سعدي و ويكتور هوگو مصلح اجتماعي هستند

توضيح يك اشتباه تاريخي درباره درج شعر سعدي بر سردر سازمان ملل

حداد عادل از دلنشيني و زيبايي كلام سعدي هم صحبت كرد: «سعدي آگاهانه راه خود را از نثر مصنوع و متكلفي كه به ويژه بعد از استيلاي مغول بر زبان فارسي وارد شده، جدا كرده است و تحت تاثير آن قرار نگرفته اما در عين حال او به نثر مرسل دور از آرايه‌هاي ادبي هم اكتفا نكرده و به صورتي لطيف، زيبايي‌هاي ادبي و سجع را وارد زبان فارسي كرده است.»
رييس فرهنگستان زبان از داستاني بودن آثار سعدي به عنوان يك ويژگي مهم ياد كرد كه موجب جاودانگي آثار او شده است: «آنچه اطفال را به خواندن آثار سعدي ترغيب مي‌كرد، داستان‌هاي كوتاه سعدي است به ويژه كه اين داستان‌ها تكراري نيست و بديع است.»
حداد عادل از اين نكته نيز سخن گفت كه گلستان بازتاب تجربيات زيسته سعدي است كه آفاق را گشته و مهر بتان بگزيده و... كه حاصل دنياديدگي خود را در گلستان ريخته است.
به گفته او، سعدي در گلستان از ورود به اختلافات ديني و مذهبي پرهيز كرده است هرچند او خود اهل تسنن است، اما در گلستان هيچ داستاني نمي‌بينيم كه برانگيزاننده تعصب مذهبي باشد و همه اينها باعث شده اين اثر به بسياري از زبان‌هاي دنيا ترجمه شود.
حداد عادل سخنان خود را اينگونه ادامه داد: «ما هنوز بر سر سفره سعدي نشسته‌ايم و بنده كه شيفته حافظ هستم، مي‌دانم اگر سعدي يك سده پيش از حافظ نبود، حافظ اينچنين نمي‌درخشيد و اين دين حافظ است به سعدي. اگر تمام آثار فارسي به يكباره نابود شوند و تنها آثار سعدي و حافظ باقي بماند، با همين سرمايه مي‌توانيم زبان فارسي رابازسازي كنيم.
ديگر سخنران روز اول، طهمورث ساجدي، استاد دانشگاه تهران بود كه از طرز تفكر سعدي سخن گفت: «طرز تفكر او امروزي است چون مباحث روز را مطرح مي‌كند. خوشبختانه ترجمه‌هاي خوبي از آثار سعدي به فرانسوي برگردانده شده است. البته كه سعدي براي اروپاييان فقط در بوستان و گلستان خلاصه نمي‌شود بلكه كلياتش هم مورد توجه است. »
به گفته او، سعدي يگانه روزگار و هوگو سخنور بزرگ فرانسوي پيوند چندان نزديكي با يكديگر ندارند چراكه هر يك وابسته به فرهنگ، تاريخ و منشي جداگانه‌اند. اما اگر بسيار كلان بنگريم، مي‌توانيم كمابيش پيوندها و همانندي‌هايي ميان اين دو بزرگ بي‌مانند سخن بيابيم.
مجلسي كه در جاي جاي صحبتش لحني طنز‌آميز داشت، از طنز سعدي هم سخن گفت و اينكه مي‌شود تصور كرد خود سعدي زمان نوشتن برخي از داستان‌هايش چقدر مي‌خنديده!
مجلسي با همان لحن طنزآميز از سعدي به عنوان شاعري ليسانسه ياد كرد چون او فارغ‌التحصيل دانشگاه نظاميه بغداد بوده و كسي كه به چنين مدرسه‌اي مي‌رود، قاعدتا بايد بسيار متعصب مي‌شده اما ظرافت طنز سعدي بعد از قرن‌ها همچنان بي‌نظير است.
ابتدا ژان مارك هووس درباره ويكتور هوگو، «شرقيات» و شعر پارسي سخن گفت. سپس اصغر نوري تجربيات شخصي خود را درباره مطالعه آثار هوگو و تحقيقاتش در اين زمينه را بيان كرد.
فاطمه عشقي سخنران بعدي درباره شعر قرن هيجدهم اروپا و تاثير متقابل ادبيات ايران و اروپا سخنراني كرد.
در بخش پاياني همايش، چهار تن از نويسندگان از تاثيرپذيري خود از سعدي و هوگو گفتند.
او يكي از حكايت‌هاي كوتاه سعدي را با «پيرمرد و دريا» همينگوي مقايسه كرد كه هر دو يك مطلب را مي‌گويند منتها سعدي در قالب حكايتي كوتاه و همينگوي در يك رمان.
حميدرضا شاه‌آبادي بزرگ‌ترين تاثيرپذيري خود را از سعدي در خواندن مقدمه گلستان دانست: «او در اين مقدمه اول تصميم به سكوت مي‌گيرد و بعد حرف مي‌زند. جهان‌بيني سعدي خاص است كه بر پايه دو اصل جفا و جبر شكل گرفته، اينكه انسان خيلي از خودش اختياري ندارد و از سوي ديگر نمي‌توان به وفاداري ديگران انديشيد و اينچنين است كه سعدي احساس خستگي مي‌كند و به انزوا مي‌رود اما وقتي به اعتباري بودن زندگي و محدوديت عمر مي‌انديشد، تصميم به سازگاري با جهان مي‌گيرد. انساني كه در موقعيتي جبري و در شرايطي نامناسب مي‌زيد، تغيير مي‌كند. هرچند سعدي از بي‌وفايي مي‌گويد اما به زيبايي، تمام وجوه عشق را هم بيان مي‌كند.  اين نويسنده مهم‌ترين درسي را كه از سعدي گرفته اينگونه توضيح داد: « اگر جهان مطابق ميل من نيست، بايد با آن به سازگاري و مدارا برسم. منظورم سازشكاري نيست بلكه پذيرش واقعيت‌هاست و تصميم براي حركت بين همين واقعيت‌ها، كاري كه سعدي و هوگو مي‌كنند. آنها بيش از اينكه اديب باشند، در دوره خود پيامبراني هستند كه دست به تغيير جهان مي‌زنند و مي‌كوشند چيزي را اعتلا ببخشند. تصويري كه سعدي از عشق مي‌دهد آنقدر تعالي مي‌يابد كه شورانگيز است.
او اشاره‌وار تغيير شخصيت «ژان والژان» را در بينوايان توضيح داد كه به دليل شغلش ناچار بوده بسيار و آثار كلاسيك بخواند اما ميزان تغييري كه در رمان بينوايان وجود دارد، در هيچ اثر ديگري نديده‌ و شايد همين يكي از دلايل زنده بودن اين رمان است كه باعث شده بيشترين ميزان اقتباس از آن انجام شود و از همان آغاز انتشارش اثري پر فروش باشد.
او اما با ايجاد اتحاد بين سعدي و هوگو كاملا مخالفت كرد چون از نظر او سعدي يك مسلمان دو آتشه است و هوگو يك ملحد و اين دو چگونه با يكديگر جمع مي‌شوند؟! هرچند برخي از مصاديق در ادبيات ازلي و ابدي هستند اما نمي‌توان سعدي و هوگو را معادل هم قرار داد.
او اين موضوع را يادآوري كرد كه خود هوگو از نخستين كساني است كه به اعدام با گيوتين اعتراض مي‌كند چون براي جان و تن انسان كرامت بسيار قايل است. جالب است كه ولتر گزارش‌هاي درخشاني از صحنه اعدام دارد اما هوگو به‌شدت به اين قضيه اعتراض مي‌كند و نگاهي بسيار آزادي‌خواهانه دارد. در رمان او «ماريوس» كه نماد انقلاب است، شكست مي‌خورد و خرد ژان والژان و ژاور جاي او را مي‌گيرد. او يك ضد انقلاب و ليبرال است.  يزداني‌ خرم از آموزه‌هاي خود از سعدي اينچنين گفت: «از سعدي دو چيز را در ساختار روايت آموخته‌ام؛ او كذاب بزرگي است سفرهاي نرفته و تلقين بزرگش در اينكه سعدي متن، خود اوست. سفرهاي او كذب بوده و سعدي، سعدي درون متني مي‌سازد و اين شگفت‌انگيز است. سعدي استاد تكه‌نويسي و حذف شخصيت‌پردازي و فضاسازي است و براي يك داستان‌نويس چه چيزي از اين جالب‌تر كه بتواند آن صحنه تجلي را بازسازي كند.»
او از اين نكته هم سخن گفت؛ بازگشت به ادبيات كلاسيك و آن را از آن خود كردن، همان چيزي كه ابراهيم گلستان انجام داده است. سعدي، هوگو و... غول‌هايي هستند با سايه‌هايي نامتناهي كه بايد آنها را خواند و خود را از زير سايه آنها بيرون كشيد.