خیلی وقت‌ها شده به خاطر یک سردرد تازه پناه برده‌اید به سیلی از قرص و دارو همین طور بیخود و بی جهت بدون هیچ نسخه و تجویزی از سوی پزشک اکنون خیلی وقت است که مصرف خودسرانه دارو مد شده.به مجرد یک سردرد یا مشکلی دیگر رجوع می کنیم به نصایح دیگران و داشته‌های مجعول و نادرست مان اما به یقین در جامعه‌ای که مصرف خودسرانه دارو تا این حد رواج پیدا کرده، هزینه‌های سنگینی بابت این بی فکری پرداخت میشود شاید امروز وقت آن باشد که برای متوقف کردن این جریان معیوب رسانه‌ها و نظام سلامت و پزشکی کشور دست به کار شود و گامی بلند در راستای فرهنگسازی و نحوه صحیح استفاده از دارو بردارد.
به گزارش «
تابناک اجتماعی»، دکتر زینب علی مددی متخصص روانپزشکی در خصوص مصرف خود سرانه دارو و رواج آن در میان مردم می‌گوید: یکی از مسائلی که با آن روبه روییم و با تکنولوژی های روز از جمله اینترنت و آگاهی نسبی مردم نسبت به داروها این مسئله تشدید پیدا کرده و ما شاهد مصرف خود سرانه میان مردم هستیم. خصوصا مسکن ها، آنتی بیوتک ها آرامبخش ها.
این سه دسته دارو بیش از سایر داروها به او خاطرنشان کرد: بسیاری از افرادی که مراجعه می کنند به نوعی دچار وابستگی به داروهای خواب آور و مسکن هستند. حتی مجبور می شویم فرایند درمان برای قطع این داروها طراحی کنیم.موضوع مهمی که لازم است مردم آن را بدانند این است که کم دانستن بسیار خطرناک تر از نداستن است. به این معنا که اگر فردی نداند دارویی که می‌خواهد مصرف کند برای چیست کمتر در معرض خطر قرار می‌گیرد.
مردم فکر می کنند که یک مسکن چه تفاوتی دارد که خودشان مصرف کنند و یا پزشک آن را تجویز کند اما عوامل بسیاری بر روی انتخاب کردن یک دارو (حتی انتخاب ژلوفن و یا کدئین) دو دارو که در ظاهر مسکن هستند.
او تاکید داشت: مهم این است که کدام داروی به کدام درد بهتر پاسخ می دهد پرسه ای است که یک پزشک باید بر روی آن کار کند و با شناخت بیمار، دارو و عوارض آن را انتخاب و تجویز کند. اما متاسفانه مردم با مصرف خود سرانه علاوه بر اینکه دچار عوارض پس از مصرف می‌شوند.
علی مددی ادامه داد: بسیاری از افرادی که به بنده مراجعه می کنند و داروهای ضد اضطراب و آرامبخش مصرف میکنند در واقع زمینه آنها یک اضطراب درمان نشده است و حتی اگر تا آخر عمر این داروها را مصرف کنند، بهبود پیدا نمی‌کنند. این موضوع مانند این است که چیزی را مخفی کنید و اجازه بدهید بیماری مضمن تر و مخفی تر شود و اعتیاد دارویی را به همراه خواهد داشت که مشکل صورت خود سرانه ای مصرف می شوند.موجب میشود اگر بیماری در بدن فرد وجود دارد با مصرف دارو به شکل خودسرانه، نهفته بماند!را چندبرابر میکند.
از اظهار نظرهای افراد غیر متخصص بپرهیزید او در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهایی وجود دارد که مصرف خود سرانه دارو کاهش پیدا کند، می‌گوید: آگاهی صحیح نسبت به عوارض داروها خصوصا عوارض مصرف خودسرانه باید وجود داشته باشد اینکه فرد بداند صرفا دارویی که نام مسکن دارد دلیلی برای استفاده برای هر دردی نیست!
او با اشاره به اینکه مردم کشور ما همه چیز دان هستند، گفت: بسیاری از افراد در مورد همه چیز صحبت و اظهار نظر میکنند باید فرهنگسازی صورت گیرد که هر فردی در خصوص چیزی که تخصص دارد صحبت کند.
تخصصی فکر کردم و نظر دادن بسیار مهم است. همانطور که بنده به عنوان یک پزشک در مورد میکانیکی خودرو نمی توانم و به خود اجازه نمی دهم نظر بدهم و ترجیح می دهم که نظر یک متخصص را جویا شوم. مردم نیز باید با نگاه تخصصی به موضوعات بنگرند.
او افزود: فرهنگسازی باید صورت گیرد به سمتی که هر شخصی در حوزه هایی که تخصص دارد توصیه کند و نظر بدهد. او تصریح کرد: بحث مسئولیت پذیری در حوزه درمان موضوع بسیار با اهمیتی است. موارد بسیاری بوده که فرد به پیشنهاد دیگران دارویی را مصرف می کند و این یکی از خطرناک ترین کارهاست. اینکه هر دارویی را که پزشک برای شما تجویز می کند برای فرد دیگری تجویز نکنید!
مصرف خود سرانه موجب تشدید بیماری خواهد شد
این دکتر متخصص می‌گوید: گاهی اوقات افراد با مصرف خود سرانه اگر بیماری خاصی هم داشته باشند آن را شدید تر کرده و به آن دامن می‌زنند. به طور مثال فردی دچار دردی می شود که فکر می کند از معده است اما یک داروی ضد اسید را به تجویز خودش
مصرف کند تا دردش برطرف شود عارضه آن این است که امکان دارد درد او از قلب بوده و سکته قلبی را از سرگذرانده و فرصت طلایی را برای درمان را از دست داده است. همچنین سردردهایی که به دنبال آن مصرف ژلوفن است اما شاید دلیل این سردرد خونریزی خفیف داخل مغز باشد. و فرد با خوردن یک ژلوفن موجب برهم خوردن انعقاد خون شده و خونریزی وسیعی را به وجود می آورد.
بنابراین مصرف خود سرانه نه تنها بیماریهای دیگر را پنهان میکند بلکه موجب تشدید بیماری خواهد شد.
او با اشاره به اینکه افرادی که مسئولیت تجویز دارو را نمی پذیرند صلاحیت کمک به شما را ندارند، گفت:اینکه یک دارو می تواد چه اثراتی دارد مهم نیست اینکه آن فردی که دارو را تجویز کرده مصرف دارو را تصمین کرده و مسئولیت عوارض آن را بپذیرد مهم است. باید دلیل علمی برای تجویز دارو وجود داشته باشد.
او می گوید: معمولا هیچ فردی در این زمینه پاسخ گو نیست. تجویز دارو یک مسئولیت است. از یک آسپرین ساده که می تواند یک عارضه کوچک را به یک فاجعه تبدیل کند و همان آسپرین در یک سکته قلبی می تواند نجات بخش باشد.
دکتر علی مددی در ادامه گفت: بیشتر داروها چاقوهای دو لبه هستند هم می توانند شفا دهند و هم از بین ببرند حتی داروهای خیلی ساده که به نظر نمی آیند با تجویز نادرست از سوی هر فردی ( جز پزشک) می توانند بسیار خطرناک باشند.
او در پایان به آیه ای در قران کریم اشاره می کند که می گوید: قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ ؛ هر فردی باید مشرب خود را بشناسد و به فردی مراجعه کند که متخصص آن است. سرت درد میکند برو یک استامینوفن بخور. گلودرد داری، چند تا کپسول بخوری خوب می‌شوی. یک سرماخوردگی ساده که این‌ها جملات آشنایی است که بسیاری از ما شنیده‌ایم و احتمالاً به دیگران گفته‌ایم تا آنجا که به اصطلاح ـ برای خودمان یک پا ـ پزشک شده‌ایم و خیلی از دردهایمان را خودمان به کمک داروخانه‌هایی که در کشوها و کمدهای خانه ساخته‌ایم، درمان می‌کنیم.
فرهنگ خوددرمانی به قدری در کشور ما رواج یافته است که کمتر کسی برای بیماریهای سطحی به پزشک مراجعه میکند؛ و در صورت رجوع به پزشک، به دلیل فرهنگ غلط مصرف دارو یا داروهای بیشتری از داروخانه‌ها تهیه میشود و یا پیش از آنکه به طور کامل تمام شوند، مصرف آنها قطع و همین موضوع سبب میشود که همیشه در خانه بیش از حد نیاز دارو وجود داشته باشد و
دیگر زحمت رفتن به داروخانه و یا مطب پزشک ـ برای گرفتن نسخه جدید ـ کم شود. متأسفانه عده زیادی از مردم با همین روش و به
شکل خودسرانه(!) خوددرمانی میکنند و با وجود هشدار مکرر پزشکان، داروسازان و حتی اورژانس نسبت به عواقب درمان‌های بدون مشورت با پزشک، همچنان به این روال ادامه می‌دهند.در این بین مشخص نیست که انگشت تقصیر را به طرف چه کسی باید نشانه گرفت.
مردم که به مصرف بیش از اندازه دارو عادت کرده‌اند؛ پزشکان که بی‌توجه به عواقب شیمیایی، بیش از نیاز بیمار، دارو تجویز میکنند؛ داروخانه‌ها که بدون نسخه و بررسی دقیق وضع بیمار و براساس درخواست آنان به هر میزان، دارو در اختیارشان قرار می‌دهند و یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که تاکنون هیچ رویه یا برنامه جدی برای کاهش میزان مصرف دارو یک فرد باشد.
دکتر رفتن نمی‌خواهد. برو شربت و قرص سرماخوردگی از داروخانه بگیر و...ارائه نداده است؟
شایعترین علت مسمومیت در جهان
بد نیست بدانیم،که مصرف خودسرانه دارو، شایعترین علت مسمومیت در جهان است.سالانه ۱/۱ بیلیارد دلار در جهان صرف درمان و بررسی مشکلات ناشی از عوارض دارویی میشود.در سال 1998 عوارض دارویی چهارمین علت مرگ و میر در امریکا بوده است.چیزی در حدود 98 هزار مورد بیشتر از مرگ ناشی از حوادث، 43458 مورد بیشتر از مرگ ناشی از سرطان پستان و 14516 مورد بیشتر از مرگ ناشی از بیماری ایدز.
هزینه سالانه عوارض دارویی در امریکا حدود سه و یک دهم تا هشت و یک دهم میلیون دلار برآورد شده است. درمجموع پیش بینی می شود، حدود 40 درصد افرادی که دارو مصرف میکنند دچار عارضه شوند.
بررسی های انجام شده در آلمان نشان داده است،که در فواصل سالهای 1970 تا 1995 حدود هشت و نیم در صد از بستری های بیمارستانی به دلیل عوارض دارویی بوده است.اما کشور خودمان ایران به لحاظ مصرف دارو جزو بیست کشور برتر دنیا است.و در آسیا بعد از چین رتبه
دوم را دارد.20 درصد کل داروهای مصرفی در ایران به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می شود.
سالانه بیش از 10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش میشود. که پیش بینی می شود، به علت گزارش نشدن تمامی موارد و نیز به دلیل عدم آگاهی از اینکه مشکل پیش آمده ممکن است، عارضه نامطلوب دارویی باشد،و یا اینکه برخی عوارض دارویی ممکن است،با
تاخیر ایجادشود، آمار واقعی احتمالا خیلی بیشتر از اینهاست.علت مراجعه حدود پنج درصد از کل مراجعین به کلینیک ها به دلیل عوارض دارویی است. هر ایرانی به طور متوسط در طی یک سال 339 بار دارو می خورد.که این رقم چهار برابر آمار جهانی است.سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود 11 و چهار دهم درصد است،که تقریبا چهار برابر این میزان در جوامع توسعه یافته است.
سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است.در مجموع حدود 40 درصد از مردم ایران به صورت خودسرانه دارو مصرف می کنند.چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی.میانگین اقلام دارویی در جهان حدود 2 قلم دارو در هر نسخه است.و این میزان در ایران۳تا ۴ قلم است.
وزیر بهداشت ایران چند سال پیش مصرف خودسرانه دارو در ایران را یک بحران توصیف کرد.
در بررسی نتایج حاصل از 25 میلیون نسخه در سال 1386 در ایران میانگین اقلام دارویی 5 و سه دهم قلم دارو در هر نسخه بوده است.و با کمال تاسف "دگزامتازون" پر مصرف ترین دارو بوده است.دارویی که جزو دسته کورتیکواستروئیدها بوده و بسیار پرعارضه است.و در متون معتبر پزشکی تنها بر حسب ضرورت و در بیماریهای خاصی توصیه به مصرف آن شده است.و استفاده از آن در بیماریهای معمولی مثل سرماخوردگی و بیماری های ویروسی دیگر که به غلط مرسوم شده است،هیچ جایگاه علمی ندارد.و فقط بیمار را متحمل ضرر جسمی و خسارت مالی می کند.
مصرف خود سرانه آنتی بیوتیک !
آنتی بیوتیک ها (یا در اصطلاح عموم چرک خشک کن ها) در بین داروهای امروزی، بیشترین داروهای تجویزی هستند. آنتی بیوتیکها از طریق کشتن میکروبها یا توقف تکثیر آنها با عوامل بیماریزا مقابله میکنند. پنی سیلین ، اولین آنتی بیوتیکی بود که بطور تصادفی از محیط کشت کپک کشف شد. امروزه متجاوز از 100 آنتی بیوتیک مختلف وجود دارد که پزشک برای درمان ناراحتی های کوچک تا عفونت های تهدیدکننده حیات از آنها استفاده میکند، ولیکن اگر نابجا مصرف شوند بسیار خطرناک خواهند بود. با شناخت اهمیت مصرف بجا و نابجای آنتی بیوتیکها، شما می توانید به سلامتی خود وخانواده خود کمک کنید.
هرچند برخی آنتی بیوتیکها علیه انواع گسترده ای از عفونتها مؤثر هستند ولی مهم است که بدانیم هر آنتی بیوتیکی تمام عفونتها را نمیتواند درمان کند و نیز آنها فقط علیه عفونتهایی بکار میروند که توسط باکتریها ، قارچ ها و انگل های بیماریزا بوجود آمده باشند و علیه بیماریهای ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا تاثیری ندارند. بهترین کاری که شما میتوانید در این مواقع انجام دهید این است که اجازه دهید سرماخوردگی و آنفولانزا، دوره خود را که گاهاً 2 هفته ممکن است طول بکشد . طی کند و فقط علایم راتسکین دهید. اگر بیماری شما طی 2 هفته بدتر شد یا شروع به بهبود نکرد جهت بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.
انباشت انواع دارو در منزل
دکتر سعید واقفی، عضو انجمن داروسازان ایران نیز در خصوص نحوه مصرف نادرست دارو خاطرنشان کرد: عدم مصرف دارو تا پایان، موجب انباشت انواع دارو در منزل میشود و با عود مجدد بیماری، بیماران اقدام به درمان خودسرانه یا داروهای باقی‌مانده میکنند.
این در حالی است که هر قلم دارو با توجه به شدت بیماری، تجویز میشود و باید تا پایان مصرف شود. لازم به ذکر است که در بسیاری از مواقع، شیوه درمان بیماریهای مشابه، متفاوت است و نباید خودسرانه از داروهای قبلی برای درمان بیماری جدید استفاده شود.
این عضو انجمن داروسازان ایران با بیان اینکه صنعت داروسازی ایران در مقایسه با کشورهای هم‌تراز رشد چشمگیری داشته است، یادآورشد: اکنون از نظر صنعت داروسازی وضع بسیاری خوبی داریم، اما در فرهنگ استفاده از دارو با مشکل مواجه هستیم، چراکه آموزش نقش موثری در این زمینه دارد اما رسانه‌ها درباره این آموزش‌ها، نقش خود را به خوبی ایفا نکرده‌اند.
در ادامه دکتر مینو، فوق تخصص کلیه نیز با اشاره به اینکه داروهای داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) از جمله مسکن‌ها با اثر عوارضی بر روی کلیه و فشار خون است، تاکید کرد: جایگزین شدن این دارو با داروهای استامینوفن که عوارض به نسبت کمتری دارند، باید تحت نظر پزشک مربوطه صورت گیرد، چرا که متخصصان با آگاهی از داروهای مختلف می‌توانند داروهای با عوارض کمتر را پیشنهاد کنند.
وی کاهش استرس و تصحیح عادت‌های روزمره را در زمان کوتاه در کنترل فشار خون موثر دانست و خاطرنشان کرد: با افزایش سن، کنترل فشار خون امری اجتناب ناپذیر است که می‌توانیم با ایجاد تغییرات بر وعده غذایی و افزودن مواد حاوی پتاسیم به آن، اثرات ناشی از سن بر فشارخون را دخیل کرد.
آیا از عوارض داروها آگاهیم؟
هر چند بیشتر افرادی که خودسرانه دارو مصرف میکنند، آگاهی اولیه‌ای از داروی مصرفی دارند ولی این آگاهی به حدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. به عنوان مثال برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضد هم عمل میکنند. مثلا در فردی که به بیماری فشار خون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی را تشدید میکند.
همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز میشود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید به طور اختصاصی تجویز شود. بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید چون ممکن است عوارض مرگباری داشته باشد.
ماهواره و تبلیغات بی اساس
این روزها درصد بالایی از فروش کالاها بستگی به معرفی آنها از طریق تبلیغات دارد به طوری که محصولات مختلف به شیوه‌های متفاوت تبلیغاتی معرفی می‌شوند. یکی از این شیوه‌ها تبلیغات از طریق ماهواره‌هاست که به حوزه داروها هم سرایت کرده و هر روز شاهد تبلیغات متنوعی درباره فلان قرص درمان آرتروز، فلان شربت برای از بین بردن زخم معده یا مثلا کرم عصاره پای چپ مورچه برای درمان آکنه در این رسانه‌ها هستیم. لطفا ساده نباشید، گول تبلیغات را نخورید و به کسانی که همه چیزی که از آنها می‌دانید دو شماره موبایل غیرمعتبر و ارزانقیمت است، اعتماد نکنید و این جمله را به خاطر بسپارید که «اگر چیزی بهتر از آن بود که باورکردنی باشد پس آن را باور نکنید».
از طرفی اگر فروشندگان این محصولات ریگی به کفش نداشتند محصول‌شان را از طریق کانال‌های
رسمی و با گرفتن مجوز از وزارت بهداشت و در حجم بسیار وسیع می‌فروختند و متوسل به دروغگویی تلویزیونی نمی‌شدند.
پس قبل از اینکه پول بی‌زبان را به دست کلاهبرداران بدهید با افراد متخصص مشورت کرده و داروها و البته ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی مورد نیازتان را از طریق مشورت با پزشک خریداری کنید. این اقدام به ظاهر ساده مهم‌ترین گام برای مقابله با خوددرمانی است.
