سال‌هاست در کشور ما با بی سوادی و محرومیت کودکان از تحصیل مبارزه می‌شود، در بسیاری از مناطق کشورمان همچنان کودکان و بویژه دختران از تحصیل باز می مانند و به جای مدرسه به مزارع و کارگاه‌ها می روند، به همین دلیل وزیر آموزش و پرورش تمام مدیران کل آموزش و پرورش استان‌ها را مامور کرده طرح شناسایی خانه به خانه بازماندگان از تحصیل را از مهرماه اجرا کنند.
کار در مزرعه و باغ، نشستن پای دار قالی و گره بر تار و پود فرش زدن، چراندن دام یا دستفروشی و کاسبی، راه هایی است که در مناطق محروم به جای درس خواندن و رفتن به مدرسه پیش پای کودکان گذاشته می شود تا آنها نیز در جبر ناشی از این روند، بی سواد بمانند یا کورسوادی داشته باشند.
به گزارش جام جم، آمار کودکان بازمانده از تحصیل در کشور آماری مخدوش است و با اعداد متفاوتی از آن یاد می شود. اگر به آمارهای غیررسمی که بازماندگان از تحصیل را عدد بزرگی می داند، اعتنا نکنیم و تمرکزمان را بر آمارهای رسمی بگذاریم باز هم با شرایط حساسی روبه رو هستیم؛ شرایطی آمیخته با جبر و تعصب و ناآگاهی که مانع ادامه تحصیل کودکان می شود و راه تولید بی سواد در کشور را باز می گذارد.
طرح ملی انسداد مبادی بی سوادی که از سال گذشته آغاز شده و قرار است از امسال جدی تر به معضل تولید بی سواد در کشور بپردازد، هدفش شکستن همین جبرها، تعصب ها و ناآگاهی هاست، گرچه هنوز باید سخت بکوشد تا به این خواسته برسد.
شاید به همین علت وزیر آموزش و پرورش از مهر امسال همه مدیران کل استان ها را مامور کرده تا طرح شناسایی خانه به خانه کودکان بازمانده از تحصیل را آغاز کنند و آنها را به مدارس بازگردانند.
این برنامه جدی امسال است که البته با موانع بسیاری رو به رو خواهد بود بویژه در مناطق روستایی و محروم و در نقاطی که تعصبات قومی و فرهنگی دست رد به سینه سوادآموزی می زند.
مربوط به گذشته نیست داستان زندگی دختران در سن تحصیلی که جنسیت شان مانع درس خواندنشان می شود و نسخه هایی همچون تمرین خانه داری و کدبانو شدن یا ازدواج زودهنگام برایشان پیچیده می شود.
همین امروز در نقاطی از کشور داستان زندگی بسیاری از دختران این گونه است که به واسطه جنسیت شان از تحصیل محروم می شوند و به یکی از میلیون ها بی سواد یا کم سواد کشور افزوده می شوند.
طبق سرشماری سال 90، 9 میلیون و 719 هزار ایرانی، بی سواد مطلق هستند که سه میلیون و 456 هزار نفر آنها بین شش تا 49 سال دارند.
پس این کودکان بازمانده از تحصیل نیز می نشینند جایی میان این آمارها تا ریشه کنی بی سوادی در ایران به رویایی خوش، اما دور مبدل شود.
تورج امیری، کارشناس سوادآموزی استان کرمانشاه که تاکید دارد مشکلات مالی خانواده ها و نوع نگاهشان به فرزندان، دو چالش بزرگ بر سر توسعه سوادآموزی بین افراد لازم التعلیم است به همین رویای دور اشاره دارد.
او به جام جم توضیح می دهد که سوادآموزی تا پایان دوره ابتدایی مشکل چندانی ندارد چون بیشتر خانواده ها اجازه تحصیل تا کلاس ششم ابتدایی را به فرزندان می دهند، اما مشکل از زمان ورود دانش آموزان به دوره متوسطه آغاز می شود که برخی خانواده ها به بهانه های مختلف مانع از آن می شوند.
این بهانه ها به تعبیر امیری برای پسران، کمک خرج خانواده شدن است و برای دختران این که بهتر است به ازدواج و خانه داری فکر کنند.
این کارشناس از تعصبات فرهنگی و قومی حرف می زند و از تجربه روزی می گوید که برای جذب یک دختر ترک تحصیلکرده به خانه شان رفته بود، اما پدر هیکل درشت دختر را نشان داده و بهانه آورده بود زشت است دختر با این هیکل در مدرسه ظاهر شود.
مشکل مناطقی که مردمانش این گونه فکر می کنند به گفته امیری، مدارس مختلط است که دانش آموزان را مجبور می کند از یک روستا به روستای دیگر بروند و دانش آموزان چند روستا کنار هم درس بخوانند که تعصبات فرهنگی مانع از نشستن یک دختر بلوغ یافته در کنار پسران هم سن و سالش می شود.
پس یک مشکل این است که بخشی از دختران این سرزمین هنوز اسیر جسم خویش اند و سواد را به این دلیل کنار می گذارند؛ مشکلی که فقط با فرهنگسازی میان خانواده ها برطرف می شود. دوری مدارس دوره متوسطه بویژه در مناطق روستایی نیز یکی از مشکلات بر سر راه ادامه تحصیل دانش آموزان است به طوری که بعد مسافت بهانه می شود و کودکان لازم التعلیم به ماندن در خانه و ترک تحصیل محکوم می شوند.
پس اگر قرار است مبادی بی سوادی در کشور حتی در دورترین و محروم ترین نقاط مسدود شود، راهی جز حل این مشکلات وجود ندارد که بخش زیادی از آن منوط به آموزش و فرهنگسازی میان خانواده هاست و بخشی دیگر از آن به مهیا کردن شرایط تحصیل آسان و در دسترس بودن امکانات.
تشویق و ترغیب، 2 راه اثربخش
وزیر آموزش و پرورش چند روز قبل در توضیح طرح شناسایی خانه به خانه کودکان بازمانده از تحصیل توضیح داد که امسال فقط مشوق های معنوی برای خانواده هایی که با این طرح همراهی کنند در نظر گرفته شده که البته مفهوم مشوق معنوی چندان گویا نبود.
این در حالی است که تجربه نشان داده مشوق های مادی و ملموس بیشتر مواقع کارسازتر است بویژه اگر مشکلات مالی خانواده، مانع ادامه تحصیل افراد باشد.
با این حال تورج امیری، کارشناس سوادآموزی معتقد است آنجا که تعصبات فرهنگی و قومی مانع از ادامه تحصیل است مشوق های مالی بی اثر است چون او تجربه کرده که برای فرزندان این خانواده ها لوازم التحریر، لباس و حتی بن خرید کالا برده اند ، اما خانواده ها آن را نپذیرفته اند و بر تصمیم خود اصرار کرده اند.
با وجود این، گرچه حسن عرب نژاد این تنگناها را قبول دارد، اما در کسوت کارشناس باسابقه سوادآموزی همچنان کارایی مشوق های مالی را باور دارد.
او به جام جم توضیح می دهد اگر بهانه یک خانواده برای مانع تراشی تحصیلی، مشکلات اقتصادی باشد براحتی می شود با مشوق های مالی آنها را مجاب کرد، مثلا اگر فرزند یک خانواده کار می کند و کمک خرج آنهاست می توان با پرداخت همان مبلغ به خانواده ، فرزند را به مدرسه بازگرداند.
این کارشناس برای نقاطی که درگیر تعصبات فرهنگی است نیز یک راه حل ارائه می دهد. به گفته عرب نژاد، در این نقاط می توان از چهره های پرجاذبه محلی مثل روحانیون، کدخدای ده، ریش سفیدها و شورای روستا استفاده کرد تا اینها از فواید تحصیل، فارغ از جنسیت افراد برای مردم حرف بزنند.
این کارشناس معتقد است تا به حال از این ظرفیت ها استفاده نشده و قومیت ها در کشور به حال خود رها شده اند در حالی که می شود با استفاده از جاذبه افراد تاثیرگذار، میان آنها نفوذ کرد و سوادآموزی را گسترش داد.
والدین بی سواد، مشکلی دیگر
کسی که ارزش سواد را درک کرده باشد نسل بعد از خود را هم به سوادآموزی دعوت می کند و همواره به ارتقای دانسته های خود و اطرافیانش می اندیشد، اما اغلب والدینی که مانع از تحصیل فرزندان خود می شوند ارزش سواد را درک نکرده اند و چون با بی سوادی نیز زندگی شان پیش رفته، برای باسواد شدن تلاش نمی کنند.
این موضوع را اظهارات مسئولان سازمان نهضت سوادآموزی نیز تائید می کند و البته آمارهای این سازمان که نشان می دهد تعداد این والدین قابل توجه است.
علی باقرزاده، رئیس این سازمان می گوید تا به حال 600 هزار نفر از والدین بی سواد شناسایی شده اند که سال 93 برای باسواد کردن آنها در نظر گرفته شده است.
این طرح البته از سال گذشته آغاز شده که افراد را از طریق خوداظهاری شناسایی می کند و همه افراد بی سواد و کم سواد (کسانی که تحصیلات ابتدایی را تمام نکرده اند) را زیر پوشش می برد.
اگر طرح باسواد کردن والدین بی سواد بدرستی و با جدیت اجرا شود یک مانع بزرگ از سر راه سوادآموزی افراد لازم التعلیم برداشته می شود، ضمن این که با سوادآموزی این افراد، سطح سواد خانواده ها نیز بالا می رود و بسیاری از آسیب هایی که از قبال بی سوادی گریبان خانواده ها را می گیرد، حذف خواهد شد.
اما آنچه مسلم است برای ریشه کنی بی سوادی در کشور که طبق قانون فقط یک سال دیگر برای آن وقت داریم (تا پایان سال 94) باید با همه توان به دل جامعه بی سواد بزنیم و پس از شناسایی موانع در هر منطقه، برای رفع آنها هزینه کنیم (مالی و آموزشی).
علاوه بر این، اجباری شدن تحصیلات دست کم تا پایان دوره متوسطه اول (سوم راهنمایی) باید جزو اولویت های آموزشی دولت قرار بگیرد چون اگر تحصیلات اجباری باشد، والدینی که مانع از تحصیل فرزندان خود می شوند متخلف شناخته می شوند و امکان برخورد قانونی با آنها وجود دارد که البته اکنون این ابزار قانونی در دسترس نیست و فرزندان، قربانی جو حاکم بر خانواده خویش می شوند.
رتبه ناامیدکننده 111
آمارهای بی سوادی در کشور ما ناامیدکننده است. بد نیست اگر آرزو کنیم کشورهای دیگر ندانند که در ایران چه می گذرد و هیچ وقت باخبر نشوند که ما 9 میلیون و 719 هزار بی سواد مطلق داریم و سه میلیون و 456 هزار نفر از افراد بالای 10 سال ما بی سوادند.
قضاوت خارجی درباره ما از این بابت مهم است که ایران طبق سند چشم انداز بیست ساله باید تا سال 1404 در همه عرصه ها از جمله آموزش و توسعه علم سرآمد کشورهای منطقه باشد.
تا این سال آرمانی هنوز 11 سال باقی مانده، اما پیشرفت ما در سواد آموزی تعریف چندانی ندارد، به طوری که بی سوادان بالای 50 سال و بخش بزرگی از بی سوادان زیر 50 سال رغبتی برای باسواد شدن از خود نشان نمی دهند و تقریبا بحث سوادآموزی را به کناری انداخته اند و جمعی از افرادی که در سن تحصیل قرار دارند نیز وادار به ترک تحصیل می شوند یا خودخواسته این کار را می کنند تا چرخه تولید بی سواد و کم سواد در کشورمان متوقف نشود.
همین است که اوضاع ما از لحاظ سطح سواد در جهان، اوضاع خوبی نیست و مرداد امسال رئیس سازمان نهضت سوادآموزی از گوشه ای از این اوضاع نامساعد پرده برداشت.
به گفته علی باقرزاده جایگاه ایران از نظر سطح سواد و امید به تحصیل، 111 جهان است که این رتبه ناامیدکننده از این بابت به دست آمده که میانگین سال های تحصیل در کشورمان 7.5 سال است.
