عراق دومین بازار صادراتی ایران به شمار می‌رود و اصلی‌ترین بازار محصولاتی همچون سیمان، محصولات کشاورزی، مواد پروتئینی و مصالح ساختمانی برای تجار محسوب می‌شود اما مدتی است در این بازار صادراتی اما و اگرهای متعددی ایجاد شده است.
به گزارش ایسنا، نداشتن تنوع کافی در حوزه محصولات صادراتی و یکنواختی بازارهای صادراتی باعث شده است طی سال‌های گذشته صادرات ایران روی خوشی ندیده باشد. اکنون حتی وزیر صنعت، معدن و تجارت به وضعیت صادرات کشور در سال‌ها و دهه‌های گذشته اشاره کرده و می‌گوید ۳۰ سال قبل هم صحبت از لزوم تنوع بخشی کالاهای صادراتی می‌شد اما اکنون پس از گذشت ۳۰ سال دستیابی به این وضعیت تاسف‌بار است و در کل بیش از ۸۱ درصد از صادرات‌مان به ۱۰ بازار تکراری می‌رود و بعد از ۳۰ سال بیش از نیمی از صاردات‌مان مربوط به ۱۰ قلم کالای تکراری است و نتوانسته‌ایم به تنوع بازار و کالاهای صادراتی برسیم.
اکنون نیز مروری بر بازارهای صادراتی ایران گویای آن است که پنج کشوری که به عنوان اصلی‌ترین بازارهای کالاهای ایرانی شناخته شده‌اند بیش از ۶۷۰۴ درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند که از این میان چین با وارداتی معادل چهار میلیارد و ۳۱۳ میلیون دلار، عراق با وارداتی معادل سه میلیارد و ۱۸۰ میلیون دلار، امارات متحده عربی با واردات کالایی در حد دو میلیارد و ۹۵۳ میلیون دلار در رده اول تا سوم بازارهای صادراتی جای گرفته‌اند. پس از آنها جمهوری کره و هند در رده‌های بعدی جدول صادرات ایران قرار می‌گیرند.
در چنین شرایطی اتکا به محصولات وابسته به نفت و برخی بازارهای اصلی موجب شده چرخ صادرات کشور کم و بیش در حرکت باشد اما حال مدتی است به نظر می‌رسد دومین بازار صادراتی ایران یعنی عراق نیز با موانعی مواجه شده و بر این اساس حتی همین سهم نه چندان زیاد از بازارهای صادراتی با اما و اگرهای متعدد مواجه است.
در ماه‌های گذشته با پیش آمدن بحث‌های مربوط به اقلیم کردستان بخشی از صادرات ایران به عراق با دست‌اندازهایی مواجه شد، چراکه به گفته یحیی آل‌اسحاق - رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق - یک سوم از روابط تجاری ایران و عراق، به اقلیم کردستان مربوط می شود و در شش ماه گذشته یک میلیارد دلار صادرات به کردستان عراق داشته ایم.
البته در عین حال رئیس میز عراق در سازمان توسعه تجارت این موضوع را با دیدی خوش‌بینانه‌تر در نظر گرفته و معتقد است با بسته شدن مرزها در اقلیم کردستان، شرایط به گونه‌ای پیش خواهد رفت که اوضاع به سمت قاچاق صادراتی برود؛ به هر صورت کردستان عراق نیاز به تأمین مایحتاج خود دارد و لازم است این کالاها را از محلی تأمین کند که در این میان یکی از گزینه‌ها ایران خواهد بود.
ابراهیم رضازاده در عین حال صادرات غیرنفتی به کشور عراق را سالانه شش میلیارد دلار اعلام کرده و می‌گوید این میزان صادرات ظرفیت افزایش تا ۲۰ میلیارد دلار را دارد که ۳۷ درصد از بازار کشور عراق را کالاهای مصرفی و مواد غذایی به خود اختصاص داده است.
رضازاده همچنین عراق را یکی از نزدیک‌ترین و در دسترس‌ترین بازارهایی عنوان کرده که برای شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی مناسب است. از سوی دیگر به استناد آمارهای گمرکی شش ماهه اول سال جاری، عراق در شرایطی دومین بازار صادراتی ایران به شمار می‌رود که در این مدت بالغ بر سه میلیارد و ۱۸۰ میلیون دلار کالا به این کشور صادر شده و ۱۵.۵ درصد از کل صادرات کشور را در برگرفته است.
با این وجود مدتی است در بازار سیمان و لبنیات ایران در این کشور همسایه مشکلاتی ایجاد شده است، چراکه طی ماه‌های اخیر عراق تعرفه واردات سیمان از ایران را از هفت به ۲۰ درصد رساند و چند روز پیش نیز تعرفه گمرکی برای خرید محصولات لبنی ایران (که حدود ۸۰ درصدش به مقصد عراق صادر می‌شود) را از ۵ و ۱۵ درصد به ۴۰ درصد رسانده است؛ تعرفه‌ای که به نظر می‌رسد برای دیگر کشورهای رقیب ایران لحاظ نشده است.
در این باره رییس میز عراق در سازمان توسعه تجارت به ایسنا گفت که در عراق قانونی مبنی بر حمایت از تولیدکننده وجود دارد که بر اساس آن کارخانه‌های این کشور که در هر زمینه به خودکفایی برسند، می‌توانند از دولت درخواست کنند که واردات آن کالا ممنوع شود.
رضازاده در پاسخ به این سوال که به نظر می‌رسد موضوع افزایش تعرفه‌های گمرکی تنها به ایران محدود شده و این نوع سخت‌گیری‌ها در ارتباط با کشورهای دیگری مانند کشورهای عربی یا ترکیه و سایر کشورها لحاظ نمی‌شود؟ گفت: در سال ۲۰۱۷ عراق این گونه اعلام کرد که توافق‌نامه‌ای که با کشورهای عربی داشته و به موجب آن تعرفه گمرکی از این کشورها دریافت نمی‌شد را تعلیق کرده است. بر همین اساس به نظر می‌رسد که از این کشورها هم تعرفه گمرکی دریافت می‌شود مگر آنکه در این زمینه توافقات جدیدی میان کشورها انجام شده و رسانه‌ای نشده باشد.
رایزن تجاری سابق ایران در عراق همچنین معتقد است حتی این احتمال وجود دارد که عراق به منظور توانمندسازی شرکت‌های این کشور برای چند سال حتی به قیمت افزایش بهای لبنیات بحث واردات آن را محدود کرده باشد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است در این زمینه رد پای عربستان وجود داشته و از سوی عربستان، عراق تشویق به سختگیری درباره ایران شده باشد؟ گفت: پیش از این هم در بخش لبنیات بخش قابل توجهی از بازار عراق دست عربستان بود و به خصوص در حوزه شیر بیشترین صادرات به عراق را عربستان داشت. همچنین بخشی از این بازار نیز دست کویت بود. اما چندی پیش در اواخر مهرماه و اوایل آبان‌ماه نمایشگاهی در کشور عراق برپا شد که در این نمایشگاه شاهد بودیم عربستان حضوری جدی داشت و شاید حدود ۶۰ شرکت عرب در این نمایشگاه حضور داشتند. بر این اساس به نظر می‌رسد عربستان خیز بلندی برای به دست آوردن بازار عراق برداشته است.
این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که به تازگی محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور اظهار کرد که متاسفانه منطقه از التهابی برخوردار است. در این شرایط تصمیماتی که حاکمان جدید عربستان در دو - سه سال اخیر در ارتباط با یمن و قطر گرفته‌اند پاسخ نداده و بر مشکلات‌شان افزوده است. این حاکمان الان نیز با مشکلات داخلی مواجه هستند؛ بنابراین در تلاشند با فرافکنی، اذهان را از بن‌بستی که خود با آن مواجه شده‌اند به سمت حزب‌الله، لبنان و ایران منحرف کنند.
با توجه به وضعیت پیش آمده به نظر می‌رسد لازم است مسئولان تجاری کشور و صادرکنندگان عراق برای حفظ بازار موجود تلاش و برنامه‌ریزی جدی‌تری داشته باشند تا صادرات ۴۰ میلیارد دلاری فعلی که می‌توان آن را کمتر از یک چهارم ظرفیت ۱۸۰ میلیارد دلاری ایران برای صادرات دانست از آنچه هست کمتر نشود. طبیعی است اتکای صادرات به چند کشور نیز از دیگر آفاتی است که می‌تواند اقتصاد را با بحران‌ها و چالش‌های متعدد مواجه کند.
