تخریب و سرقت سنگ قبر چهرهها در ماههای اخیر با واکنشهای متفاوتی همراه شده و در شرایطی که خانواده برخی قربانیان این حوادثی، چنین اقداماتی را از سر عداوت میدانند، بستگان برخی دیگر انگیزههایی نظیر سرقت را در رقم خوردن این وقایع موثر میدانند. با این حال هرکدام از این گزارهها صحت داشته باشد، وقوعش در شان یک جامعه اسلامی نیست و اخلاق حکم میکند به مقبره اموات -به هر سابقهای- تعرض نشود و موانعی برای سرقت از مقبرهها نیز فراهم نمود.
به گزارش «تابناک»؛ در سالهای دور سنگ، قبر برخی هنرمندان برای چندین بار توسط مخالفان سوابقِ
آن هنرمندانِ درگذشته شکسته شده بود و مشخصاً در این زمینه میتوان به سنگ
قبر محمدعلی فردین در قطعه هنرمندان یا احمد شاملو اشاره کرد که چندین بار تغیبر کرد اما
سرقت سنگ قبر اتفاق غریبی است و سابقه نداشته که گروهی سنگ قبر یک چهره را
بردارند. در سالهای اخیر البته شکستن سنگ قبر نیز اقدام نادری بود و در واقع از چنین روشهایی عبور شده بود اما ظاهراً چنین اتفاقاتی مجدداً در حال وقوع است.
با گذشت شش سال از خاکسپاری ایرج افشار، واقعهای تلخ رخ داده و ابتدای
مهرماه تصاویری در شبکههای مجازی منتشر شد که سرقت سنگ قبر این چهره
برجسته را نشان میداد. در روزهای بعد مسئولان شورای شهر تهران پیگیر این
واقعه شدند تا به سرعت سنگ قبر تازهای برای ایرج افشار نصب شود. آرش افشار فرزند ایرج افشار در این زمینه گفته است: «وقتی این اتفاق افتاد، همهی دوستداران
پدرم با ما همدلی کردند و حتی آقای احمد مسجدجامعی به بهشتزهرا رفتند و
دیدار کردند. از سوی دیگر، دکتر خال، رئیس روابطعمومی بهشتزهرا، ما را
همراهی کردند و گفتند که سنگقبر را نصب میکنیم. سنگقبر پدرم
را همین امروز و فردا دوباره میسازند و سرجایش میگذارند. مسؤولان
بهشتزهرا قول دادهاند.»
آرش افشار با بیان اینکه سنگقبر ایرج
افشار سنگ شفقی به قطر ده سانت بود که آن را از کاشان آورده بودند، تاکید کرد: «ما
همراه مسؤولان رفتیم تا سنگقبر مشابهی پیدا کنیم و بالاخره سنگی انتخاب شد
و بهزودی سر جای خودش قرار میگیرد. بهشتزهرا محل وسیعی است؛ کسی هم نمیتواند روی قبر بخوابد و از آن
پاسداری کند. بااینحال مسؤولان بهشتزهرا قول دادهاند که دوربین نصب کنند
و ما هم خودمان دوربین میگذاریم، چون آرامگاه خصوصی است. من فکر نکنم که غرض
دیگری پشت ماجرا بوده باشد. شما اگر عکسها را دیده باشید، سنگقبر با
مهارت کامل از جا درآمده. اگر مغرضانه بود، آن را میشکستند. از طرف دیگر
این اتفاق در خیلی از کشورهای دنیا میافتد؛ بهخصوص در امریکا که امر
متداولی است. خیلی از قبرهای بزرگان را، بهقصد فروش یا برای اینکه بهصورت
یادگاری نگه دارند، از جا درمیآورند.»
مقبره محمدعلی سپانلو شخص دیگری بود که با حوادث مشابهی مواجه شد و سنگش در اواخر مهرماه شکسته شد. خانواده محمدعلی سپانلو اعتقاد دارند که آسیب رسیدن به سنگ قبر این شاعر از سر عداوت بوده و ظاهراً در این مرحله فعلاً قصد دارند قبری نمادین برای این شاعر در فرانسه بنا کنند. مهدی اخوت این تصمیم خانواده سپانلو را در گفت و گویی با شبکه آفتاب رسانهای کرد و گفته است: «در حال مذاکره با مسؤولان پرلاشز هستیم تا قبر نمادینی از شاعر تهران را در این گورستان بگذاریم، شاید که این قبر پابرجا بماند؛ در تهران که پتک بر آن زدند.»
برخلاف خانواده ایرج افشار که از همراهی مسئولان بهشت زهرا و حتی قول نصب دوربین در این مقبره خبر داده اند، اخوت برادرزاده سپانلو تاکید دارد که مسئولان بهشت زهرا درباره سپانلو رویکرد دیگری داشتهاند: «جالب اینجا بود که مسؤولان بهشتزهرا هیچ مسؤولیتی در این زمینه قبول نمیکنند. آنها گفتند به ما مربوط نیست. ما هم فعلاً یک سنگقبر معمولی روی مزار سپانلو گذاشتیم. این همان سنگی بود که پیش از سنگقبر اثر آقای باربد گلشیری روی قبر گذاشته بودیم. بعد هم مسؤولان آمدند با این سنگقبر جدید عکس سلفی گرفتند و گفتند که هیچ اتفاقی نیفتاده است.»
اخوت در عین حال میگوید: «حتی اگر مسؤولان پرلاشز هم موافقت نکنند، که به احتمال ۹۹ درصد موافقت میکنند، سنگقبر نمادینی را در خانهسپانلو میگذارم، چراکه تنها آنجا را امن میدانم و دلم نمیخواهد که فاجعهی سنگقبر احمد شاملو، که مدام شکسته میشد، برای مزار این شاعر هم تکرار شود. اینها یک مشت آدم بیمصرف بودند که راهشان بیاحترامی به قبور آدمهای ارزشمند این مملکت است. بههرحال کسی نمیتواند خدشهای به هویت این شاعر وارد کند، چون او با کتابهایش زنده است.»
برادرزاده محمدعلی سپانلو در پی تخریب سنگقبر این شاعر، پژوهشگر و مترجم
چندی پیش در یادداشتی نوشت: «آقایان در سازمان بهشتزهرا میفرمایند ما
کنترلی روی قطعات نداریم حتی در قطعهی نامآوران با برج و باروی اطرافش.
پس مردم نازنین تهران بدانید که ممکن است هر لحظه قبر عزیزانتان،
اسطورههای ملی و هنری و اخیراً حتی ورزشکاران ویران شود چون سازمان
مسؤولیتی ندارد و نمیپذیرد. زمانی اگر به زندگان نه اما به مردگان احترام
میگذاشتیم و حرمتها را نگاه میداشتیم.»
البته برخی تصور میکنند که چنین موجهایی برای منحرف کردن افکارعمومی از
برخی اخبار و وقایع رخ میدهد و اساساً انگیزه اقتصادی یا اعتقادی در پی آن
نیست اما نشانهای برای تطبیق با چنین فرضیهای وجود ندارد. عداوت با اموات رویکرد قابل دفاعی نیست و وقتی آسیب به سنگ قبر شاعری چون سهراب سپهری یا مخدوش ساختن قبور بیوک جدیکار، همایون بهزادی، غلامحسین مظلومی و رضا احدی میرسد، مشخص میشود که مرزهای اخلاقیات در کشورمان تا چه حد میتواند تنزل یابد.