آیا آمریکا اختیار بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را از دست داده است؟

در حالی که دولت ترامپ، کمتر از یک هفته پیش، خروج خود از برجام را رسما اعلام کرد و قصد دارد، تحریم‌های بسیار شدیدی علیه ایران اعمال کند، این پرسش مهم مطرح است که چرا ایالات متحده از مراجعه به شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌های مهم و چندجانبه شورای امنیت علیه ایران خودداری کرده است.

به گزارش «تابناک»، به نقل از فارین پالیسی، این حرکت دولت ترامپ نشان‌دهنده تمایل دولت ترامپ به اقدامات یکجانبه علیه ایران است. این حرکت از جهت دیگر ممکن است نشان‌دهنده این باشد که دولت ترامپ علی‌رغم خروج از برجام، از نابودی کامل برجام در این مقطع زمانی خودداری کرده است.

پرسش مهم دیگر آنکه چرا دولت ترامپ به هم زدن برجام را از مسیر شورای امنیت پیگیری نکرده است. پاسخ به این پرسش می‌تواند این باشد که ترامپ حوصله و زمان کافی برای پیمودن خروج قانونی از برجام بر اساس مکانیزم حل اختلاف مندرج در برجام را نداشته و یا این که فعلا قصد دارد، ایران را به رعایت محدودیت‌های مندرج در قطع‌نامه 2231 پایبند نگاه دارد علی‌رغم این که این محدودیت‌ها بسیار کمتر از محدودیت‌هایی است که پیش از این در شورای امنیت علیه ایران تصویب شده بود.

ترامپ روز سه‌شنبه در حالی تصمیمش را برای خروج از برجام که آن را توافقی ذاتا معیوب می‌داند، اعلام کرد که متحدان اروپایی آمریکا، برجام را در مهار برنامه هسته‌ای ایران موفق می‌دانند و از آن دفاع می‌کنند. در این میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بارها تأیید کرده که ایران به تعهدات خود مطابق برجام پایبند بوده است.

آیا به لحاظ حقوقی آمریکا امکان باز گرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را دارد؟

طبق متن قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت که توافق هسته‌ای موسوم به برجام در آن تأیید شده است، هر یک از کشورهای عضو در برجام، می‌تواند به فرایندی موسوم به «بازگشت فوری» (Snapback)، برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران متوسل شود. شورای امنیت طی بیش از شش قطعنامه اصلی از سال 2006 تا زمان حصول برجام، تحریم‌های سختی علیه ایران تصویب کرد که غالب تحریم‌های مندرج در این قطعنامه‌ها طی قطعنامه 2231 برداشته شدند و مقرر شد مواردی دیگر، از جمله ممنوعیت فروش تسلیحات بزرگ نظامی به ایران که قرار است پنج سال پس از شروع برجام از بین برود، طی فرایند اجرای برجام لغو شوند.

ایالات متحده برای فعال کردن گزینه بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به این نیاز داشت که پرونده‌ای در خصوص نقض برجام از سوی ایران فراهم کند و این پرونده را از طریق مکانیزم حل اختلافات مندرج در برجام به پیش ببرد. مسأله مهم این بود که اگر آمریکا چنین راهی در پیش می‌گرفت، انزوای کامل آمریکا در شورای امنیت علنی می‌شد. البته آمریکا برای برگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به این نیاز نداشت که ادعاهایش در خصوص عدم پایبندی ایران به برجام جدی باشد، بلکه می‌توانست با پرونده‌سازی و اصرار بر برگرداندن قطعنامه‌های قبلی علیه ایران، کار خود را پیش ببرد.

به نظر می‌رسد، مقامات آمریکایی، تمایلی به طی این مسیر نداشته‌اند و فعلا تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بازگردانده نخواهد شد.

به فاصله کوتاهی قبل از این که تصمیم ترامپ برای خروج از برجام اعلام شود، جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا به خبرنگاران گفته که ایالات متحده به شورای امنیت مراجعه نخواهد کرد، زیرا همان گونه که یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا اظهار داشته، آمریکا از برجام خارج شده است و توسل به مکانیزم‌های مندرج در برجام موضوعیت نخواهد داشت.

این مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا به فارین پالیسی گفته، هدف نهایی آمریکا این است که ایران سرانجام بر سر میز مذاکره بنشیند و بر سر توافق جدیدی با آمریکا مذاکره کند. وی اذعان کرده است که این هدف در عرض امروز و فردا محقق نخواهد شد ولی ایالات متحده به دنبال این است که مسیر به گونه‌ای پیش برود که همگان دوباره بر سر میز مذاکره بنشینند.

البته کشورهای اروپایی که بیش از یک دهه بر سر رسیدن به یک توافق هسته‌ای با ایران مذاکره کرده‌اند، در امکان حصول یک توافق جدید تردید دارند. شرکای آمریکا در شورای امنیت، تصمیم آمریکا برای نادیده گرفتن شورای امنیت و تلاش نکردن برای اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را نشانه‌ای از بی‌علاقگی کابینه ترامپ به چندجانبه‌گرایی می‌دانند.

در حالی که یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی، عدم مراجعه آمریکا را اقدامی عمدی برای نشان دادن بی‌توجهی آمریکا به شورای امنیت می‌داند، دنیس راس از مقامات ارشد دستگاه سیاست خارجی آمریکا در دوره کلینتون و بوش، تمایل به علنی نشدن شدت تنهایی آمریکا در شورای امنیت را از دلایل احتمالی عدم مراجعه آمریکا به شورای امنیت می‌داند.

دیوید آلبرایت بنیانگذار «مؤسسه و امنیت بین‌المللی» در این باره به فارین پالیسی گفته است که روند در پیش گرفته شده، به دولت ترامپ این امکان را می‌دهد، تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را بازگرداند و در عین حال محدودیت‌های ایران مطابق قطعنامه 2231 در جای خود حفظ شود، به این ترتیب آمریکایی‌ها چند ماهی زمان در اختیار خواهند داشت تا برنامه خود را پیگیری کنند بدون این که در معرض اعتراض شدید دیگران قرار بگیرند.

تس بریجمن، مسئول وکلای کاخ سفید در موضوع توافق هسته‌ای با ایران در سال های 2014 و 2015، معتقد است که عدم مراجعه دولت ترامپ به شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه شورا علیه ایران، دریچه‌ای برای امیدواری است. به گفته وی تا زمانی که یکی از دولتهای عضو به مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران متوسل نشود، ساختار اصلی برجام می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. تصمیم دولت ترامپ برای خروج از برجام بدون مراجعه به شورای امنیت، به ایران برتری اخلاقی و تبلیغاتی داده و امکان این را فراهم کرده که برجام لنگان لنگان به حیات خود ادامه دهد، مگر این که ایران دست به اقدامات فاجعه‌باری از قبیل اخراج بازرسان آژانس دست بزند.

بریجمن و دیگر متخصصان حقوقی بر این باور هستند که مبانی محکمی وجود دارد که بتوان اثبات کرد ایالات متحده، اختیار خود برای توسل به مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت را از دست داده زیرا آمریکا تصمیم خود برای خروج از برجام را رسما اعلام کرده است.

لری جانسون استاد دانشکده حقوق دانشگاه کلمبیا و از وکلای سابق سازمان ملل نیز به فارین پالیسی گفته که «من فکر می‌کنم که آمریکا دیگر نمی‌تواند از مکانیزم بازگرداندن فوری تحریم‌های ایران استفاده کند، زیرا دولت آمریکا رسما اعلام کرده که از این پس در توافق هسته‌ای با ایران حضور ندارد و مسأله این است که شما اگر قصد استفاده از مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های ایران را داشته باشید، باید عضو برجام باشید!».

بریجمن هم با تأیید این نظر به فارین پالیسی گفته که «استدلال‌های حقوقی قاطعی وجود دارد که نشان می‌دهد، آمریکا از این پس نمی‌تواند از مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های ایران استفاده کند»، ولی به عقیده وی آمریکا می‌تواند از بخش‌هایی از قطعنامه 2231 در خصوص اجرای همراه با حسن نیت برجام، برای توجیه اعمال تحریم علیه ایران استفاده کند.