درمان ‌همیشگی‌ سرطان توسط یک پزشک ایرانی

دکتر کریم نیرنیا، رئیس ایرانی انستیتو پزشکی ملکولی و سلول درمانی دوسلدورف آلمان که به‌واسطه موفقیت‌های پیشگامانه‌ سال‌های اخیرش (از جمله تولید اسپرم نابالغ از سلول‌های بنیادی مغز استخوان زنان و مردان برای نخستین بار در جهان و چشم‌اندازهای جنجالی آن در تولید کپی مردانه از زن‌ها) به چهره‌ای شناخته شده در مرزهای دانش پزشکی و سلول درمانی تبدیل شده بود با شنیدن درددل‌های یک بیمار مبتلا به سرطان که از رنج و دشواری‌های فراوان مبتلایان ‌ این بیماری سخن می​گفت، عمده تحقیقات خود را به درمان سرطان معطوف کرد و از دانسته‌‌های علمی خود در زمینه باروری و سلول‌های جنسی در شناسایی و درمان سرطان بهره برد‌.‌

وی که چند سالی در دانشگاه نیوکاسل به عنوان مسئول دپارتمان بیولوژی سلول های بنیادی فعالیت داشته در حال حاضر مدیریت انستیتو پزشکی سلولی فرد محور در کمبریج و انستیتو پزشکی ملکولی و سلول درمانی در دوسلدورف آلمان را عهده دار است.

وی می​گوید: زمینه تحقیقاتی تازه ای که از اکتبر سال گذشته بر آن متمرکز شده ایم، پزشکی شخصی سازی شده است که اساس آن بر تفاوت و منحصر به فرد بودن شرایط سلولی ملکولی بیماری ها بخصوص سرطان در بیماران مختلف است، بنابراین برای درمان هر یک از مبتلایان این بیماری، روش درمانی متفاوتی پیشنهاد می کند. در این زمینه تستی با عنوان Onco assay ارائه شده که روشی پیشرفته برای بررسی سرطان در سطح ملکولی است.

نیرنیا با بیان این که بیماری هایی مثل سرطان پستان حتی از سال ها قبل از بروز نشانه های بالینی با معاینه، تست های معمول و تاثیرات ملکولی خاص به کمک تکنیک های پیشرفته ملکولی قابل تشخیص است، اظهار کرد: با استفاده از تکنیک های سلولی ملکولی می توان با بررسی ژن های موثر در بروز سرطان، علاوه بر تشخیص زودهنگام بیماری در مراحل فوق العاده ابتدایی و درمان موثر آن، خطر ابتلا به بیماری را نیز در افراد مختلف مشخص کرد و همچنین روند درمان بیماری و اثربخشی هر یک از داروها و روش هایی مثل شیمی درمانی یا هورمون درمانی را در افراد پیش بینی و پایش کرد. حتی این روش ها تخمین خطر و زمان بازگشت بیماری در افراد بهبودیافته را نیز میسر می کنند.

وی خاطرنشان کرد: بررسی ای که به تازگی در بیش از 2000 زن مبتلا به سرطان پستان در اروپا انجام شده نشان داده، سرطان پستان که به طور معمول یک بیماری تلقی می شود در افراد مختلف بسیار متفاوت است و همچنین منشأ بسیاری از سرطان ها به سلول های بنیادی سرطان برمی گردد؛ لذا اگر بتوانیم در روند درمان، سلول های بنیادی سرطان را هدف بگیریم می توانیم سرطان را به شکلی ریشه ای و موثر درمان کنیم. نیرنیا خاطرنشان کرد: در سلول درمانی سرطان به سیستم ایمنی بدن توجه خاص شده بدین صورت که تلاش می شود با تکنیک های مختلف، سلول های سرطانی را برای سیستم دفاعی بدن قابل مشاهده کرد. در واقع سلول های سرطانی با استفاده از مکانیسمی خاص، خود را از سیستم ایمنی بدن که نسبت به هر پروتئین تازه واکنش نشان می دهد مخفی می کند که با شناخت سازوکار این پدیده می توان سلول های سیستم ایمنی را به نحوی آموزش داد که سلول های سرطانی بخصوص سلول های بنیادی سرطان را شناسایی کنند. این روش که در آن از سلول های خود بیمار برای درمان استفاده می شود از رویکردهای سلول درمانی شخصی سازی شده است. نیرنیا با بیان این که امروز بحث سلول های بنیادی به نحوی فزاینده در حوزه تشخیص و درمان سرطان مورد توجه قرار دارد، تصریح کرد: در روش های موجود درمان سرطان صرفا توده سلول های سرطانی برداشته می شود و به هیچ وجه تضمینی نیست که سلول های بنیادی سرطان کاملا حذف شده باشند. این مساله باعث شده براساس آمارها بیش از 50 درصد کل بیماران سرطانی و 70 درصد زنان مبتلا به سرطان پستان در اروپا و آمریکا به روش های معمول درمان، بخصوص شیمی درمانی جواب ندهند.

روش ما، میزان بیان سلول های بنیادی سرطان و این که در دوران معالجه از بین رفته اند یا نه را مشخص می کند، بنابراین تکنیکی کارآمد برای مانیتورینگ روند درمان بیماری و تصمیم گیری درباره ادامه آن یا جایگزینی روش های موثرتر درمان است.

وی خاطرنشان کرد: با تست های ابداعی امکان تشخیص سریع 12 نوع سرطان مختلف از قبیل سرطان کولون، ریه، پستان، پروستات و خون در مراحل اولیه وجود دارد که امکان شناسایی سرطان تخمدان با این تکنیک ها هم بزودی فراهم می شود.

وی درباره منشأ سلول های بنیادی سرطان گفت: چند فرضیه درباره منشأ سلول های بنیادی سرطان مطرح است. یک فرضیه این است که هر بافتی، سلول های بنیادی خاص خود را دارد که موظف به نگهداری و ترمیم آن بافت هستند و دائما سلول های جدید را جایگزین سلول های از دست رفته می کنند. این سلول ها ممکن است در جریان تکثیر جهش های ژنتیکی را به ارث برده یا بگیرند و بر اثر عوامل محیطی به سلول های بنیادی سرطان تبدیل شوند و چون قادر به تکثیرند به سرطان منجر می شوند.

براساس فرضیه دیگر، سلول های هر بافت قبل از تبدیل به سلول سرطانی به سلول های اپی تریال و سپس سلول های بنیادی سرطان تبدیل می شوند.

نیرنیا خاطرنشان کرد: یک فرضیه هم خودم دارم که منشأ سلول های سرطانی را سلول های جنسی می دانم، چون در بسیاری سرطان ها از جمله سرطان پستان، دقیقا ژن هایی بیان می شوند که در سلول های جنسی مردان بیان می شود. این پدیده بسیار جالب، تقریبا در تمام سرطان ها دیده می شود. براساس این فرضیه از آنجا که سلول های بنیادی اسپرم فعالیت تکثیری زیادی دارند ممکن است سلول های سرطانی هم ابتدا خود را به سلول های جنسی تبدیل کنند.

وی خاطرنشان کرد: طی تحقیقات خود دریافتیم بیش از 50 ژن مختلف که در اسپرم مردان بیان شده و در سلول های سالم پستان بیان نمی شوند در سلول های سرطانی پستان فعال هستند. این پدیده که سلول ها از حالت اپی تریال به جنسی و بعد سرطانی تبدیل می شوند برای اولین بار شناسایی شده و یک روش سلول درمانی سرطان ارائه می کند که امیدوارم طی یک سال آینده به مرحله بالینی برسد و در این صورت برای اولین بار در مرکز ژنوسل بیمارستان گاندی تهران به بیماران ارائه خواهد شد.

دکتر نیرنیا با تاکید بر ضرورت توجه به پزشکی سلولی ملکولی به عنوان محور پیشرفت های پزشکی کشور اظهار کرد: در حال حاضر بیش از 80 درصد بودجه سلامت کشور صرف درمان و نگهداشت بیمارانی می شود که در مراحل بالای بیماری بوده و از درد و عارضه ای جدی رنج می برند، در حالی که اگر این بودجه به سمت پیشگیری می رفت، ضمن صرفه جویی کلان در بودجه سلامت کشور از درد و رنج بیماران و اثرات اجتماعی و خانوادگی نامطلوب آن نیز کاسته می شد.

با بهره گیری از تکنیک های پیشرفته ابداعی سرطان در مراحل اولیه یعنی در حد یک تکثیر سلولی ساده قابل تشخیص بوده و با توجه به اثربخشی داروها در سطح ملکولی با انتخاب دقیق دارو براساس ژنوم منحصر به فرد بیمار از طریق شیمی درمانی قابل درمان است، ولی درمان بیماری که پس از پنج شش سال براساس علائم ظاهری متوجه بیماری خود شده با شیمی درمانی و روش های مشابه بسیار دشوار است؛ لذا اگر به جای تغییر فیزیولوژی و بافت، تغییرات ملکولی سلولی ناشی از بیماری ها که معمولا دو سه سال قبل بروز می کنند را شناسایی کنیم روند درمان بسیاری از بیماری ها به نحو چشمگیری تسریع خواهد شد.

وی گفت: این که تنها به ظاهر و شرایط کلینیکی بیماران توجه کرده و مثلا برای صد بیمار مبتلا به نوعی سرطان درمان یکسانی تجویزکنیم به هیچ وجه پذیرفته نیست، چرا که وقتی دو یا سه مارکر مبنای تصمیم گیری می شود قطعا دقت تصمیم با زمانی که سی چهل هزار مرکز مختلف دخیل در بیماری بررسی شوند، قابل مقایسه نیست.

نیرنیا تصریح کرد: در 50 سال آینده قطعا تعریف بیمار هم دگرگون خواهد شد به طوری که بیمار به فردی می گویند که تعادل ملکولی منحصر به فردش به هم خورده باشد. اختلالات ملکولی ناشی از بیماری بسیار زودتر از علائم ظاهری و کلینیکی بروز می کند و تلاش پزشکی ملکولی این است که یک سلول سرطانی را در بین میلیاردها میلیارد سلول سالم شناسایی کند و چند ماه قبل از شروع متاستاز سرطان را تشخیص دهد.

وی با اشاره به توجه جدی کشورهای پیشرفته به انجام تست های ژنتیکی و تشخیص زودهنگام بیماری ها از بی توجهی سیستم سلامت کشور به این مقوله انتقاد کرد و گفت: در آمریکا تا زمانی که تست ژنتیکی در مورد بسیاری از بیماری ها انجام نشده باشد بیمه از پرداخت هزینه درمان خودداری می کند، چون انجام این قبیل تست ها می تواند اثربخش بودن یا نبودن روش هایی مثل شیمی درمانی را در بیمار مشخص کرده و از تحمیل هزینه ها و مشکلات استفاده از روش های بی ثمر به بیماران و بیمه ها جلوگیری کند.

نیرنیا با اشاره به نرخ بالای ابتلا به سرطان پستان که حدود یک هفتم زنان کشور را درگیر می کند، اظهار کرد: سالانه چند صد میلیارد تومان صرف درمان مبتلایان به این بیماری در کشور می شود که متاسفانه در بسیاری موارد نیز به دلیل پیشرفت بیماری بی فایده است، در حالی که اگر فقط ده تا 20 میلیارد تومان صرف تهیه تجهیزات تشخیص ژنتیکی بموقع این بیماری شود می توان از مرگ بسیاری از بیماران و تبعات فاجعه بار آن جلوگیری کرد و صرفه جویی بسیار قابل توجهی نیز در هزینه های درمانی کشور صورت داد.

وی خاطر نشان کرد: در حالی که در آلمان 200 تا 300 دستگاه از تجهیزات تشخیصی PET اسکن وجود دارد تعداد این دستگاه ها در ایران انگشت شمار است. البته این دستگاه ها سرطان را در مرحله بافتی تشخیص می دهند و متاسفانه تجهیزاتی که می توانند سرطان را در مرحله سلولی تشخیص دهند در کشور وجود ندارد.