اگر این پلوتونیم بیشتر از سه، چهار هفته در درون استخر ماند دیگر به درد نمی خورد و برای آنکه از این پلوتونیم استفاده کرد، نیازمند یکسری اقدامات و تجهیزاتی است که ما آنها را نه داریم و نه می خواهیم؛ پس این نگرانی ها، نگرانی های فوری ای نیست و به همین خاطر است که ما اصرار می کنیم پیش از مذاکرات اصلی، کارشناسان فنی با یکدیگر بحث کنند و تلاشمان این است بر روی کارشناسان فنی آنها تاثیرات لازم را بگذاریم و آنها را قانع کنیم تا آنها بر روی مسئولان سیاسی تاثیر بگذارند و اگر نگرانی های آنها ساختگی نباشد تلاش خودمان را انجام می دهیم تا اعتمادسازی لازم صورت گیرد و اگر آنها وانمود به نگرانی کنند نمی توان اعتمادسازی کرد.
* بعضی از منتقدان رویکرد جدید مذاکرات، این اتهام را وارد می کنند که در طی توافقات سازمان انرژی اتمی با آژانس یا طرح برنامه اقدام مشترک ژنو، ممکن است سایت ها و مراکز اتمی ما تعطیل شود. ارزیابی تان از این ادعاها چیست؟- آنچه که مورد توافق قرار گرفته است، توافق نیست بلکه یک برنامه مشترک کاری است. در این برنامه، طرفین هر کدام باید یکسری از اقدامات را انجام بدهند. جنس این برنامه، از جنس این اتهاماتی که می گویند ترکمنچای است و منافع و دستاوردها را بر باد دادند، نیست. آنچه که مورد توافق قرار گرفته، این است که غنی سازی 20 درصدی را که داریم، بیشتر از این تولید نخواهیم کرد. ممکن است برای بعضی ها این سوال به وجود آید که چرا دیگر تولید نمی کنیم؟ جواب سوال این است که نیازی هم به این 20 درصد در زمان فعلی نداریم. البته این عدم نیاز در زمان فعلی به معنای نداشتن حق تولید غنی سازی 20 درصد نیست. دوم این است که از این غنی سازی 20 درصد موجود، نصفی از آن را اکسید و مابقی را رقیق می کنیم.
* آقای دکتر! در این مدت سازمان انرژی اتمی در کنار بحث های فنی و مذاکره، با یکسری حواشی دیگری نیز روبه رو بوده است که از جمله اینها می توان مسئله اخراج دانشمندان هسته ای اشاره کرد. چقدر این مسئله صحت داشت و سازمان در برابر این مسئله چه رویکردی اتخاذ کرد؟- یکسری تغییرات و جابه جایی های اندکی در سازمان صورت گرفت که این جابه جایی ها، جابه جایی های عادی و اندکی بود که صورت گرفت اما بعضی ها این مسئله را سیاسی کردند.
* دلیل سیاسی کردن این مسئله چه بود؟- آنها فکر کردند که از سیاسی کردن این تغییرات اندک می توانند چیزی عایدشان شود. این مسئله موضوع تغییر دو سه نفر در رده مدیریتی پائین و متوسط است. دانشمند هسته ای هم از بحث های مبالغه آگاهانه است که اینها دانشمند هسته ای هستند. دو نفر این سه نفر کسانی هستند که تجربه کاری شان ربطی به مسئله هسته ای ندارد. آن فردی که تجربه کاریش مربوط به مسئله هسته ای است، یک مدیر میانی است که اختلافاتی با مدیر بالادستی خود که بسیار ورزیده تر از وی است، داشته و نمی خواسته که با وی کار کند. آقای دکتر صالحی هم در این رابطه با این فرد چندین بار به شکل شفاهی صحبت کرد و چند بار هم به شکل مکتوب صحبت خود را منتقل داد و در آخر هم وی را به سمت مشاورت خود منصوب کرد و این حکم مشاوره به معنای ارتقای آن فرد است.
* پس اخراجی در کار نبوده است!!- متاسفانه گاهی دروغ هایی گفته می شود و این از انصاف به دور است. حال اگر مسئله این سه نفر را موضوع کل صنعت هسته ای و کشور تبدیل کنید، درست است؟ بارها اعلام کرده ایم اگر حق کسی مورد تعدی قرار گرفته است، در درجه اول بیائید به ما اعلام کنید و بعد از آن در این کشور نهادهای بسیار مانند سازمان بازرسی کل کشور و دیوان عدالت اداری هستند، نه اینکه بحث را به رسانه ها و روزنامه ها بکشید. شایعات اینچنینی ضربه زدن به یک سازمان است.
