بیت کوین (Bitcoin) تا حدودی شبیه پول و تا حدودی هم شبیه یک حباب اقتصادی است. بیت کوین رشد سریعی پیدا کرده است و گوشه‌ای از آینده‌ی احتمالیِ پول را به نمایش گذاشته است. بیت کوین یک نوع واحد پولی مجازی است که از دل اینترنت و کامپیوترهای بسیار قوی و همچنین تمایل بسیاری از مردم برای روی آوردن به اشکال تازه‌ی تبادل پولی، سر برآورده است.
در این مقاله کمی بیشتر به بیت کوین می‌پردازیم.
بیت کوین تشابهات فراوانی با سایر واحدهای پولی دارد؛ مهم‌ترین آن هم این است که روز به روز تعداد بیشتری از بازرگانان، خرده‌فروشان و اشخاص چه به‌صورت آنلاین و چه به‌صورت آفلاین، بیت کوین را به‌عنوان یک واحد پولی می‌پذیرند. شما می‌توانید با بیت کوین پیتزا بخرید، در یک سایت خدمات دوست‌یابی ثبت‌نام کنید یا حتی از فروشگاه محبوب خود خرید کنید.
هنوز بیت کوین تفاوت‌های فراوانی با واحدهای پولی مرسوم دارد. بر خلاف دلار و پوند، بیت کوین توسط هیچ دولتی پشتیبانی نمی‌شود و به همین دلیل یک واحد پولی غیرمتمرکز است. بیت کوین با هیچ‌گونه سیستم بانکداری یا مرکز صدوری مرتبط نیست. همین یک عامل جذابیت بزرگ برای آن محسوب می‌شود؛ چراکه به جای بلعیده شدن در سیستمی که حرص و طمع انسان‌ها بر آن حاکم است، در یک جهان آنلاینی حضور دارد که بر اساس ریاضیات و پروتکل‌های رمزگذاری هوشمند کار می‌کند.
شما می‌توانید از بیت کوین در همه‌ی تراکنش‌های واقعی استفاده کنید. برای این منظور، ابتدا باید از طریق کارت اعتباری یا حساب بانکی‌تان و یا با پول نقد بیت کوین بخرید. سپس بیت کوین مستقیما به حساب بیت کوینی شما انتقال می‌یابد و می‌توانید تمامی امور پرداختی خود را مستقیما با خریدار یا فروشنده (بدون نیاز به واسطی مثل بانک یا شرکت‌های کارت اعتباری) به انجام برسانید.
با برداشتن واسط از تراکنش‌ها، شما کارمزد و هزینه‌های مرتبط بسیار کمتری را پرداخت می‌کنید. هر طرف معامله می‌تواند ناشناس بودن خود را حفظ کند که همین مخالفان و موافقان فراوانی دارد. در حقیقت بیت کوین یک معادل دیجیتالی تراکنش نقدی است. اگر شما به روش‌های غیرقابل ردیابی تجارت تمایل داشته باشید، این واحد پولی بهترین گزینه است.
دخل و خرج بیت کوین به سادگی فرستادن یک ایمیل است و شما می‌توانید کار را با کامپیوتر یا تلفن هوشمند خود انجام بدهید. همین سادگی باعث شده است که در وجود یک سری فرایندهای ریاضیاتی پیچیده برای ایمن‌سازی و حفاظت از این تراکنش‌ها تردید وجود داشته باشد.
داستان بیت کوین
پیدایش بیت کوین به نوبه‌ی خود یکی از افسانه‌های جهان اینترنت است. در سال ۲۰۰۸، فرد (یا افرادی) با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) سند امکان مفهومی به نام بیت کوین را منتشر کردند. در این سند، ناکاموتو با اشاره به بحران مالی سال ۲۰۰۸ و همچنین عدم موفقیت واحدهای پولیِ مورد حمایت دولت‌ها و فساد در سیستم‌های بانکی موجود، این عوامل را به‌عنوان انگیزه‌ی خود در اختراع این واحد پولی عنوان کرده بود.
بیت کوین می‌تواند یک واحد پولی شفاف‌تر و خالص‌تری باشد که به جای آنکه اهرم فشاری برای صاحبان قدرت باشد، در خدمت تمامی شهروندان دنیا خواهد بود.
در سال ۲۰۰۹، ناکاموتو به عرضه‌ی اولین بیت کوین‌ها پرداخت و آن را در چرخه‌ی پولی وارد کرد. تنها موضوع، گسترش و ترویج آن به‌عنوان یک واحد پولی جدید بود.
برای استفاده از بیت کوین، شما به یک نرم‌افزار کیف‌پول نیاز دارید که حساب بیت کوینی شما را در کامپیوتر شخصی‌تان رمزگذاری و محافظت کند. برای شروع، ابتدا باید نرم‌افزار کیف‌پول را روی کامپیوتر یا تلفن هوشمند خود دانلود و نصب کنید. سپس می‌توانید کیف‌پول خود را با استفاده از حساب بانکی، کارت اعتباری یا سایر روش‌های پرداخت از بیت کوین پر کنید.
مسئله‌ی بعدی پیدا کردن فروشنده‌ای است که بیت کوین را به‌عنوان واحد پولی قبول دارد. اگرچه بیت کوین در ابتدا آن‌قدر محبوب نبود، اما این روزها بسیاری از بازرگانان، فروشندگان، رستوران‌ها، فروشگاه‌های لباس، دندان‌پزشکی‌ها و سایر عرضه‌کنندگان محصولات و خدمات، این سکه‌های نوظهور را به‌عنوان واحد پولی پذیرفته‌اند. عده‌ای حتی از بیت کوین برای اجاره‌ی خانه و خرید خودرو استفاده می‌کنند و اگر شما از خدمات مرتبطی از قبیل بیت‌اسپند (Bitspend) یا بیت‌پی (Bitpay) استفاده کنید، می‌توانید با بیت کوین از هر خرده‌فروشی که به ذهن‌تان می‌رسد خرید کنید.
اگر خبرهای اقتصادی را دنبال کرده باشید حتما می‌دانید که بیت کوین تنها برای تهیه‌ی کالا و خدمات استفاده نمی‌شود. بخش اعظم اقبال عمومی از بیت کوین، به خاطر عرضه ی خدماتِ مبادلات ارزی توسط شرکت‌هایی مثل مت‌گاکس (Mt. Gox) است که بخش اعظمی از تراکنش‌های بیت کوینی را به انجام می‌رساند. به این معنا که مردم پول نقد خود را روی بیت کوین سرمایه‌گذاری می‌کنند به این امید که ارزش این واحد پولی روز به روز افزایش پیدا کند. در حال حاضر، بخت با سرمایه‌گذاران همراه بوده است و ارزش بیت کوین سیر صعودی بسیاری بالایی داشته است.
سکه‌های پیچیده
بیت کوین مانند طلا نیست که بتوان آن را از دل زمین استخراج کرد. همچنین پول کاغذی هم نیست که یک نهاد مرکزی اسکناس‌های کاغذی غیرقابل تقلب را چاپ کند. در عوض، بیت کوین کاملا به یک شبکه‌ی کامپیوتری غیرمتمرکز و یک سری رمزگذاری‌های فوق‌العاده پیچیده متکی است.
سیستم بیت کوین بر اساس شبکه‌ی نظیر به نظیر (peer-to-peer) موسوم به P2P کار می‌کند. این معماری P2P مشابه شبکه‌های اشتراک‌گذاری فایل است که به افراد اجازه می‌دهد آزادانه هر نوع داده‌ای از قبیل موسیقی، فیلم و غیره را توزیع کنند. این سیستم بسیار انعطاف‌پذیر است.
به‌عبارت دیگر، هیچ مرکز کامپیوتری برای اجرای فرایندهای بیت کوین وجود ندارد. در عوض، کامپیوترِ هر کاربرِ بیت کوین، بخشی از یک شبکه می‌شود که در مجموع کار انجام محاسبات مربوط به تولید بیت کوین و ثبت تراکنش‌های آن را انجام می‌دهد. همین طبیعت غیرمتمرکز بیت کوین است که آن را از دخالت دولت‌ها و سازوکارهای قانونی و نظارت مصون نگه داشته است.
پیش از آنکه کسی بتواند از بیت کوین استفاده کند، این سکه‌ها باید به واسطه‌ی فرایندی به نام استخراج بیت کوین استخراج شوند. هر کامپیوتری می‌تواند این عمل را با استفاده از یک برنامه‌ی استخراج آغاز کند. برای استخراج لازم است کل شبکه‌ی کامپیوترهای مشارکت‌کننده یک رشته فعالیت انجام بدهند. اساسا، این فعالیت به معنای انجام تعداد زیادی پردازش است که غنایم حاصل از آن نصیب صاحب کامپیوتری می‌شود که این فعالیت‌های پردازشی را به اتمام رسانده باشد. برخی افراد هزاران دلار بر روی کامپیوترهای قدرتمند برای استخراج بیت کوین سرمایه‌گذاری می‌کنند و اساسا این استخراج به یک مچ‌اندازی محاسباتی تبدیل شده است و تنها پیشتازان از منافع حاصل از آن سود می‌برند.
مقدار کار لازم برای استخراج متغیر است. شبکه، حجم کاری را به نحوی تنظیم می‌کند که تعداد بیت کوین‌ها به‌صورت ثابت و با یک نرخ از پیش تعیین‌شده بالا بروند. این کار تا زمانی ادامه پیدا خواهد کرد که تعداد بیت کوین‌های در گردش به مقدار نهایی خود یعنی ۲۱ میلیون برسد. در حال حاضر، در طی فرایند استخراج در هر ۱۰ دقیقه ۲۵ بیت کوین تولید می‌شود. هر چهار سال، تعداد سکه‌های قابل استخراج نصف خواهد شد تا اینکه تعداد سکه‌ها در سال ۲۱۴۰ به سقف تعیین‌شده برسد. بعد از آن، تعداد بیت کوین‌های در گردش ثابت باقی خواهد ماند.
همان‌طور که گفتیم، شما بیت کوین‌های خود را در کیف‌پول دیجیتال خود ذخیره می‌کنید. وقتی سکه‌ای ارسال یا دریافت می‌کنید، این سکه‌ها از طریق یک امضای دیجیتال به نام کلید رمزگذاری عمومی تصدیق می‌شود تا از تقلب و قابل تشخیص شدن سکه‌ها برای شبکه جلوگیری به عمل آید. به معنای دیگر، شبکه یک دفتر کل باز (به اسم زنجیره‌ی بلوکی) را برای همه‌ی بیت کوین‌ها به اشتراک می‌گذارد که روشی قابل‌اعتماد و قوی برای حفظ تعداد بیت کوین‌های در گردش فراهم می‌آورد.
همه‌ی این کارها به لطف کدهای متن‌باز (قابل مشاهده) بیت کوین انجام داده می‌شود. نرم‌افزار‌های متن‌باز معمولا توسط برنامه‌نویسانی به‌کار گرفته می‌شود که مخالف کنترل و منفعت‌طلبی شرکت‌ها هستند. هر برنامه‌نویس ماهری می‌تواند کدهای برنامه‌نویس بیت کوین را مشاهده کند. درست است که کدها از تراکنش محافظت نمی‌کنند اما در عوض، این شبکه‌ی اشتراکی است که اعتبار هر انتقال را تأیید می‌کند.
مسئله‌ی پول
وقتی مقداری بیت کوین در کیف‌پول خود دارید، می‌توانید آن را در همان‌جا نگه دارید به این امید که ارزش آن روز به روز بالاتر برود. یا اینکه می‌توانید آن را به پول نقد تبدیل کنید. اگر آن را در کامپیوتر خود ذخیره می‌کنید، لازم است به یاد داشته باشید که هیچ کامپیوتر مرکزی از کیف‌پول شما پشتیبانی نمی‌کند.
این یعنی که شما باید یک فایل پشتیبان از حساب خود داشته باشید. بهترین کار این است که این فایل را در چیزی مثل فلش ذخیره کنید تا بتوانید آن را در یک محل امن نگهداری کنید. در غیر این صورت، اگر هارد دیسک شما خراب شود، تمام سرمایه‌ی بیت کوینی خود را از دست می‌دهید.
تراکنش‌های بیت کوین غیرقابل بازگشت و معمولا بسیار سریع است. با این حال، از آنجا که فرایند تأیید بیت کوین باید داده‌های مربوط به تراکنش را با کل شبکه به اشتراک بگذارد، گاهی اوقات باید چند دقیقه برای تکمیل پرداخت منتظر بمانید.
به‌علت اینکه هیچ قانون ملی برای بیت کوین وجود ندارد، شما می‌توانید آن را به هر کشوری انتقال بدهید بدون اینکه مثل واحدهای پولی رایج، هزینه‌ای برای انتقال متحمل شوید و با توجه به اینکه این سیستم هیچ‌گونه نهاد دولتی ندارد، حساب شما با هیچ محدودیتی مواجه نیست و هرگز نمی‌توان آن را مسدود کرد.
به همین علت است که بسیاری از مردم نسبت به اعتبار بیت کوین تردید دارند. چطور می‌شود یک واحد پولی یک شبه در اینترنت پیدا شود و ارزش واقعی داشته باشد؟ اقتصاددانان یک توضیح مفصل و البته فلسفی در خصوص تاریخچه‌ی پول دارند، اما به‌طور خلاصه اینکه: همه‌ی واحدهای پولی زمانی ارزش دارند که مردم به ارزش آنها باور داشته باشند.
بیت کوین نیز از این قضیه مستثنا نیست. این واحد پولی توسط فعالان آزادی‌خواه، سفته‌بازان و مردمی که دیگر اعتمادی به سیستم بانکی مورد حمایت دولت‌ها ندارند، مورد استقبال قرار گرفته است. این افراد به ریاضیات و سیستم رمزگذاری بیت کوین اعتماد دارند، سیستمی که روز به روز در حال گسترش است و همین باعث بیشتر شدن اعتبار این واحد پولی مجازی شده است.
چیزی بیش از ترسناک
بیت کوین به آرامی در حال کسب اعتبار بیشتر است. اما مسئله‌ی مهم‌تر، اعتماد مردم به این واحد پولی است؛ و همین موضوع است که آن را ترسناک می‌کند. حدس و گمان‌های مختلف در خصوص بیت کوین، باعث شده است که ارزش آن دچار فراز و نشیب‌های شدیدی شود. در سال ۲۰۱۰، یک واحد بیت کوین معادل چند سنت بود، اما در میانه‌ی سال ۲۰۱۱ با رشدی ثابت به حدود ۳۰ دلار رسید. در روزهای پایانی همان سال، ارزش بیت کوین به شدت کاهش یافت و به حدود ۲ دلار نزول کرد.
اما پس از آن، ارزش بیت کوین رو به یک بهبودی قابل ملاحظه گذاشت و در اوایل ۲۰۱۳ با صعودی باورنکردنی به ۲۶۰ دلار رسید. سپس یک بار دیگر، به ۱۰۰ دلار سقوط کرد. کسانی که بیت کوین را ارزان خریدند و در زمان گرانی آن را به فروش رساندند سود بسیار بالایی به دست آوردند اما بقیه پول فراوانی از دست دادند.
برای بسیاری از مفسران، این سقوط حباب‌های مسکن و دات-کام را به ذهن متبادر می‌کند. برخی از اقتصاددانان هشدار داده‌اند که سیستم بیت کوین یک حباب رو به انفجار است. به نظر آنها این واحد پولی تنها برای سفته‌بازان و دلالان ساخته شده است.
همچنین این حقیقت وجود دارد که تبادلات آنلاین واحد پولی، به مرکزی برای بسیاری از نقل‌‌و‌انتقالات بیت کوین بدل شده است. مطمئنا، این تبادلات ضروری هستند زیرا کمک می‌کنند که بتوان بیت کوین را به واحد پولی محلی تبدیل کرد یا برعکس. با این حال، در سیستمی که قرار است غیرمتمرکز باشد، این تبادلات می‌تواند یک هدف دندانگیر برای قانون‌گذاران دولت و هکرهای کامپیوتر باشد.
مثلا، هکرها اگرچه هنوز نتوانسته‌اند به سیستم فوق‌العاده‌ی بیت کوین برای ساخت سکه‌ی تقلبی و تراکنش‌های کلاهبردارانه نفوذ کنند، اما مطمئنا می‌توانند به وب‌سایت‌های مبادله که مثل سایر وب‌سایت‌ها آسیب‌پذیر هستند، حمله کنند.
در یکی از همین اتفاقات، هکرها یک حمله‌ی DDoS یا (distributed denial-of-service، ایجاد اختلال در سرویس‌دهی یک سرور با فرستادن تقاضاهای زیاد) به مت‌گاکس، وب‌سایت مشهور تبادلات بیت کوینی انجام دادند که باعث شد سایت از دسترس خارج شود. این حمله‌ی اینترنتی بحران‌ساز شد و ارزش بیت کوین سقوط کرد.
خود تبادل نیز به نحوی خطرپذیر است. بسیاری از افراد بیت کوین خود را در حساب‌های مبادلاتی خود ذخیره می‌کنند با این باور که این سایت‌ها ایمن‌ترین روش ذخیرهسازی بیت کوین هستند. اما نزدیک به نیمی از مبادلات بیت کوینی مسدود می‌شود و معمولا سرمایه‌ی کاربران از بین می‌رود. بنابراین اگر بیت کوین می‌خرید، به حساب مبادلاتی خود به‌عنوان محلی برای ذخیرهسازی بیت کوین نگاه نکنید.
فعالیت‌های غیرقانونی
از معایب بیت کوین این است که تا حدودی رویکرد آنارشیستی و هرج‌ومرج طلبانه‌ای دارد. بیت کوین از پارادایم‌های سنتی که در آن قانون‌گذاران دولتی تأمین پول را کنترل می‌کنند، طفره می‌رود.
با بیت کوین، مردم سراسر جهان می‌توانند در قماربازی‌های آنلاین شرکت کنند. همچنین از بیت کوین در سایت‌های بدنامی که کاربران می‌توانند به‌طور ناشناس هر چیزی حتی مواد مخدر و اسلحه بخرند، استفاده می‌شود.
یا می‌توانید با بیت کوین در برخی سایت‌ها هر محصول یا خدمتی که به ذهن‌تان می‌رسد خریداری کنید. اگر به یک آدم‌ربا نیاز دارید یا می‌خواهید یک نیروی مسلح استخدام کنید، با مقداری بیت کوین و پرس‌وجو می‌توانید فرد مناسب کار خود را پیدا کنید. اگر در فکر یک خرابکاری هستید، می‌توانید اطلاعات طبقه‌بندی شده را از خبرچین‌های ناشناس بخرید.
در برخی وب‌سایت‌ها، بیت کوین تنها واحد پولی مورد قبول است. خریدار برای خرید محصول مورد نظر خود، مقداری بیت کوین در وب‌سایت سپرده می‌گذارد. به محض اینکه خریدار تأیید می‌کند که محصولش را دریافت کرده است، بیت کوین‌های سپرده‌شده به فروشنده منتقل می‌شود و معامله به انجام می‌رسد. هر ساله میلیون‌ها دلار کالا و بیت کوین از طریق این وب‌سایت‌ها مبادله می‌شود.
ناشناس بودن در معاملات بیت کوینی در نهایت منجر به فرار از پرداخت مالیات شده است. مخفی نگه داشتن دارایی‌ها در حساب‌های خارجی واقعا سخت و دشوار است اما با استفاده از بیت کوین، شما می‌توانید میلیون‌ها دلار پول را در کیف‌پول دیجیتال خود دور از دید سازمان‌های مالیاتی ذخیره کنید.
بعضی از دولت‌ها و شهروندان، به شدت با این معاملات پشت‌پرده‌ی اینترنتی مخالف اند. دولت‌ها دوست ندارند که شهروندان از پرداخت مالیات شانه خالی کنند و ضابطان قانون نیز از اینکه مردم از روشی پیشرفته برای دور زدن قانون استفاده کنند ناراضی هستند.
با وجود این مسائل قانونی و اخلاقی و با اینکه ارزش بیت کوین کاملا غیرقابل‌پیش‌بینی است، اما همچنان این واحد پولی مجازی به کار خود ادامه می‌دهد. همین باعث شده است که اقتصاددانان و مصرف‌کنندگان به این فکر فرو روند که آینده‌ی بیت کوین به چه سمتی خواهد رفت.
بیت کوین در ابتدای راه است
فراز و فرودهای شدید و آنی ارزش بیت کوین، علامت هشداری است که نشان می‌دهد این واحد پولی رمزگذاری‌شده هر چیزی هست به جز باثبات. برخلاف حدس و گمان‌ها، تا زمانی که مردم از این سکه‌ها برای خرید استفاده می‌کنند، سخت است بگوییم که کار بیت کوین در همین‌جا متوقف می‌شود.
در حال حاضر، نوسانات ارزش بیت کوین آن‌قدر زیاد است که به یک قرعه‌کشی تبدیل شده است. از سوی دیگر، قماربازان بورس و سفته‌بازان ارزش بیت کوین را به شدت بالا می‌برند تا بتوانند با فروش بیت کوین‌های خود، سود فراوانی ببرند.
بعضی از متفکران کارآفرینی چندین و چند کامپیوتر را تنها برای استخراج بیت کوین و در رقابت با سایر استخراج‌گران کنار هم جمع کرده‌اند. بعضی از آنها پول زیادی را صرف کامپیوتر و برق می‌کنند و نمی‌توانند به مقدار مورد انتظارشان بیت کوین استخراج کنند. این مصرف بالای انرژی سبب خشم برخی از حامیان محیط زیست شده است، آنها بر این باورند که مصرف برق استخراج‌کنندگان بیت کوین، معادل مصرف انرژی روزانه‌ی ۳۱۰۰۰ خانه در آمریکاست.
همچنین سؤالات پاسخ‌داده‌نشده‌ی بی‌شماری درباره‌ی ذات واحد پولی مجازی وجود دارد. آیا دنیا واقعا آماده است که از پول کاغذی و فلزیِ تحت حمایت دولت روی برگرداند و به یک نسخه‌ی کاملا آنلاین روی بیاورد؟ تنها زمان می‌تواند پاسخ این سؤال را بدهد.
اگر مردم آماده‌ی این واحد پولی دیجیتال باشند، آیا بیت کوین تنها راه چاره است؟ بیت کوین رقبای فراوانی در بازار پول دیجیتال دارد. این رقبا عبارتند: از پی‌پی‌کوین (PPcoin)، لایت‌کوین (Litecoin)، ریپل (Ripple)، فرایکوین (Freicoin) و نیم‌کوین (Namecoin) و رقبای دیگر. هر یک از این سیستم‌ها ادعا می‌کنند که دارای نقاط قوتی هستند که سایر واحدها از آن بی‌بهره‌اند.
اقتصاد جهانی نیاز دارد که ما به یک سیستم پولی معنادار اعتماد کنیم؛ خواه بیت کوین، خواه دلار یا فرانک. شاید در سال‌های آتی، یک واحد پولی دیجیتال اعتماد همگان را جلب کند و گوی رقابت را از واحدهای پولی رایج برباید. تا آن زمان، پدیده‌ی بیت کوین ممکن است آرام آرام در فضای پهناور اینترنت محو شود.
