سرنوشت نامشخص «۳۶ صیاد» تازه دربندِ سومالی

در حالی در یک ماهه اخیر نقل قول‌های مختلفی از اسارت یا دستگیری ۳۶ ماهیگیر تازه گرفتار شده در سومالی وجود دارد که با دیپلماسی فعال تدبیر ۸ ماهیگیر بلوچ لنج "سراج" بیش از ۲ سال است در اسارت دزدان دریایی به سرمی‌برند.

به گزارش تسنیم از چابهار، چالش جدی صیادان فراساحل ایران که عمدتاً در شهرهای چابهار و کنارک زندگی می‌کنند افتادن در دام دزدان دریایی است؛ چالشی که تاکنون موجب اسیر شدن حداقل 44 صیاد در کشور بحران‌زده سومالی شده است.
تمایل خطرآفرین ماهیگیران به صید در فاصله 2000 کیلومتری از ساحل

پدیده دزدی دریایی در اقیانوس هند سالهاست از صیادان عمدتاً بلوچ فراساحل ایران قربانی می‎گیرد؛ این پدیده که از سال 1387 تاکنون موجب به دام افتادن 54 لنج فراساحل چابهار و کنارک شده از سال 1991 آغاز شد، زمانی که عمر آخرین دولت رسمی سومالی پایان یافت و جنگ داخلی و قحطی‌های مداوم مردم این کشور شاخ آفریقا را به تامین معاش از این طریق سوق داد.

سیستان و بلوچستان با صید بیش از 60 درصد ماهیان صنعتی کشور و بیش از 40 درصد از کل صید کشور قطب صید و صیادی ایران محسوب می‌شود؛ همچنین بنا به گزارش کمیسیون تن ماهیان اقیانوس هند(IOTC)، چابهار و کنارک به عنوان مراکز صید سیستان وبلوچستان رتبه دوم صید در اقیانوس هند پس از کشور اندونزی دارند و با دارابودن بیش از 930 فروند شناور صید فراساحل و بیش از 1000 قایق صیادی رتبه دوم تعداد ناوگان صیادی اقیانوس هند پس از کشور سری لانکا را نیز از آن خود کرده‌اند.

صیادان فراساحل چابهار و کنارک ترجیح می‌دهند برای صید بیشتر که غالباً تن ماهیان هستند، بیش از 2000 کیلومتر از سواحل سیستان و بلوچستان دور شده و گاهی به طور غیرقانونی وارد آب‌های سرزمینی سودان و سومالی شوند؛ اما یکی از دلایلی که موجب شده ماهیگیران در آب‌های خطرناک سومالی سر در بیاورند، جارو کردن دریا به وسیله کشتی‌های بزرگ صید صنعتی و ترال‌هایی است که هر از چند گاهی در آب‌های عمان به صید می‌پردازند.

ترال‌ها و صیدهای "پر و پیمان" دلیلی قانع کننده برای ورود غیرقانونی به سومالی

برخی از صیادان در تماس با دفتر استانی خبرگزاری تسنیم در سیستان و بلوچستان با اشاره به ورود غیرقانونی کشتی‌های ترال چینی به آب‌های چابهار و کنارک می‌گویند: این کشتی‌ها دریا را جارو می‌کنند و چیزی برای بقیه صیادان باقی نمی‌گذارند به همین دلیل ماهیگیران بومی مجبور می‌شوند برای تامین معاش زندگی وارد آب‌های خطرناک سومالی شوند و به صید گله‌ای ماهی بپردازند.

مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان اما جارو کردن دریا و صید غیرقانونی ترال‌های چینی را تکذیب می‌کند و می‌گوید: تاکنون برای هیچ کشتی خارجی مجوز صید در آب‌های چابهار و کنارک صادر نشده و در صورتی که این کشتی‌ها در آب‌های سرزمینی ایران مشاهده شوند برخورد لازم توسط یگان حفاظت از منابع شیلات با آنها صورت می‌گیرد.

هدایت‌الله میرمرادزهی در گفت‌وگو با تسنیم می‌افزاید: البته برای کشتی‌های ترال ایرانی مجوزهایی از سوی سازمان شیلات برای صیادی در آب‌های عمان صادر می‌شود که محدود است؛ گونه و روش صید برای آن‌ها کاملاً مشخص است و در صورتی که تخلف کنند در کمیسیون تخلفات شیلاتی با آنها برخورد قاطع صورت می‌گیرد و مجوز صیدشان لغو می‌شود.

وی در توضیح روش صید می‌گوید: ترال‌ها موظفند از عمق 100 متری دریا و به فاصله 10 مایل از ساحل با تورهای میانی ترال به صید ماهی‌های غیرماکول مانند "یال اسبی، سلطان ابراهیم، مرکب، گربه ماهی و مار ماهی" که به دلیل ملاحظات شرعی مورد استفاده مسلمانان نیست، بپردازند.

مدیرکل شیلات استان تصریح می‌کند: استفاده از کارشناسان فنی به عنوان ناظر روی کشتی‌های ترال برای نظارت بر محدوه، گونه و روش صید و همچنین  استفاده از سیستم  GPS روی همه ترال‌ها از اقداماتی است که برای نظارت و کنترل بیشتر بر این روش صید توسط شیلات انجام می‌شود.

میرمردازهی همچنین با اشاره به اشتغال و ارزآوری کشتی‌های ترال، می‌گوید: این روش صید فرصتی برای ارزآوری برای استان از راه ماهی غیرحلال است، چرا که ماهی‌های غیرماکول در صورتی که به موقع صید نشوند از محدوده سرزمینی خارج شده و مورد استفاده کشورهای دیگر منطقه قرار می‌‌گیرند.

البته تجمع همیشگی مقدار زیادی ماهی و صیدهای پر و پیمان 40 تا 60 تنی دیگر دلیل قانع کننده صیادان برای ورود به آب‌های غیرقانونی سومالی است که به گفته صیادان این تجمع در شناگاه‌های مشترک به ندرت دیده می‌شود.

دوری از نقاط پرخطر وظیفه‌ای بر دوش ناخدا

منظور از شناگاه‌های مشترک محدوه‌های هستند که کمیسیون تن ماهیان اقیانوس هند(که وظیفه مدیریت ماهیگیری در اقیانوس هند را بر عهده دارد) برای صیادی مشخص کرده، هر چند این نهاد تاکنون بارها از ایران خواسته مدیریت و نظارت بیشتری بر صیادان فراساحل خود اعمال کند و از ورود غیرقانونی صیادان به آب‌های سرزمینی دیگر کشورها جلوگیری کند اما معاون تازه تودیع شده سازمان شیلات از آموزش و توانمندسازی صیادان و آشنایی آنها با نقاط پرخطر و همچنین ردیابی لنج‌های آنان برای جلوگیری از ورود به آب‌های سرزمینی سومالی خبر می‌دهد.

علی‌اصغرمجاهدی در گفت‌وگو با تسنیم می‌گوید: با نصب سیستم‌های GPS و VMS روی همه شناور فراساحل و پایش 24 ساعته آنها از ورود به آب‌های سرزمینی دیگر کشورها جلوگیری می‌شود.

وی در عین حال می‌افزاید: با آنکه ما تمام دستورالعمل‌های IOTC را به صیادان فراساحل خود اعلام می‌کنیم اما دست آخر این وظیفه ناخدا و مالک لنج است که از نقاط پرخطر دوری کند.

افزایش صیادان دربند به 44 نفر؛ صنفی‌ها از اسارت می‌گویند رسمی‌ها از دستگیری

اگر از لنج‌ها و ماهیگران اسیر شده در طول 10 سال گذشته که موفق به فرار یا به کمک واسطه‌ها آزاد شده‌اند بگذریم، لنج‌های "ناخدا یونس پاره‌جو و ناخدا جمال‌الدین دهواری" با 8 خدمه و به تازگی نیز 2 لنج "ناخدا حیدر رحمتی" با 18 سرنشین و "جلیل رحیم بخش" با 20 سرنشین شناورهایی محسوب می‌شوند که همچنان اسیر دزدان دریایی هستند؛ البته طعم اسارت برای 8 سرنشین لنج‌های "سراج و جابر" به فرماندهی پاره جو و دهواری که از 6 فروردین 94 تاکنون اسیر هستند بیش از 36 ماهیگیری که در یک ماه اخیر اسیر شدند به کام آمده است.

سرنشیان لنج‌های جابر و سراج، 18 صیاد و خدمه بوده که برخی بر اثر تشنگی، گرسنگی و شکنجه‌های فراوان از دنیا رفته‌اند و برخی از صیادان جابر نیز موفق به فرار شده‌اند و عبدالله نوحانی، سعید بلوچی، آدم بلوچی، احمد بلوچی، شیرمحمد تابه‌زر، ابراهیم بلوچ نیا، محمد شریف پناهنده و ناخدا جمال‌الدین دهواری که خدمه لنج سراج هستند همچنان در اسارت به سر می‌برند.

در مورد نحوه فرار ماهیگیران لنج جابر که بنا به گزارش‌هایی 4 نفر بوده‌اند، نقل قول‌های متفاوتی وجود دارد؛ یکی از کمک دولت سومالی به آنها گفته و دیگری از یاری یک کشتی ایتالیایی به ماهیگیران برای فرار به ایران نقل قول کرده است.

البته نقل قول‌های مختلف در مورد به دام افتادن صیادان تازه اسیر شده که 17 مهرماه جاری به دام افتاده‌اند نیز وجود دارد؛ هر چند مقامات رسمی کشور از تیراندازی نیروهای گارد ساحلی دولت سومالی به لنج‌های ماهیگیری ناخدا رحیم‌بخش و ناخدا رحمتی خبر می‌دهند اما یک مقام صنفی در چابهار و کنارک این موضوع را تکذیب می‌کند.

رئیس اتحادیه صیادان چابهار و کنارک اخیراً در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته: اینکه می‌گویند ارتش سومالی به سمت لنج صیادی ایرانی تیراندازی کرده اشتباه است زیرا پیش از این چنین برخوردهایی برای ماهیگیران ما اتفاق افتاده و پس از چند روز دزدان دریایی برای آزادی صیادان درخواست پول کرده‌اند.

این صحبت‌ها در صورتی بیان می‌شود که نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی از تشکیل دادگاهی در سومالی و محکوم شدن 16 صیاد لنج ناخدا حیدر رحمتی به 2 سال حبس و 6 میلیون تومان جریمه نقدی و معاون امنیتی، انتظامی استاندار سیستان و بلوچستان از پیگیری همه جانبه وزارت امور خارجه برای آزادی این صیادان خبر داده‌اند.

البته این که نماینده فقط از محکوم شدن لنج ناخدا رحمتی و آن هم با 16 صیاد خبر می‌دهد 2 دلیل دارد، اول اینکه خود ناخدا حیدر حمتی در پی تیراندازی که هنوز مشخص نیست توسط چه گروهی انجام شده جان خود را از دست داده و یکی از خدمه این لنج نیز زخمی شده و دوم اینکه هنوز از سرنوشت لنج ناخدا رحیم‌بخش با 20 سرنشین اطلاعات مشخصی در دست نیست.

رئیس اتحادیه صیادان چابهار و کنارک می‌گوید: از این که لنج ناخدا جلیل رحیم بخش ربوده شده مطمئنم اما با گذشت بیش از یک هفته از ربوده شدن اطلاعی از وضعیت 20 خدمه آن نداریم.

وی می‌افزاید: آخرین تماسی که از ناخدا "جلیل رحیم بخش" ثبت شده مربوط به تماس بیسیمی او با همتای خود در لنج دیگری است که در این تماس ناخدا رحیم‌بخش از نقص فنی لنج خود و نزدیک شدن 2 قایق تندرو خبر داده بود.

پیچیدگی روند آزای با قطع روابط ایران و سومالی

36 صیاد چه به وسیله دولت دستگیر شده باشند و چه توسط دزدان اسیر، فرقی به حال نحوه آزاد شدنشان نمی‌کند؛ چرا که اولاً مشخص نیست دولت و حکومت سومالی در دست کیست و ثانیاً حکومت به اصطلاح مرکزی سومالی پس از حمله عده‌ای به سفارت عربستان در ایران و به دنبال سیاه‌نمایی و کمک‌های مالی عربستان روابط خود را با ایران قطع کرد؛ هر چندمشخص نیست که صیادان یاد شده دربند این دولت هستند یا در دام دیگر دولت‌های خوساخته محلی!

استاندار سیستان و بلوچستان پیشتر در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از تعیین میانجی برای آزادی صیادان خبر داده و گفته بود: ایران با کشور سومالی رابطه خوبی ندارد و باید از طریق کشورهای عضو آیورا(اقیانوس هند) اقدامات لازم برای آزادسازی صیادان انجام شود.

همچنین بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیشتر اعلام کرد که ایران هیچ ارتباطی با دولت سومالی ندارد و چون طرف ما دزدان دریایی هستند، قصیه پیچیده و باعث حساسیت شده‌ است.