کاش هیچ وقت در روز ۶ آگوست سال ۱۹۴۵ ساعت به ۸:۱۵ صبح نمی‌رسید. خیلی از ژاپنی‌ها، دانشمندان و انسان‌های صلح‌طلب احتمالا هنوز هم این دعا را می‌کنند که کاش خورشید در سیاه‌ترین روز تاریخ بشر طلوع نمی‌کرد تا در عرض یک دقیقه هیروشیما با خاک یکسان نشود.
73 سال قبل در صبحی مانند امروز همه‌‌چیز در هیروشیما عادی بود. احتمالا مثل هر شهر دیگری مردم به‌دنبال کارهای روزمره‌شان بودند و کسی خبر نداشت که شهرشان قرار است با گرمای چندین میلیون درجه سانتی‌گراد ناشی از بمبی هسته‌ای به نام «پسرک» کاملا ذوب شود.
شاید حتی نخبه‌ترین دانشمندان جهان هم تصور نمی‌کردند که مقام‌های آمریکا دست به چنین حماقتی علیه نوع بشر بزنند و برای تنها بار در تاریخ در هیروشیما و 3روز بعد در ناکازاکی از بمب اتمی برای کشتار جمعی استفاده کند. کسی نمی‌دانست بشر قرار است خودش بلای جان خودش شود و آمریکایی‌ها دست به کاری بزنند که هیچ‌کس، هیچ وقت نمی‌تواند آن را با همه حرف و حدیث‌ها توجیه کند. ساکنان هیروشیما بی‌‌خبر بودند که هری ترومن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا برای تنها مورد در تاریخ بشر دستور استفاده بمب‌اتمی علیه ژاپن و در‌واقع قتل غیرنظامیانی که از بازی سیاست چیزی نمی‌دانستند را داده است. هیچ دولت، کشور و مقامی در جهان در تاریخ بشریت به غیراز آمریکا تاکنون به‌خودش اجازه استفاده از بمب اتمی را نداده است. تا ۸:۱۵ صبح ۶ آگوست ۱۹۴۵ هیروشیما شهری زنده بود اما آمریکایی‌ها بمب را طوری تنظیم کرده بودند که ۵۷۶ متر بالای سطح زمین منفجر شود تا بیشترین تخریب و در واقع کشتار را داشته باشد.
گرمای حاصل از انفجار این بمب که معادل انفجار ۱۶هزار تن تی‌ان‌اتی بود باعث شد تا هر چیزی تا شعاع ۵/۱کیلومتری از بین برود. علم بشر حالا بلای جان و شرمش شده بود و «پسرک» خلافکار آمریکا هیروشیما را ۴۸ ثانیه پس از پرتاب تبدیل به گورستان کرد. در همان روز ۸۰ هزار نفر و طی چند‌ماه بعد در مجموع ۱۹۲ هزار نفر در هیروشیما کشته شدند. اما این مقدار کشتار کافی نبود و مقابل چشمان بهت‌زده جهان ناکازاکی هم هدف بمب هسته‌ای دیگری به نام مرد چاق قرار گرفت. هیروشیما و ناکازاکی قربانیان 73 سال قبل بودند. علم بشر نسبت به آن روزها پیشرفت بیشتری کرده است. حالا کشورهای جهان بمب‌های هیدروژنی را در اختیار دارند که بمب منفجر شده در هیروشیما در مقابل آن یک شوخی به‌حساب می‌آید. علم قرار بود برای زندگی بهتر و راحت‌تر انسان باشد اما چه شد که در خدمت کشتار و قتل عام نوع بشر قرار گرفت؟ چه شد که جهان بعد از 73 سال بار دیگر شاهد تهدیدهای روشن شخصی مانند ترامپ به استفاده از سلاح هسته‌ای علیه کشورهای دیگر است؟ چه شد که داشتن بمب هسته‌ای برای گروهی از کشورهای جهان مشروع و قانونی شد؟ دانشمندان و سیاستمداران جهان احتمالا برای پاسخ به این سؤال‌ها همیشه دچار ابهام و مشکل خواهند بود.
مرگبارترین سلاح ساخت بشر
بمب‌های هیدروژنی حالا بخش اصلی زرادخانه کشورهای دارای تسلیحات هسته‌ای را تشکیل می‌دهند. در مقایسه با بمب اتمی، ساخت بمب هیدروژنی به فناوری پیشرفته‌تری نیاز دارد و قدرت تخریب آن هم به‌مراتب بیشتر است. امروزه تقریبا تمام بمب‌های هسته‌ای 5کشور آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه و چین که در حالت عملیاتی و فعال قرار دارد از این نوع است.
همجوشی هسته‌ای بنیاد اصلی بمب هیدروژنی را تشکیل می‌دهد. همانطور که از شکافته شدن هسته‌های سنگین (شکافت هسته‌ای)، مقدار عظیمی انرژی حاصل می‌شود از پیوند هسته‌های سبک هم می‌توان انرژی بیشتری به‌دست آورد. در هر یک از دو حالت هسته‌هایی با جرم متوسط تشکیل می‌شود که جرم آنها کمتر از جرم اولیه‌ای است که برای تشکیل آنها به کار رفته است. درحالی‌که در روش شکافتن، ماده اولیه منحصر به اورانیوم و توریم است. در روش پیوند هسته‌ای از هر اتم سبکی مثلا اتم هیدروژن هم می‌توان استفاده کرد.
بمب هیدروژنی یا گرماهسته‌ای در واقع نوعی بمب هسته‌ای است که انرژی آن ابتدا از طریق فرآیند شکافت هسته‌ای تأمین می‌شود و گرما و فشار حاصله از این انفجار باعث شروع فرآیند همجوشی هسته‌ای می‌شود. به همین دلیل بمب‌های گرماهسته‌ای انرژی بسیار بیشتری از بمب‌های هسته‌ای تک‌مرحله‌ای آزاد می‌کنند. این بمب‌ها از آن رو به «بمب هیدروژنی» معروف شده‌اند که فرایند همجوشی هسته‌ای با استفاده از هیدروژن انجام می‌شود.
نخستین آزمایش این نوع بمب در سال۱۹۵۲ توسط آمریکا انجام شد. یک سال بعد شوروی نیز این بمب را ساخت و در سال‌های بعد انگلیس، فرانسه و چین هم به تولید و آزمایش آن اقدام کردند.
بمب مشهور تزار با نام اصلی AN602 که قوی‌ترین بمب اتمی آزمایش شده جهان به‌حساب می‌آید هم بمب هیدروژنی بوده است. این بمب توسط اتحاد جماهیر شوروی طراحی شد و میزان بازدهی آن را حدود ۱۰۰مگاتن تی‌ان‌تی پیش‌بینی کردند. ولی عملکرد واقعی بمب در آزمایش حدود ۵۰ مگاتن، به‌منظور کاهش ذرات رادیواکتیو بود.
در این نوع بمب، با ایجاد یک انفجار اورانیومی یا پلوتونیومی، دمایی معادل چندین میلیون درجه سلسیوس ایجاد می‌شود. ایزوتوپ‌های هیدروژنی که در بمب به‌کار رفته‌اند، تحت این شرایط با یکدیگر جوش می‌خورند و به هلیوم تبدیل می‌شوند و در این همجوشی، انرژی بسیار زیادی را آزاد می‌سازند. بنابراین در این نوع بمب، ترکیبی از شکاف هسته‌ای و همجوشی هسته‌ای به‌کار می‌رود. بزرگ‌ترین بمب هیدروژنی که تاکنون برای آزمایش، منفجر شده، معادل ۵۰ مگاتن تی‌ان‌تی قدرت انفجاری داشته که ۲۵۰۰برابر قدرت انفجاری بمب هیروشیما به‌حساب می‌آید.
چرا قارچ اتمی شکل می‌گیرد؟
این پدیده به ناپایداری ریلای- تیلور یا همرفت حرارتی مربوط می‌شود. شروع این پدیده با انفجاری است که تولید یک ابر کومولوس پرفشار می‌نماید. کره گازهای داغ در حال اشتعال در تمامی جهات به بیرون منبسط می‌شود. از آنجا که این کره سوزان از گازهای در حال شتاب داغ‌تر و در نتیجه رقیق‌تر از هوای پیرامون است، با سرعت بسیار زیادی شروع به بالارفتن می‌کند. این امر در نهایت کلاهک قارچ را پدید می‌آورد. با صعود کره سوزان، هوای پشت سر آن داغ شده و یک اثر دودکش مانند ایجاد می کند که دود و گازهای موجود در لبه بیرونی دودکش را به درون می کشد. این امر ساقه قارچ انفجار اتمی را می‌سازد..
گزارش از: محمد کرباسی و اشکان خسروپور
این گزارش نخستین بار در روزنامه همشهری منتشر شده است.
