جدیدترین طرح و نقشه جمهوری‌خواهان برای توافق هسته‌ای و برجام

سخنرانی اخیر دونالد ترامپ در سازمان ملل متحده، دوباره موضوع توافق هسته‌ای با ایران و آینده برجام را در مرکز توجهات قرار داده است. ترامپ توافق هسته‌ای را مایه خجالت برای آمریکا دانست و وعده داد که به‌ زودی در مورد آینده توافق هسته‌ای تصمیم خواهد گرفت. از سوی دیگر، سناتورهای جمهوری‌خواه نگران از اقدامات حساب‌نشده ترامپ، طرح و نقشه‌ای جدید برای برجام در نظر آورده‌اند.

به گزارش «تابناک»؛ سخنرانی اخیر ترامپ انتظارات در مورد 15 اکتبر را شکل داده است؛ روزی که قرار است ترامپ برای سومین بار در دولت خود گزارش پایبندی یا عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را به کنگره ارائه کند. آنچه بسیاری از آن سخن می گویند این است که با توجه به سخنرانی ترامپ در سازمان ملل، مورد دوم احتمال بیشتری دارد.

بسیاری از این موضوع نگران هستند که در صورت اعلام عدم پایبندی ایران از سوی ترامپ، تهران از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد و دولت‌های اروپایی که به ‌شدت از این توافق حمایت می‌کنند، عصبانی خواهند شد. تندروهای واشنگتن تقریباً به این نتیجه رسیده‌اند که ترامپ از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. از جمله جان بولتون که بیان کرده وقتی ترامپ می‌گوید توافق هسته‌ای موجب شرمساری و خجالت است، خیلی سخت می‌توان به آن پایبند ماند.با این ‌حال برخی دیگر چندان از این مسأله اطمینان ندارند؛ از جمله یکی از منابع نزدیک به کاخ سفید که گفته به رغم سخنرانی ترامپ، موضوع اعلام پایبندی یا عدم پایبندی ایران، 50 – 50 است؛ عدم قطعیتی که در سراسر قوای اجرایی و تحلیلی واشنگتن دیده می شود.

یکی از متخصصان امور خاورمیانه در این ‌باره بیان کرده که کانون همه این بحث‌ها یافتن بهترین راه برای فشار بر ایران و همکاری با سه شریک اروپایی اصلی یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیاست، زیرا همه مسیرهای اصلی برای فشار بر ایران از اروپا می‌گذرد.

آنچه مشخص است، این‌که هر تصمیمی بر سر توافق هسته‌ای که از ناحیه واشنگتن اتخاذ شود، از سوی اروپا می‌تواند با پیچیدگی‌های زیادی مواجه شود؛ ضمن آنکه واکنش‌های بعدی ایران در راستای هرگونه نقض برجام نیز برای مقامات در واشنگتن چندان واضح و مشخص نیست.

اعلام عدم پایبندی و سپس تغییر توافق هسته‌ای

در این میان طی ماه‌های اخیر، طرح‌هایی برای واکنش‌های آینده ترامپ و کاخ سفید به توافق هسته‌ای بیان ‌شده بود که بسیاری از آن‌ها به یک طرح خاص مربوط می‌شود: اعلام پایبندی ایران به توافق هسته‌ای (برای جلوگیری از ریسک‌های بالای اعلام عدم پایبندی) و سپس مذاکره برای رفع نواقص برجام از نظر آمریکایی‌ها.

اما سناتور جمهوری‌خواه تام کاتن، که از منتقدان بزرگ توافق هسته‌ای است در جدیدترین طرحی که در همین راستا ارائه کرده است، به شکلی جالب‌توجه خواستار آن شده است که رئیس‌جمهور آمریکا در اولین اقدام عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کند و سپس به‌ جای عقب‌نشینی از توافق و بازگرداندن تحریم‌ها، مجموعه‌ای از خواسته را برای اروپا و کنگره در راستای عدم بازگشت تحریم‌ها مطرح سازد.

به گفته نشریه واشنگتن اگزماینر، طرح کاتن برگرفته از ساختار اصلی توافق هسته‌ای است و البته با آموختن از تاکتیک‌هایی است که اوباما برای تصویب توافق هسته‌ای استفاده کرده است. پیش‌ از این کاتن نامه‌ای سرگشاده منتشر نموده بود که طی آن بیان کرده بود، تاکتیک اوباما برای دور زدن سنا برای تصویب توافق هسته‌ای، حفره و خلل اساسی در دوره‌های بعدی ریاست جمهوری آمریکا ایجاد می‌کند. استفاده اوباما از اختیارات رئیس‌جمهور برای تصویب این توافق، سنا را تحت‌ فشار قرار داد تا یک جایگزین دیگر برای نفوذ خود در این توافق پیدا کند و آن معرفی قانون Iran Nuclear Agreement Review Act (INARA) بود که به سناتورها اجازه می‌داد که علیه توافق رأی‌گیری کنند. در آن زمان این مسأله، یک پیروزی برای اوباما بود، زیرا INARA نیازمند اکثریت مطلق برای رأی‌گیری علیه توافق بود.

کاتن می‌گوید: استراتژی اوباما بسیار ضعیف بود زیرا به یک دستور اجرایی اکتفا کرد که تنها با یک چرخش قلم از سوی رئیس‌جمهور دیگر می‌تواند ملغی شود.

هرچند قانون INARA در زمان اوباما برای او بسیار مفید بود، کاتن بهره خوبی از آن می‌برد. در این قانون قید شده است که رئیس‌جمهور تنها در صورتی می‌تواند ادامه توافق هسته‌ای را تأیید کند که آن را برای امنیت و منافع ملی آمریکا حیاتی و اساسی بداند. به عقیده کاتن، اقدامات اخیر ایران در راستای موشک‌های بالستیک و عدم اجازه برای بازرسی از بسیاری از سایت‌ها می‌تواند ناقض این بند و قید باشد.

به شکلی جالب‌توجه کاتن می‌گوید: حتی اگر ایران به هر کلمه و جمله توافق هسته‌ای پایبند بوده باشد، باز هم این توافق در منافع ملی ما نیست و می‌توان آن را رد کرد. به گفته او، صرف عدم تأیید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، منجر به نقض توافق از سوی آمریکا نیست، بلکه تنها به معنی بیانیه‌ای از سوی ترامپ است که نشان می‌دهد توافق در منافع ملی آمریکا نیست و مانوری است که ترس اروپا از نقض تعهد از سوی ایران را افزایش می‌دهد.

به گفته کاتن، در آن زمان قدم دوم برای ترامپ این است که پارامترهای بعدی برای قانون‌گذاری در مورد توافق هسته‌ای و تقویت این توافق در راستای موردنظر خود و رفع نواقص برجام را در دستور کار قرار دهد و برای اروپا و تهران روشن کند که شمشیر داموکلس تحریم‌ها همچنان بر سر ایران معلق و آماده فرود است و رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند یک‌جانبه در مورد آن تصمیم‌گیری کند.

کاتن البته به مشکلات پیاده‌سازی این طرح واقف است. یکی از متخصصان خاورمیانه در کاخ سفید بیان کرده که ترامپ برای این کار نیازمند هنرمندی بسیار در دیپلماسی است که در کنار آن استفاده از قدرت سخت اقتصادی و نظامی مؤثر، ضروری است. به عقیده او ممکن است این مسأله آمریکا را در وضعیتی قرار دهد که از قدم دوم خود به ‌هیچ‌ وجه اطمینان نداشته باشد.

آنچه به نظر می‌رسد اینکه اکنون تلاش کارمندان کاخ سفید این است که ترامپ را مجاب به اعلام پایبندی ایران به توافق هسته‌ای کنند؛ اما درصورتی‌که ترامپ از این مسأله سر باز زند، کاتن تلاش‌های خود برای جلب حمایت دوحزبی از این طرح را به کار خواهد انداخت. در سال 2015 25 سناتور و نماینده دموکرات علیه توافق هسته‌ای رأی داده‌اند که در این راه کمک زیادی برای کاتن هستند. از جمله برد شرمن که اخیراً بیان کرده که باید توافق هسته‌ای اصلاح ‌شده و محدودیت‌های ایران در برنامه هسته‌ای تمدید شود.

این مسأله زنگ خطری جدی برای اروپاست. چندی پیش، سفیر فرانسه در واشنگتن بیان کرده بود: باید به دوستان آمریکایی خود یادآوری کنم که وقتی آمریکا ایران را تحریم کرد، خود این کشور هیچ تجارتی با ایران نداشت و بار تحریم را اروپا به دوش کشید.

این مطلب در کنفرانسی در شورای آتلانتیک بیان‌ شده بود که طی آن، نمایندگان آلمان و بریتانیا نیز بیان کرده بودند؛ هرچند حجم تجارت اروپا با ایران بسیار ناچیز است، این مسأله تأثیری در دیدگاه آن‌ها در مورد مفید بودن توافق هسته‌ای ندارد.

این در حالی است که از زمان اجرای توافق هسته‌ای، حجم تجارت و سرمایه‌گذاری اروپا در ایران 300 درصد رشد داشته و به تازگی نیز توتال فرانسه قراردادی به ارزش 4.8 میلیارد دلار در صنایع نفت و گاز ایران بسته است؛ موضوعی که خشم بسیاری از جمهوری‌خواهان در سنای آمریکا را برانگیخت و منجر به آن شد که سناتور راسکام، اروپا را شریک جرم ایران بداند.