احتمال درگیری «شاه» و «خلیفه» بر سر آینده عربستان سعودی

به گزارش «تابناک»، صبح روز دوشنبه، تعدادی عناصر مسلح به یک ایستگاه مرزی سعودی در مرز عربستان با عراق حمله کردند.

بنا بر گزارش منابع رسمی سعودی، این حمله به کشته شدن سه سرباز سعودی و چهار تن از عناصر مسلح منجر شد. با این حال، اندکی بعد فاش شد که یکی از تلفات عربستان، فرمانده نیروهای مرزبانی شمال این کشور بوده، نه یک سرباز عادی.

روزنامه «گاردین» با اشاره به همین موضوع، به تحلیل چشم‌انداز تهدید عربستان از سوی گروه داعش پرداخته و می‌نویسد، کشته شدن فرمانده مذکور، بیانگر آن است که حمله روز گذشته اتفاقی نبوده، بلکه کاملاً برنامه‌ریزی شده و احتمالاً بر مبنای اطلاعاتی از داخل خاک عربستان، مبنی بر محل حضور این فرمانده انجام گرفته است.

به هر حال، این حمله ‌به گروه داعش نسبت داده شد و برخی گزارش‌ها نیز از پذیرش مسئولیت آن از سوی گروه مذکور خبر دادند. این امر ممکن است در نظر اول، به عنوان انتقام داعش از عربستان به دلیل حضور این کشور در ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری آمریکا در نظر گرفته شود، ‌در حقیقت، می‌توان گفت، ‌داعش تلاش دارد عرضه فعالیت خود را از عراق و سوریه به ‌درون خاک عربستان گسترش دهد.

گاردین اشاره می‌کند، تردیدی نیست که داعش در داخل خاک عربستان هواداران و همچنین حامیان فعالی دارد؛ اما اینکه این گروه بتواند جای پای خود را از نظر نظامی نیز در این کشور محکم کند، مسئله‌ای دیگر است. این امر به ویژه از آن جهت برای این گروه دشوار به نظر می‌رسد که داعش عموماً پایگاه‌های خود را در کشورهایی قرار می‌دهد که دولت مرکزی در آن‌ها ضعیف است.

نکته مهم اینجاست که از جنبه نظامی، دستگاه امنیتی سعودی احتمالاً قادر به سرکوب ‌داعش در داخل خاک عربستان است؛ اما در جایگاهی نیست که بتواند در سطح ایدئولوژیک نیز به مبارزه با این گروه بپردازد. مسئله این است که داعش و پادشاهی سعودی، از نظر ایدئولوژیک شبیه به هم هستند؛ بنابراین، هر گونه تلاشی برای به چالش کشیدن داعش از جنبه ایدئولوژیک می‌تواند سبب ضربه خوردن خود دولت سعودی نیز بشود.
 
به بیان واضح‌تر، برخی از جنبه‌های ایدئولوژی داعش، از جمله نفرت از شیعیان و اعمال مجازات‌های بسیار شدید، در تفکر سلفی ریشه دارد که مبنای وهابیت عربستان نیز هست. داعش در توجیه اقدامات خود در زمینه تخریب اماکن مقدس شیعیان، ‌مستقیم به دیدگاه‌های سران وهابیت، از جمله محمد بن عبدالوهاب اشاره می‌کند. افزون بر این، صد‌ها ‌تبعه سعودی نیز در میان اعضای داعش حضور دارند.

در نتیجه‌ مسأله محوری، ادعاهای پادشاه و خلیفه (خلیفه خودخوانده داعش) بر سر مسائل ایدئولوژیک و سیاسی است. برخی نزدیکان به آل سعود بر این باورند که داعش برای تحقق ایده خود مبنی بر احیای خلافت، در ‌‌نهایت نیاز خواهد داشت، خود را‌ مرجع حیات اسلامی و حاکم مکه و مدینه معرفی کند. در نتیجه‌ راه داعش برای رسیدن به خلافت، از عربستان سعودی می‌گذرد.

اما چالش غیرمنتظره برای خاندان آل سعود این است که این منازعه بر سر خلافت، در زمانی اتفاق می‌افتد که عربستان دچار مسائل مربوط به جانشینی است. ملک عبدالله اکنون در بیمارستان بستری است و شاهزاده سلمان، ولیعهد وی نیز از نظر جسمانی وضعیت چندان مناسبی ندارد.

تاکنون تلاش‌های سعودی‌ها برای مقابله با داعش از جنبه ایدئولوژیک، به شکل محکوم کردن این گروه از سوی مفتی‌های وابسته به حکومت انجام گرفته است. افرادی که توانی برای تأثیرگذاری بر طرفداران و حامیان داعش ندارند؛ اما مشخص نیست که آل سعود چه کار دیگری می‌تواند علیه داعش انجام دهد که سبب زیر سؤال رفتن سیستم حکومتی خودش نشود.

به این ترتیب، می‌توان گفت پادشاه و شاهزادگان سعودی، با مبنا قرار دادن وهابیت برای تحکیم قدرت، با دست خود چاهی برای خویش کنده‌اند. ادعاهای ایدئولوژیک تاکنون سبب توجیه یافتن ادعاهای مشروعیت آن‌ها شده و به تثبیت اقتدارشان کمک کرده است. اما هرچند این ادعا‌ها برای مدت زمان زیادی به نفع آن‌ها عمل کرده، اکنون به چالشی برایشان تبدیل شده و دیگر برای رهایی از آن دیر است.