در قرار ساعت ۱۷ تابناک، میزبان مهدی خطیبی مدیرعامل سابق ایران خودرو بودیم. خطیبی از مدیران با سابقه و کارشناس فنی در صنعت خودروست و در این قرار با صراحت لهجه خاص خود به سوالات تابناک پاسخ داد. از چالش‌های صنعت خودرو و نحوه قیمت گذاری تا نقد تصمیمات گذشته برای تولید خودرو در سنگال؛ محور‌های مورد بحث با خطیبی بود و وی نیز بدون رودربایستی پاسخ داد. در ادامه متن و ویدئوی این گفتگوی جذاب را می‌بینید؛
سؤال: به عنوان اولین سوال، آیا کشور دیگری مثل ایران در حوزه خودرو داریم که دولت و حاکمیت مسئول تأمین خودرو برای مردمش باشد و اگر مردم ثبت‌نام کنند، در صف بمانند و کیفیت خودرو‌ها نیز پایین باشد، در نهایت تصمیمات خودرویی، تا سطوح بالای حاکمیتی مورد سؤال و نقد قرار گیرد؟
پاسخ: معتقدم نمی‌شود که یک پاسخ، قاعده و تعریف کلی برای همه کشور‌ها دنیا داشته باشیم؛ به بیان دیگر در کشورهای پیشرفته و صنعتی نظیر آلمان و فرانسه، خودروساز دولتی داریم. منتهی دولت زمانی باید پاسخگو باشد که دخالت هم کند، خب از این جبنه، کمتر کشوری شبیه ایران داریم. به بیان دیگر وقتی دولت در همه مراحل تولید و فروش، خودش را صاحب‌نظر می‌داند و مداخله میکند، بنابراین باید پاسخگو هم باشد. ولی بعضی از کشور‌ها هم هستند که به‌نوعی حاکمیت و سیستم سیاسی آنها، بیش از کشورمان دخالت دارند، اما اگر بخواهیم با کشورهای پیشرفته و خودروسازان دنیا مقایسه کنیم، خب کمتر جایی وجود دارد که این اندازه دخالت کند.
خودرو از دغدغه‌های اصلی مردم است
سؤال: با توجه به تجربه چندین ساله شما در صنعت خودرو، چه اتفاقی در این سال‌ها افتاده است که صنعت خودرو، شرایط خوبی ندارد، مریض شده و از مصرف‌کننده تا تولیدکننده و مسئولان، همگی ناراضی هستند؟
پاسخ: از چند جنبه باید به سؤال این پاسخ داد؛ اول، اهمیت ذاتی این صنعت است. خروجی این صنعت محصولی است که برای تفریح و کار استفاده میشود و با محصولات سایر صنایع تفاوت دارد.
دوم؛ صنایع پسین و پیشین صنعت خودروسازی در دنیا زیاد است و به این صنعت خدمت و کالا ارائه می‌کنند. از سوی دیگر، گردش مالی این صنعت در دنیا، در میان کسب‌وکار‌های بزرگ است.
اما در کنار این موارد، در کشورمان یک سری مسائل دیگر نیز باعث مهم‌تر و حساس‌تر شدن صنعت خودرو شده است. به‌گونه‌ای که طی چهل تا پنجاه سال گذشته، نتوانستیم خودرو را سبد ثروت خانوار خارج کنیم تا به یک کالای مصرفی تبدیل شود؛ بنابراین اهمیت خودرو بیشتر شده و به یکی از دغدغه‌های اصلی مردم تبدیل شده است.
به نظرم مشکلاتی که در صنعت و کسب‌وکار خودرو داریم، به دو دسته تقسیم میشود. یکی؛ مشکلات برون‌زا و محیطی است. یعنی سیستم به تنهایی قادر به مدیریت و حل مشکلات نیست. به بیان دیگر؛ مسائلی همچون قوانین متعدد و قیمت‌گذاری دستوری که از بیرون تحمیل میشود، باعث شده تا خودروساز نتواند مشکلات را مدیریت کند. دوم؛ مشکلات درون‌زاست که به نحوه مدیریت و کارکرد شرکت و فعال صنعتی خودرو برمی‌گردد.
در خصوص مشکلات برون‌زا می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد؛ در بازار خودروی کوچکی که در کشورمان داریم، قوانین متعدد و متنوع بر فضای این صنعت حاکم است. از سوی دیگر؛ وقتی در هیئت دولت که وزیر صمت، رئیس‌کل بانک مرکزی و وزیر اقتصاد حضور دارند، به وزیر صمت گفته میشود که خودروساز باید تولید کند و از سوی دیگر بانک مرکزی می‌گوید که ارز ندارم! بنابراین در مجموع این شرایط، مشکلات و چالش‌های برون‌زا و درون‌زا، سهامداران ناراضی هستند و زیان انباشته بسیار زیادی دو خودروساز دولتی دارند. مشتریان و دولت هم از این صنعت خودروسازی رضایت ندارند.
به مردم آدرس اشتباه دادند
سؤال: با وجود همه نهاد‌های تصمیم و تأثیرگذار و نظارتی، نگاه کلی در جامعه این است که خودروسازان همیشه از حمایت‌های مختلف دولتی برخوردار بوده‌اند؛ اما خروجی آن رضایت‌بخش نیست. به نظر شما پایان این وضعیت بحرانی کجا و چه زمانی است تا بالاخره حال‌وروز این صنعت خوب شود؟
چرا در این سال‌ها به مردم آدرس اشتباه دادیم؟ به نمایندگی از فعالان صنعت خودرو به آقایان دولت و مجلس می‌گویم که آیا میشود از صنعت خودرو حمایت نکنید؟ در حقیقت هیچ حمایتی نکنید و از سوی دیگر مداخله‌ای هم نکنید و واردات خودرو را هم آزاد کنید تا مشکلات برطرف شود.
پاسخ: در سؤالتان به واژه حمایت اشاره داشتید؛ بنده روی این حمایت تردید جدی دارم. چرا در این سال‌ها به مردم آدرس اشتباه دادیم؟ به نمایندگی از فعالان صنعت خودرو به آقایان دولت و مجلس می‌گویم که آیا میشود از صنعت خودرو حمایت نکنید؟ در حقیقت هیچ حمایتی نکنید و از سوی دیگر مداخله‌ای هم نکنید و واردات خودرو را هم آزاد کنید تا مشکلات برطرف شود.
با واردات خودرو ، هیچ کارگری بیکار نمی‌شود
شاید برخی به واژه انحصار در صنعت خودروسازی اشاره کنند؛ خب ابتدا باید در نظر بگیریم که بر اساس شاخص تمرکزگرایی، به صنعتی که تعداد بازیگران اصلی‌اش بیش از چهارتا هستند، نمی‌توانیم ادعا کنیم که انحصاری است. به طور مشخص در صنعت خودروی کشورمان، ایران‌خودرو، سایپا، کرمان خودرو، گروه بهمن، پارس‌خودرو، زامیاد و... هستند و حدود ۴۰ درصد ارزش ریالی این بازار در اختیار ایران خودرو و سایپا نیست؛ بنابراین بر چه مبنایی می‌گویند که صنعت خودروی ایران، انحصاری است؟ چرا با کلیدواژه انحصار، دخالت را توجیه می‌کنند و بعد هم می‌گویند که از شما حمایت می‌کنیم؟ بنده اولین و شاید تنها مدیرعامل ایران‌خودرو بودم که به رئیس‌جمهور وقت نامه زدم و درخواست کردم تا واردات خودرو آزاد شود. از سوی دیگر دست خودروساز را هم باز بگذارند. برخی مدعی هستند که به‌خاطر خودروساز؛ واردات خودرو را ممنوع کردند. خب یا دروغ می‌گویند یا نمی‌دانند؛ مگر سال‌هایی که واردات خودرو آزاد بود، ایران‌خودرو و سایپا تعطیل شدند و کارگر اخراجی داشتیم؟ معتقدم باید کار درست را انجام دهند و واردات خودرو را آزاد کنند.
سؤال: این واردات خودرو هم دوباره به چند مجموعه محدود شد که دوباره همین خودروسازان بودند...
پاسخ: به‌خاطر این است که غلط عمل می‌کنند؛ بنده وقتی به آقای رئیس‌جمهور نامه زدم تا واردات خودرو را آزاد کنند، وزارت صمت اعلام کرد که خودروسازان، خودشان خودرو وارد کنند، اما بنده در مقام مدیرعامل ایران‌خودرو به‌زور این کار را انجام دادم و معتقد بودم که ایران‌خودرو باید تولید کند و نباید به حوزه واردات خودرو برود.
کمتر از ۲ میلیارد دلار برای واردات خودرو نیاز است
اگر میانگین هر خودروی وارداتی را ۲۰ هزار دلار در نظر بگیریم، در نهایت یک و نیم میلیارد دلار نیاز است تا برای واردات خودرو اختصاص دهیم و بازار را تنظیم کنیم. این در شرایطی است که ایرانیان بسیاری در خارج از کشور هستند که با دلار‌های خودشان و ارز صادراتی، می‌توانند خودرو وارد کنند.
صنعت خودروی ایران، انحصاری نیست
بنابراین، معتقدم دخالت با کلیدواژه انحصار، غلط است و این صنعت انحصاری نیست. از سوی دیگر در این سال‌ها، هیچ حمایتی نشده است و حتی حمایت از خودروسازان، منفی بوده است و خبری از کمک‌های بلاعوض از خودروسازان دولتی نیز نبوده است. به نظرم تا زمانی که تشخیص درستی از درد نداشته باشیم، نمی‌توانیم مسائل را حل کنیم.
مافیای خودرو نداریم
ندانستن‌هایمان را در این کشور، با واژه مافیا جبران می‌کنیم تا راحت شویم. مافیا کیست؟ سخنرانی‌هایی داشتم و گفتم یا مافیا را می‌شناسید و معرفی نمی‌کنید که خب خائن هستید و یا اینکه نمی‌دانید و نباید از مافیا حرف بزنید
سؤال: در این سال‌ها، مدام از مافیای خودروسازی در کشورمان سخن گفته شده است. از سوی دیگر نهاد‌های نظارتی نظیر سازمان بازرسی، نهاد‌های اطلاعاتی و قوه قضائیه را داریم؛ به نظر شما این مافیا کیست و چرا برخوردی صورت نمی‌گیرد؟
پاسخ: معتقدم ندانستن‌هایمان را در این کشور، با واژه مافیا جبران می‌کنیم تا راحت شویم. مافیا کیست؟ بنده سخنرانی‌هایی داشتم و گفتم یا مافیا را می‌شناسید و معرفی نمی‌کنید که خب خائن هستید و یا اینکه نمی‌دانید و نباید از مافیا حرف بزنید...
سؤال: پس شما می‌گویید که ما مافیای خودرو نداریم؟
پاسخ: مافیا سوء مدیریت کلان و مداخلات بی مورد دولتی ماست...
سؤال: الان فرض کنید که واردات خودرو به شکل کامل آزاد باشد و شما در جایگاه مدیرعامل ایران‌خودرو، بخواهید برای فرزندتان خودرو تهیه کنید، سراغ وارداتی‌ها می‌روید یا محصولات ایران‌خودرو؟
پاسخ: بستگی به بودجه‌ام دارد. اگر بخواهم خودروی اقتصادی و زیر یک میلیارد تومان بخرم، خودروی تولید داخل را انتخاب می‌کنم.
سؤال: کیفیت هم دارد؟
پاسخ: بله به آن اندازه‌ای که باید داشته باشد، کیفیت دارد. ولی جای کار هم دارد. ولی اگر بخواهیم خودروی چندمیلیاردی بخرم، خب مشخصاً به سراغ خودروی وارداتی می‌روم.
با واردات خودرو ، قیمت‌ها نصف نخواهد شد
مخالف واردات خودروی دست دوم هستم و به شدت از نظر کارشناسی این موضوع رد شده است؛ واردات خودروی صفر کیلومتر را آزاد کنید و تعرفه را هم پایین بیاورید. ایران به عنوان پنجمین کشور ثروتمند دنیا، آیا شایسته است که مردمش خودروی دست دوم سایر کشور‌ها را استفاده کنند؟
نکته مهم در خصوص بحث واردات این است که معتقدم هرکسی بیاید بگوید که اگر واردات خودرو آزاد شود، قیمت خودروی داخلی نصف میشود، یا نمی‌داند یا دروغ می‌گوید. چراکه بعد از کرونا، اتفاق مهمی در دنیا افتاد. اولاً ۳۰ تا ۳۵ درصد به طور متوسط قیمت خودرو در دنیا بالا رفت. دوما خرید خودرو، صفی شد؛ بنابراین دوستانی که حرف از نصف شدن قیمت خودروی داخلی می‌زنند، اطلاعاتشان برای قبل از کروناست. اما قطعا واردات خودرو به کاهش قیمت خودروهای لوکس کمک میکند. الان تویوتا لندکروز ۲۰۱۲ وارد کشورمان شده و به ۲۰ میلیارد تومان فروخته میشود. البته من مخالف واردات خودروی دست دوم هستم و به شدت از نظر کارشناسی این موضوع رد شده است؛ بنابراین واردات خودروی صفر کیلومتر را آزاد کنید و تعرفه را هم پایین بیاورید. چرا خودروی دست دوم؟ ایران به عنوان پنجمین کشور ثروتمند دنیا، آیا شایسته است که مردمش خودروی دست دوم سایر کشور‌ها را استفاده کنند؟ چرا خودروی نو با تعرفه پایین وارد نمی‌کنید؟
سؤال: احتمالاً در فضای مجازی، تصویر مقایسه قیمت خودروهای داخلی با خودروهای خارجی دست‌دوم در کشورهای همسایه را دیده‌اید؛ مثلاً قیمت فلان خودروی تولید داخل با قیمت خودروی دست‌دوم تویوتا در کشور همسایه برابری میکند. نگاهتان در این باره چیست؟
پاسخ: همیشه می‌بینیم و درگیرش هستم و غصه هم می‌خورم. چرا باید مردم کشورمان به‌عنوان یکی از کشورهای ثروتمند دنیا، نمی‌توانند یک خودروی خوب سوار شود؟ چرا این حق را از مردممان می‌گیریم و مردم بهای یک خودرو را با کشوری نظیر امارات و عراق مقایسه کنند و چندبرابر پول بدهند؟ بنابراین با واردات هیچ مشکلی برای خودروسازی ما پیش نمی‌آید، اگر هم قرار است که مشکلی پیش بیاید، خب بگذاریم اتفاق بیفتد. باید مسئله را حل کنیم.
پزشکیان می‌تواند اولین رییس جمهوری باشد که مشکلات صنعت خودرو را حل میکند
سؤال: شما به‌عنوان کارشناس صنعت خودرو، چه توصیه و پیشنهاداتی به رئیس‌جمهور منتخب دارید تا حداقل در یک سال آتی، شاهد آثار مثبت در جهت حل مشکلات صنعت خودرو باشیم؟
پاسخ: آقای دکتر پزشکیان، اگر می‌خواهید مسائل و مشکلات صنعت خودرو را حل کنید؛ خواهش می‌کنم این موارد را پیگیری کنید؛ اول، در همان روزهای نخست کاری، پیگیر آزادسازی واردات خودرو با تعرفه مؤثر و پایین باشید. دوم؛ خصوصی‌سازی صنعت خودرو و واگذاری مدیریت این دو خودروساز بزرگ به بخش خصوصی است. سوم؛ لغو قیمت‌گذاری دستوری است. ممکن است به شما (آقای رئیس جمهور) برخی بگویند که با واردات خودرو، برای خودروسازان مشکل به وجود می‌آید؛ بدانید که هیچ مشکلی پیش نمی‌آید. شما می‌توانید با این کار‌هایی که اشاره شد و با صنعت قطعه‌سازی توانمندی که داریم، هاب تولید خودرو در جنوب غرب آسیا و غرب آسیا را ایجاد کنید. تمام زمینه‌هایش را هم داریم. بیایید اولین رئیس‌جمهوری باشید که یک‌بار برای همیشه مشکل خودروسازی را حل کنید. از سوی دیگر، تعدد و تنوع مراکز نظارتی را کم کنید، وقتی کیفیت و قیمت درست شود، می‌توانیم صادرات خودرو هم داشته باشیم و مشکل و معضل کوچک بودن بازار ملی را حل کنیم. اگر به هاب تولید خودرو در منطقه غرب آسیا تبدیل شویم، بازار‌های صادراتی هم به روی ما گشوده خواهد شد.
سؤال: با وجود تحریم‌ها شدنی است؟
بعد از تحریم روسیه، چه استفاده خودرویی از بازار روسیه کردیم؟ هیچ؛ زیرا قوانین و مداخله‌های اجازه نمی‌دهد. این در حالی است که ایران یکی از خودروسازترین کشورهای دنیاست
پاسخ: بله شدنی است. البته اگر تحریم‌ها برداشته شود، گشایش بیشتری در کار میشود. در دوره مدیرعاملی بنده، بزرگ‌ترین محموله صادراتی تاریخ خودروسازی کشورمان به ونزوئلا صادر شد. دو هزار دستگاه (دنا و تارا) با قیمت خوب و به‌صورت اسکناس به ونزوئلا صادر شد. سؤال اینجاست که بعد از تحریم روسیه، چه استفاده خودرویی از بازار روسیه کردیم؟ هیچ؛ زیرا قوانین و مداخله‌های اجازه نمی‌دهد. این در حالی است که ایران یکی از خودروسازترین کشورهای دنیاست؛ با این تحریم، آیا ژاپن می‌تواند یک خودروی تویوتا تولید کند؟ ایران از نظر عمق ساخت و سهم ساخت داخل از کل خودرو، یکی از خودروسازترین کشورهای دنیاست.
حضور ایران خودرو در سنگال اشتباه بود
سؤال: یکی از تصمیمات خودرویی که طی سال‌های گذشته گرفته شد، حضور در کشورهای دیگر تحت عنوان سایت‌های خارجی تولید خودرو بود. نظر شما در این باره چیست؟ آیا تصمیم درستی بوده یا غلط؟
پاسخ: خروجی این کار‌ها نشان داد که تصمیمات غلطی بود. در حقیقت بحث سیاسی بود؛ بنابراین وقتی اغراض سیاسی پشت این تصمیمات باشد، چرا باید سهامداران ایران‌خودرو و سایپا هزینه اهداف سیاسی را پرداخت کنند؟ چرا به سنگال رفتند و خط تولید خودرو زدند؟ سودی از این کار بردیم؟ ۲۵ درصد جمعیت ایران از طریق سهام عدالت و سهامداری ایران خودرو و سایپا، متضرر یا منتفع می‌شوند؛ بنابراین اینکه قیمت گذاری دستوری انجام میشود، در حقیقت به این ۲۵ درصد ضربه می‌زنید و زیان مالی وارد میکنید.
شما وقتی میتونی با پانزده هزار دلار خودرو ژاپنی سوار بشی میای تارا سوار میشی؟!! 
عزیز شما نمی‌خواهید دست از این شانتاژهای خودرویی پوپولیستی بردارید؟الان یک خودروی اقتصادی روز با موتور ۱۸۰۰ سی‌سی مانند تویوتا کرولای استاندارد ۲۰ هزار دلار در بازار جهانی قیمت دارد اگر این خودرو وارد کشور شود هزینه هایی مانند حداقل حقوق گمرکی مالیات ارزش افزوده هزینه شماره گزاری بیمه، گارانتی و...به آن مترتب میشود که در کمترین حالت ۵۰ درصد هستند پس با یک خودروی ۳۰ هزار دلاری نهایی یا ۱/۸ میلیارد تومانی مواجه می‌شویم مگر قیمت خودروهای داخلی چقدر است که دائم دم از حمایت می زنید؟چطور تولید خودرویی که با کیفیت یا بی کیفیت همین هزینه های تولید را دارد ولی یک چهارم قیمت این خودروی مثالی را به عنوان قیمت کارخانه دارد مشمول حمایت است؟ 
