تاخت وتاز اسب‌ها در نقش جهان به یاد دوران شاه عباس صفوی!

کندن کف پوش‌ها و بخش‌هایی از میدان تاریخی «نقش جهان» اصفهان به عنوان یکی از انگشت‌شمار محوطه‌های پربیننده تاریخی و جذاب برای توریست‌ها در منطقه خاورمیانه و سپس برگزاری مسابقات چوگان در این میدان در حالی اتفاق افتاد که پس از نقدهای وارده، فدراسیون چوگان توپ را به زمین سازمان میراث فرهنگی انداخت اما آیا حقیقتاً سازمان میراث فرهنگی با فدراسیون چوگان و شهرداری اصفهان در چنین حرکتی همراهی کرده است؟

به گزارش «تابناک»، قدیمی ترین تصویری که از بازی چوگان در میدان نقش جهان مشاهده شده، به نقاشی متعلق به «زویر پاسکال کوست» معمار و نقاش فرانسوی است که قدمتش به 1839 میلادی باز می‌گردد؛ مقطعی که  این فرانسوی به همراه سفیران «لوئی فیلیپ یکم» به دعوت محمدشاه قاجار به ایران سفر کرد. آن گونه که روایت‌های تاریخی حکایت دارد شاه عباسی و برخی بزرگان دربار صفوی در این میدانگاه به این بازی و ورزش ایرانی می‌پردازند اما از اینکه در دوران معاصر، این مجموعه تاریخی به عرصه تاخ و تاز اسب‌ها بدل شده باشد، تصویری نبود.

با این حال نباید چندان نگران بود، چرا که به تازگی به همت مسئولان فدراسیون چوگان و شهرداری اصفهان و ظاهراً با همراهی سازمان میراث فرهنگی، چنین تصاویری ثبت شد و البته ثبت چنین تصاویری طبیعتاً نیاز به تغییر و تحولاتی در این میدان تاریخی بود که ممکن است چالش‌زا باشد و مطابق موازین یونسکو، هرگونه دخل و تصرف حتی ناچیز در پهنه و حریم آثار جهانی بدون هماهنگی نهادهای ذی صلاح غیراصولی است و در صورت استمرار می‌تواند تبعاتی نظیر قرار گرفتن در لیست میراث جهانی در خطر یونسکو را در پی داشته باشد.


در نخستین ساعات بامدادی نوزدهم مهرماه، بخش‌هایی از کفپوش فضای سبز بخش شمالی میدان نقش جهان توسط شهرداری و با حضور برخی از مسئولان چوگان کنده شد که این اقدام با حضور برخی از خبرنگاران حاضر در اجلاس بین المللی میراث ناملموس و مدیر دفتر ثبت آثار تاریخی کشور و مدیرکل سازمان میراث فرهنگی اصفهان متوقف شد اما در نهایت این اتفاق تکمیل شد و مطابق با برنامه ریزی صورت پذیرفته، اسب‌ها به صورت نمادین در میدان تاختند و بازی چوگان در این میدان برگزار شد، هرچند گفته شد نعل‌های اسب‌ها برای آسیب نرسیدن به میدان تغییر کرده است.

در همین شرایط بود که «محمدحسن طالبیان»، معاون میراث فرهنگی کشور که هم‌اکنون در اصفهان است، در گفتگوی تلفنی با خبرگزاری میراث فرهنگی اعلام کرده بود که اگر شهرداری دست از کندن کفپوش میدان نقش جهان برندارد، وی و تمامی دست‌اندرکان سازمان میراث فرهنگی حاضر در اجلاس بین‌المللی میراث ناملموس، این اجلاس را به نشانه اعتراض ترک خواهند کرد و در این باره یادآور شد: هر اقدامی در میدان نقش جهان و دیگر آثار ثبت شده جهانی، باید با اجازه یونسکو صورت گیرد.
پس از این اتفاقات اما «حمزه ایلخانی زاده»، رییس فدراسیون چوگان جمهوری اسلامی ایران از انتشار اخبار مربوط به کندن بخش هایی از سنگ های کف میدان نقش جهان گله کرد و گفته است: از شش ماه پیش تمام هماهنگی‌ها با سازمان میراث فرهنگی کشور و نماینده آنها در اصفهان شده بود، مگر می شود بدون هماهنگی اقدام به برپایی چوگان در میدان نقش جهان کرد.

ایلخانی زاده در ادامه با اشاره به ناچیز بودن تغییرات انجام شده از سوی همکارانش به سوالی مبنی بر اینکه چرا برخلاف گفته‌های شما، سازمان میراث فرهنگی از اقدام به تغییرات کف میدان ابراز بی‌اطلاعی می‌کند، پاسخی نداد و گفت: بلوک‌های سیمانی در کف چمن‌های میدان توسط شهرداری و به منظور تردد آسانتر مردم کار گذاشته شده بود که قرار شد بعد از اجرای بازی چوگان دوباره در همانجا به محل برگردانده شوند.
طبق ضوابط یونسکو و آیین نامه های داخلی سازمان میراث فرهنگی هرگونه تغییر، مرمت، بازسازی و به طور کلی هرگونه دخالت در عرصه و حریم آثار تاریخی ثبت شده باید با هماهنگی و مجوز سازمان میراث فرهنگی صورت گیرد این در حالی است که رییس فدراسیون چوگان کشور معتقد است میدان نقش جهان کاربری میدان چوگان را داشته و تغییرات شب گذشته بسیار کوچک و ناچیز بوده است.
 
ایلخانی زاده افزود: تا هشتاد سال پیش در این میدان چوگان بازی می شده اما حالا کاربری آن را عوض کرده اند. میدان نقش جهان ثبت جهانی شده اما موضوعاتی که در این میدان برپا می شده ثبت نشده است. چنانچه کاربری میدان عوض شود، فرصتی خواهد بود برای ثبت کاربری چوگان برای میدان نقش جهان. ما در تدارک این هستیم که با حمایت سازمان میراث فرهنگی پرونده ثبت چوگان به نام ایران و اصفهان را به یونسکو عرضه کنیم و اجرای این بازی در میدان نقش جهان نشان دهنده مستندات ماست.


میدان نقش‌جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزء نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسکو بود که به ثبت جهانی رسید. طرح موضوع منظر فرهنگی در اجلاس یونسکو برای آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی، و پس از آن ساخت برج جهان‌نما به ارتفاع ۵۰ متر(در ۱۴ طبقه) در فاصله ۷۰۰ متری میدان نقش جهان(و در منظر تاریخی و فرهنگی میدان) در سال ۱۳۷۵ موجب شد تا موضوع قرارگرفتن میدان در فهرست «میراث درخطر» یونسکو برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ طرح گردد. سهامدار اصلی این برج شهرداری اصفهان بود و شورای شهر اصفهان در حمایت از شهرداری، دخالت یونسکو را محکوم می‌کرد.

با اصرار شهرداری بر ادامه کار، یونسکو در سال ۲۰۰۲ بازرسانی را برای بازدید از محل به اصفهان فرستاد. بازرسان یونسکو اعلام کردند «میدان نقش جهان را نمی‌توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید.» این کارشناسان افزودند «خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده و دولت ایران موظف است نسبت به تعدیل برج جهان‌نما اقدام نماید.» بر همین اساس سازمان یونسکو تا فوریه ۲۰۰۴ به ایران مهلت داد تا نسبت به تعدیل ۴ طبقه از برج اقدام نماید.

درگیری میان شورای شهر و شهرداری اصفهان از یک طرف و سازمان میراث فرهنگی و استانداری اصفهان به دادگاه انقلاب نیز کشیده شد و سرانجام با پرداخت بخشی از خسارات شهرداری توسط سازمان میراث فرهنگی، برج جهان‌نما در تاریخ ۸ بهمن سال ۱۳۸۴ تعدیل گردید و دوطبقه بالایی آن تخریب شد تا به منظر فرهنگی میدان آسیبی وارد نشود و به دلیل همین سابقه، همراهی شهرداری با دست بردن در ساختار میدان -اندک یا زیاد- دور از انتظار نبود اما آیا حقیقتاً مطابق با مستندات ارائه شده توسط فدراسیون چوگان میراث فرهنگی نیز اطلاع داشته و عکس العملی نشان نداده است؟