در میان قریب به 60 بارش شهابی سال، بارش برساوشی که در شب‌های بیست و یکم و بیست و دوم مرداد هر سال به اوج خود می‌رسد از همه معروف‌تر و محبوب‌تر است؛ نه بهدلیل این‌که تعداد شهاب‌هایش از همه بیشتر است، بلکه بهدلیل زمان به اوج رسیدن شهاب‌هایش و هوای مطبوع شب‌های گرم تابستان در نیمکره شمالی زمین به همراه احتمال بالای صاف‌بودن آسمان شب‌های تابستان در کنار فصل تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس موجب شده تا همواره شهاب‌های بارش شهابی برساوشی مشتری بیشتری از بارش‌های شهابی دیگر سال داشته باشد.
بارش شهابی چیست؟به گزارش جام جم، رد نورانی حاصل از ورود ذرات میان سیاره ای بسیار ریز در ابعاد میلی متر و حتی کوچک تر به جو زمین موجب پدیداری شهاب ها در آسمان شب می شود. از آنجا که سرعت حرکت این ذرات در مسیر گردش به دور خورشید در فضای تقریبا خلا بین سیاره ها حدود 30 تا 70 متر در ثانیه است، وقتی وارد جو زمین می شود بر اثر اصطکاک شدید با مولکول های هوا می سوزد و اتم های آن ناحیه از جو را یونیده می کند. نتیجه این برهم کنش ها به صورت ردی درخشان در آسمان شب دیده می شود. تقریبا هر شب در هر ساعت حدود پنج شهاب پراکنده در آسمان تاریک نواحی بیابانی و کوهستان ها دیده می شود که حاصل برخورد همین ذرات سرگردان منظومه شمسی با جو است. اما در برخی شب های سال مشاهده می شود که برخی شهاب ها گویی از نواحی مشخصی در آسمان به طرف زمین می آید و به همین ترتیب تعدادشان هم افزایش پیدا می کند. این شهاب ها عمدتا بقایای به جامانده از مسیر گردش دنباله دارها به دور خورشید است؛ دنباله دارهایی که در بخشی از مدارشان با مدار گردش زمین به دور خورشید برخورد می کنند و در نتیجه گاهی وضع دیده شدن شهاب ها در آسمان با اوقات دیگر متفاوت می شود. توجه داشته باشید معنی اصطلاح بارش شهابی (Meteor Shower) به این معنی نیست که شهاب ها از آسمان در زمان اوج بارش مثل باران می بارد؛ هرچند یکی دو بار در طول تاریخ گویا واقعا رویدادی شبیه به این رخ داده است!
از کجا بفهمیم قرار است چند شهاب ببینیم؟اخترشناسان برای بیان کمیت شهاب های قابل مشاهده در زمان اوج بارش های شهابی از مفهومی به نام «نرخ ساعتی سرسویی» یا ZHR استفاده می کنند؛ به این معنی که اگر کانون بارش شهابی در بالای سر ناظر باشد، آسمان صاف و تاریک و بی ابر و غبار باشد، آلودگی نوری یا نور مزاحم ماه در آسمان نباشد و مانعی برای مشاهده کل آسمان در برابر ما نباشد (مثلا وسط دشت باز)، در این صورت عدد ZHR بیانگر تعداد شهاب هایی است که در طول یک ساعت در آسمان قابل مشاهده است.منجمان معمولا عدد ZHR را برای زمان به اوج رسیدن بارش شهابی محاسبه و اعلام می کنند. اما شهاب های بارش شهابی همواره در یک بازه زمانی، از چند روز قبل از به اوج رسیدن بارش تا چند روز پس از به اوج رسیدن آن در آسمان ظاهر می شود و در زمان اوج، کمیت قابل مشاهده از آنها به بیشترین مقدار خود می رسد.
بارش «برساوشی» یعنی چه؟از آنجا که با دنبال کردن رد شهاب های یک بارش شهابی به نظر می رسد شهاب ها از یک نقطه (به نام کانون) در آسمان به طرف ما می آیند، در نتیجه بسته به این که کانون بارش شهابی مورد نظر در چه صورت فلکی واقع شده باشد، شهاب های آن بارش شهابی منسوب به همان صورت فلکی می شود. مثلا در بارش شهابی برساوشی به نظر می رسد شهاب ها از جایی در آسمان که در صورت فلکی برساوش واقع است به طرف زمین می آید؛ همین طور در بارش شهابی جوزایی، جباری و... گاهی اگر در یک صورت فلکی کانون چند بارش شهابی واقع شده باشد از نام ستاره ای که در نزدیکی کانون است کمک گرفته می شود؛ مثل بارش شهابی اتا ـ دلوی. همین طور گاهی بسته به این که کانون بارش شهابی در چه صورت فلکی است و زمان به اوج رسیدن آن بارش چه وقت است، نام بارش شهابی تعیین می شود؛ مثل بارش شهابی ژوئن ـ شلیاقی.
وضع شهاب های بارش برساوشی امسالسازمان بین المللی شهاب (IMO) پیش بینی کرده است که بیشترین تعداد شهاب های بارش برساوشی امسال در ساعت 8 و 30 دقیقه صبح بیست و دوم مرداد به وقت ایران در آسمان ظاهر خواهد شد. ZHR پیش بینی شده برای بارش امسال حدود صد است. یعنی اگر همه شرایط رصدی و مکانی مطلوب باشد، می توان در کل آسمان صد شهاب را در یک ساعت دید. قاعدتا ما شهاب هایی را که ممکن است از پشت سرمان در آسمان گذر کند، نمی توانیم ببینیم و همه شرایط هم البته به دلایل مختلف مطلوب نخواهد بود؛ در این صورت می شود به دیدن 50 شهاب در ساعت امیدوار بود.
اما لازم است نکته ای مهم را بدانیم و آن این که در زمان اوج این بارش، آفتاب در ایران طلوع کرده و در نتیجه بختی برای دیدن شهاب ها در روز نداریم. پس بهتر است امیدوار به دیدن شهاب های پرشمار در شب بیست و یکم مرداد و بامداد بیست و دوم مرداد باشیم. ولی مشکل دیگری هم هست: ناچاریم نور شدید ماه را در وضع نزدیک به بدر، در شب شانزدهم شوال تحمل کنیم. پس برای این که دیدن شهاب های برساوشی را از دست ندهیم، می توانیم از امشب که کمتر از یک هفته تا زمان اوج بارش وقت داریم، در یکی از شب ها بخت خود را برای دیدن شهاب ها بیازماییم. شهاب های بارش شهابی برساوشی که خرده ذرات به جای مانده از گردش دنباله دار سویفت ـ تاتل به دور خورشید است، در بازه زمانی بیست و ششم تیر تا دوم شهریور با جو زمین برخورد می کند و معمولا در یکی از شهاب های بیست و یکم و بیست و دوم مرداد به اوج خود می رسد. پس شاید همین امشب بتوانیم چند شهاب در آسمان ببینیم و با دیدن هر شهاب در دل آرزویی کنیم... کسی چه می داند، شاید آن آرزو برآورده شد!
منجمان آماتور و رصد شهاب هارصد شهاب ها جزو آن دسته از فعالیت های نجومی است که منجمان آماتور و علاقه مندان به نجوم در سراسر جهان به آن می پردازند و نتایج و گزارش های حاصل از رصد خود را در اختیار دانشمندان قرار می دهند. در حقیقت اگر منجمان آماتور در رصد مداوم شهاب ها مشارکت نکنند و گزارش هایشان را برای مراکز معتبر بین المللی نفرستند، این بخش از دانش نجوم با کندی پیشرفت خواهد کرد.
اگر شما هم علاقه مند بودید، پس از دیدن شهاب ها نتایج رصدتان را به صورت داده هایی در اختیار دانشمندان بگذارید، می توانید به وبگاه سازمان بین المللی شهاب به نشانی اینترنتی www.imo.net سر بزنید و دستورالعمل های مربوط به چگونگی رصد و گزارش دادن رصد بارش های شهابی را مطالعه کنید.
مکان مناسب برای تماشای شهاب هابی شک زیر آسمان شب کم ستاره شهرها که با نور مصنوعی لامپ ها نورانی شده، بختی برای دیدن شهاب ها نداریم؛ اگر این شب ها دیدید که از بام منزل در شهرها توانستید شهابی ببینید، بدانید که خیلی خوش اقبال هستید! معمولا علاقه مندان به نجوم برای دیدن شهاب ها از شهرها خارج می شوند و به نواحی کویری و کوهستانی می روند؛ جاهایی که در ضمن بهره مندی از امنیت قابل قبول، آسمان تاریکی داشته باشد و دورادور آن باز باشد. در چنین شرایطی قاعدتا ده ها شهاب در آسمان مشاهده پذیر خواهد بود. رصد شهاب ها جزو آن دسته از فعالیت هایی است که نیاز به هیچ ابزار خاصی ندارد؛ فقط دو چشم بینا می خواهد و یک دل شیفته تا در یک شب تابستانی در سکوت طبیعت خارج از شهر روی زیراندازی دراز بکشید و در میان ستاره های بی شمار آسمان شب و نوار خیال انگیز راه شیری، در پی دیدن برق شهابی درخشان باشید. اگر شهاب دیدید با دنبال کردن رد آن می توانید متوجه شوید که امتدادش به صورت فلکی برساوش می رسد و مربوط به بارش شهابی فعال امشب بوده یا این که ذره سرگردانی در منظومه شمسی و تصادفی با جو زمین برخورد کرده و سوخته و توانسته اید نور ناشی از این فعل و انفعال را ببینید.
