فروردین ماه سال 95 بود که برای اولین بار موضوع ارتقای روابط جمهوری اسلامی ایران با اتحادیه اروپا پس از برجام در قالب افتتاح دفتر نمایندگی دائم این اتحادیه در تهران مطرح شد. هدف از این اقدام «تعامل مجدد و تدریجی» اروپا و ایران در دوران پسابرجام عنوان شده بود. این مسأله را «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به تهران دنبال کرد؛ موضوعی که حالا جدی تر از هر زمانی مطرح می شود.
به گزارش «تابناک»؛ پس از سفر سال گذشته موگرینی به ایران، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از گفت و گوی طرفین برای آمادهسازی و انجام اقدامات لازم اداری به منظور افتتاح دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در ایران سخن گفت؛ سخنانی که حاکی از توافق ایران و اروپا برای راهاندازی این دفتر بود.
اقدامات اروپا برای توسعه روابط با ایرانپس از انجام این گفت و گوها بود که پارلمان اروپا در آبان ماه سال گذشته، قطعنامه ای به منظور عادیسازی روابط این اتحادیه با جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد؛ طرحی که در آن موضوع هماهنگی سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ریاست موگرینی برای گشایش یک دفتر نمایندگی در ایران نیز در ارتباط با عادیسازی روابط با ایران مطرح شد. پارلمان اروپا نیز پس از تصویب قطعنامه یاد شده، بیانیهای مطبوعاتی منتشر کرد که در آن بر ضرورت گام نهادن این اتحادیه در مسیر احیای روابط با ایران بر بستر گفتوگوهای متقابل، همکارانه، انتقادی و سازنده تأکید کرده بود.
البته رویکرد اروپا برای تقویت روابط دیپلماتیک با تهران به مذاق برخی معاندان جمهوری اسلامی در فضای بین المللی خوش نیامد؛ چنانکه وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در بیانیهای از بروکسل خواست با دقت این اقدام (گشایش دفتر نمایندگی دائم اتحادیه اروپا در تهران) را بررسی کند. صهیونیست ها در این بیانه، گشایش دفتر اتحادیه اروپا در ایران را اشتباهی خطرناک خوانده اند.
تأیید و تکذیب تشکل دفتر اروپایی در سال گذشتهچند روز پس از تصویب این طرح، «مجید تختروانچی» معاون وقت اروپا و امریکای وزارت امور خارجه که اکنون معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور است، اعلام کرد: «مراحل داخلی بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در تهران در حال انجام است و ظرف چند ماه آینده این کار صورت خواهد گرفت». او گفته بود در حال حاضر، اتحادیه اروپا دو دیپلمات مستقر در سفارت هلند در تهران دارد و علت تعداد کم این دیپلماتها را محدود بودن روابط دو طرف در سالهای گذشته عنوان کرده بود.
با این حال «بهرام قاسمی» سخنگوی وزارت امور خارجه یک روز بعد از موضع تختروانچی گفت که زمان گشایش را نمیتوان پیشبینی کرد. او گفته بود «موضوع دفتر بحثی تمام شده و قطعی نیست. موضوعی است که مطرح شده و در حال بررسی هستیم و در سطح کارشناسی مطالعه می کنیم و در سطوح عالیتر بعداً تصمیم خواهیم گرفت».
خبر جهانگیری درباره تشکیل دفتر اتحادیه اروپا در تهراناما در نهایت معاون اول رئیسجمهور چند روز پیش در دیدار «فیل هوگان» کمیسیونر کشاورزی و توسعه روستایی اتحادیه اروپا از طی شدن مراحل نهایی برای تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهران خبر داد و گفت: این موضوع در دستور کار وزارت امور خارجه قرار گرفته است. مسأله ای که نشان می دهد، تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در ایران، بیش از هر زمان دیگری جدی شده است.
«فیل هوگان» با اشاره به اینکه برای نخستین بار است که یک کمیسیونر کشاورزی و توسعه روستایی اتحادیه اروپا به ایران سفر میکند، در این دیدار عنوان کرده که اتحادیه اروپا مایل است دفتری در تهران داشته باشد تا بتواند مفاد توافقنامهها میان ایران و اتحادیه اروپا را بهتر و با سرعت بیشتری پیگیری کند.
روابط اتحادیه اروپا و ایران به مجموعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان ایران و اتحادیه اروپایی، از زمان تأسیس این اتحادیه گفته میشود. این روابط همواره تحت تأثیر تحولات سیاسی و اجتماعی یا سایر تحولات بوده است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به نفوذش در خاورمیانه و همچنین منابع متعدد و متنوع از جمله انرژی برای اروپایی ها اهمیت زیادی دارد و بازار بکر آن نیز برای آنها مزید بر علت است.
تلاشی برای توسعه مراودات سیاسی پیش از برجامبا مذاکرات مستمری که پیش از حصول برجام بین ایران و اتحادیه اروپایی و کشورهای ۱+۵ در خصوص مسأله هستهای انجام شد، چندین توافق صورت گرفت که در نهایت منجر به توافق نهایی هستهای شد که برجام نام گرفت. در خلال مذاکرات هستهای، نماینده اتحادیه اروپا سعی داشت با نزدیکتر کردن مواضع ایران و آمریکا ـ که سابقه تخاصم درازمدتی با یکدیگر داشتند ـ حصول توافق را تسهیل کند.
همچنین اتحادیه اروپا در خصوص فیصله دادن به ادعاهای مطرح درباره ابعاد احتمالی نظامی در برنامه هستهای ایران، پیشقدم شد و با ارائه یک قطعنامه در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی که در نهایت به تصویب اعضا رسید، شروع فاز عملیاتی برجام را پایه نهاد.
اتحادیه اروپایی بر اساس چهارچوب توافق برجام، سعی دارد روابط سیاسی و تجاری خود را با ایران بازسازی کند. لغو تحریمهای یکجانبهای که اتحادیه اروپا در زمان تنش هستهای علیه ایران وضع کرده بود، کمک به ایران برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و گشایش دفتر این اتحادیه در تهران، از جمله اقدامات عملی است که در دوران پسابرجام از جانب این اتحادیه در دستور کار قرار گرفته است.
اما با وجود اینکه اتحادیه اروپا اکنون در 140 کشور دنیا نمایندگی دائم دارد و تلاش می کند که دفتر نمایندگی خود در تهران را به منظور توسعه روابط بین این اتحادیه و جمهوری اسلامی ایران را دایر کند، برخی مقامات داخلی نیز مخالف جدی تحقق این مسأله هستند و هدف این اقدام اروپایی ها را «تأسیس لانه فساد غربیها» و «سهیلکننده مداخلهجویی غرب در امور داخلی» جمهوری اسلامی ایران می خوانند.
مخالفت با تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهراندبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه که یکی از مخالفان جدی تأسیس دفتر اتحادیه اروپا در تهران است و پیشتر نیز چند بار مخالفت خود را با این مسأله اعلام کرده در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه شنیده شده که بحث راه اندازی دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در تهران در حال پررنگ شدن است، فکر میکنید امکان آن میسر میشود، گفته: «دفتر روابط چند جهت دارد؛ یکی روابط تجاری و اقتصادی و فنی است که حالا نظر دولت است که تصمیم بگیرد چه کار باید کند که بنده البته نظر کارشناسی خود را راجع به این قسمت هم میگویم.
محمد جواد لاریجانی دلایل و باب مخالفت خود با تشکیل چنین دفتری در تهران را اینگونه عنوان کرده است که «راجع به حقوق بشر ما به هیچ وجه مصلحت نمیدانیم دفتری از اروپا در ایران فعال باشد و دلیل خیلی محکم داریم. دلیل آن این است که پارلمان اروپا در سال گذشته مصوبهای به اسم استراتژی روابط با ایران داشت که به کمیسیون اروپا ابلاغ کرد. در آنجا تاسیس دفتر ذکر و وظایف دفتر لیست شده است.»
وی ادامه داد: «در حوزه اقتصاد آمده است که باید این دفتر زمینههای توسعه صادرات کالاهای اروپایی به ایران را باز کند. حالا مثلاً چه بازاری است که در ایران کالای اروپایی ندارد؟ امثال این موضوعاتی که هیچ یک از لحاظ ما به اقتصاد خوش بنیان برای کشور خیلی معنا ندارد؛ اما در مورد حقوق بشر به این دفتر مسئولیتهایی داده که خیلی مسئولیتهای رسوایی است.»
روایت دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه از اهداف اروپاییهادبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه تأکید کرده که «گفته شده این دفتر در تهران باید منظم مانیتور کند که نیروهای سکولار در ایران تحت فشار قرار نگیرند! و یا نیروهای سکولار در ایران میدان فعالیت داشته باشند! و یا کسانی که در فتنه ۸۸ تحت فشار قرار گرفتند هم از زندان و ممنوعیتها خارج شوند و میدان فعالیت داشته باشند و وضعیت اقلیتها، همجنس گراها و خیلی موضوعات دیگر را دنبال کند. این دفتر با این لیست خیلی مشعشع از مسئولیتها به هیچ وجه در ایران مورد استقبال و خوش آمد قرار نخواهد گرفت.»
لاریجانی خاطرنشان کرده که «راجع به بقیه امور همچون امور اقتصادی باید گفت که حتی کشورهای اروپایی در تعامل اقتصادی با ایران منتظر اتحادیه نیستند و همه با ایران دارند کار میکنند، مثلا آلمان منتظر خانم موگرینی نیست، این دفتر اقتصادی عمدتا برای کشورهای آفریقایی و عقب افتاده است که یک بودجهای را اروپا هر سال میگذارد و این بودجهها را مثل خیریه تقسیم میکنند و این مربوط به ما نیست؛ یعنی می خواهم بگویم حتی در مورد مسائل اقتصادی هم تشکیل یک دفتری به اسم دفتر اتحادیه اروپا در تهران کار معقولی نیست؛ اما در مورد حقوق بشر صددرصد مخالفم.»
نظر مجلسیها چیست؟در مجلس هم یکدستگی تام در خصوص تشکیل و راه اندازی دفتر دائم نمایندگی اتحادیه اروپا در تهران وجود ندارد. برخی از نمایندگان به دلایل مختلفی که بخشی از آنها سیاسی است معتقدند که نیازی به راه اندازی چنین دفتری نیست و اینکه مجلس هم با چنین مسأله ای مخالف است و برخی دیگر از نمایندگان هم با اشاره به مشکلاتی که پیش روی توسعه همکاری با کشورهایی اروپایی بعضا ایجاد می شود، تشکیل چنین دفتری را باعث افزایش همکاری ها و نشان دادن رویکرد مشارکت جویانه جمهوری اسلامی ایران با 28 کشور دنیا که در اتحادیه اروپا جای گرفته اند، می خوانند.
صرف نظر از همه موافقت ها و مخالفت ها باید اشاره کنیم که توسعه همکاری ها و روابط با کشورهای دنیا از جمله اروپایی ها یکی از مسائل و موضوعاتی است که هم نیاز جمهوری اسلامی است و هم اینکه در راستای ادامه برجام و نشان دادن چهره صلح جویانه و صادق ایران ارزیابی می شود. آن هم در شرایطی که «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا تلاش دارد مشکلات فراوانی پیش روی این قرارداد بین المللی ایجاد کند و اروپایی ها شاید برای اولین بار رویکرد همگرایانه با آمریکا نشان نداده اند.
صورت مسأله را پاک نکنیمطبیعی و بدیهی است هر سفارتخانه ای به دنبال منویات و موضوعات مورد انتظار محل و کشوری است که از آن مأموریت دارد. اینکه بنا به چنین دلایلی ما بخواهیم جلوی یک رابطه و مراوده بین المللی و تقویت روابط با 28 کشور عضو اتحادیه اروپا را از خود سلب کنیم، طبیعتا پاک کردن کل صورت مسأله خواهد بود.