در دنیای امروز، هزاران اتفاق کوچک و بزرگ می‌افتد که بیشتر مردم از آن بی‌خبرند اما کسانی هستند که به واسطه شغل‌شان، نه‌تنها از بیشتر اتفاقات اطرافشان باخبرنــد بلکه با سرک کشیدن به زوایای مبهم اخبار و تحلیل وقایع، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا می‌کنند.
به گزارش روزنامه خراسان، سال‌هاست «خبرنگاری» جزو مشاغل سخت دنیا محسوب می‌شود و این وسط، اطلاع‌رسانی اخبار حوادث تلخ و ترسناک و غیرمترقبه، از سخت‌ترین زمینه‌های کار خبر است؛ چرا که به‌شکل ناخودآگاه، روح و روان و عاطفه فرد را درگیر می‌کند. امروز، 17 مرداد در تقویم ملی ما روز خبرنگار نام دارد. ضمن گفتن خداقوت به تمام خبرنگارانِ کشورمان که برای شفافیت، آموزش و آگاهی‌بخشی تلاش می‌کنند، به سراغ دنیای خبرنگاریِ حوادث رفته‌ایم و پای حرف‌های سه نفر از خبرنگاران باسابقه حوادث کشور نشستیم.
«سیدخلیل سجادپور» باسابقه‌ترین خبرنگار فعال حوادث مشهد در گفت‌وگو با زندگی‌سلام:
در صحنه حادثه مثل سن تئاتر، بایــد احساسات را کنترل کرد
صفحه حوادث روزنامه خراسان با نام «سیدخلیل سجادپور» گره خورده است؛ بدون شک خوانندگان قدیمی خراسان، نام او را به عنوان خبرنگار در صفحه حوادث، بارها دیده‌اند؛ جالب است بدانید ایشان باسابقه‌ترین خبرنگارِ حوادث بین روزنامه‌نگاران مشهدی است که رازهای مگوی بسیاری از سال‌ها رصد حادثه‌های عجیب و گوناگون در سینه دارد.
آقای سجادپور! مهم‌ترین ویژگی که یک خبرنگار حوادث باید داشته باشد چیست؟
همه انسان‌ها دارای عاطفه هستند و هیچ انسانی نمی‌تواند بگوید من تحت‌تاثیر صحنه‌های بحران و حوادث قرار نمی‌گیرم؛ صحنه‌های تلخ تجاوز، قتل، دزدی و غارت و... بدون شک وقتی انسان این‌ها را می‌بیند خواه ناخواه بر روحیه اش تاثیر می‌گذارد و چه بسا دچار افسردگی می‌شود. من تجربه کار تئاتر هم دارم درست مثل تئاتر که به بازیگران می‌گویند کاری نداشته باشید که چه کسانی به شما نگاه می کنند، شما باید نقش خود را به صورت طبیعی اجرا کنید؛ نباید به تماشاچیان فکر کرد وگرنه ممکن است استرس بالا موجب شود دیالوگ‌ها از ذهن برود، در صحنه‌های حوادث هم باید مثل سن تئاتر، به تلخی حادثه توجهی نکرد و فقط وظیفه خود را انجام داد، وگرنه نمی‌شود آن لحظه‌ها را تحمل کرد.
از خطرات این شغل برایمان بگویید؟
یادم می آید زمانی در دهه 70 عکس‌هایی از اشرار محله را چاپ کرده بودم، آن موقع عکس‌ها بدون چشم‌بند چاپ می‌شد. فردای آن روز خانمی به روزنامه آمده بود و گفته بود من خاله آقای سجادپور هستم و از آن جایی که خانه‌اش را تغییر داده، شماره ای از او ندارم و آن قدر نگهبان را تحت تاثیر قرار داده بود که با وجود این که از قبل به همه گفته بودم شماره را به هیچ‌کس ندهید، شماره تلفن خانه‌ام را داده بود. این گونه بود که شماره منزل من به دست دار و دسته و بازماندگان اشرار افتاد و به خانه‌ام زنگ زده بودند و به همسرم گفته بودند حالا که شوهرت عکس‌های ما را منتشر کرده است، دیگر فراموشش کن، چرا که ما به زودی چاقو چاقویش می‌کنیم!
حادثه‌نگاری چه تاثیری در زندگی شخصی شما داشته؟
چندی پیش یک موتوری که دو راکب جوان سوار آن بودند، با خودرو من که در حاشیه بلوار پارک بود برخورد کرد و سراسر ماشین را خط انداختند و خودشان هم زمین خوردند. وقتی بلند شدند و می‌خواستند بروند، گفتم پس خسارت ماشین من چه می‌شود؟ تا یکی از آن ها شروع به حرف زدن و فحش دادن کرد بوی تند الکل در فضا پیچید و من دیدم حالت عادی ندارند، گفتم من معذرت می‌خواهم، بفرمایید بروید. همین تجربیات که در نگاه اول می‌فهمم افراد حالِ عادی ندارند و با چنین فردی، بحث نمی‌کنم از تاثیرات شغلم است. می‌دانم در چنین شرایطی، هر بحثی ممکن است به دعوا منجر شود و در چنین دعوایی، به راحتی ممکن است اتفاق غیرقابل جبرانی بیفتد.
چه جنس حوادثی، بیشتر شما را آزار می‌دهد؟
قتل‌های تصادفی و تجاوز به کودکان بیشتر از هر چیزی آزارم می دهند. قتل‌ها چند نوع هستند؛ بعضی قتل‌ها برنامه ریزی شده است، یعنی قاتل یا قاتلان از قبل برای آن نقشه می کشند اما یک سری از قتل‌ها آنی هستند و ممکن است به خاطر جای پارک، بوق زدن نابه جا و اتفاقات روزمره رخ دهند. این قتل‌ها معمولا به دلیل حمله‌های عصبی ناگهانی هستند و ریشه آن، نداشتن مهارت کنترل خشم در جامعه است. این حوادث که می‌توانیم با فرهنگ سازی، از وقوع‌شان پیشگیری و جان انسان‌ها را نجات دهیم، خیلی ناراحت کننده هستند. نکته دیگر در وقوع حوادث تصادفی، رهاسازی بیماران روانی به دلیل هزینه‌های گزاف نگهداری‌شان در مراکز نگهداری است. بارها پیش آمده است بیماران روانی که از بیمارستان ترخیص شده‌اند، خطرآفرینی کردند و باعث حادثه‌ای ناگوار شدند؛ این موضوع هم از موضوعات آزاردهنده است.
«فاطمه شیری» خبرنگار سرویس حوادث سرنخ در گفت‌وگو با زندگی‌سلام
خبرنگاری حوادث، روحــم را بزرگ کرده است
«فاطمه شیری» خبرنگار سرویس حوادث نشریه سرنخ مجموعه همشهری، فعالیت حرفه ایِ خود را از سال ۸۴ با بخش حوادث روزنامه اعتماد آغاز کرد. کاری که در روزها و ماه‌های اول، غافلگیرش کرد و حس می‌کرد با روحیه‌اش سنخیتی ندارد اما در ادامه، دلبسته و نمک‌گیرش کرد. شیری درباره آن روزها می‌گوید: «بعد از اعتماد، در سرویس حوادث ایسکانیوز آغاز به کار کردم و در قدم بعد، با معرفی یکی از استادهایم وارد سرویس حوادث مجله سرنخ شدم. بزرگان روزنامه نگاری معتقدند اگر می‌خواهی روزنامه نگار پخته و آبدیده‌ای شوی باید وارد عرصه حوادث شوی.»
حتما فعالیت در این حوزه، با توجه به این که یک خانم هستید، برایتان دشوار بوده
اوایل فعالیت در این سرویس برایم بسیار سخت و رنج‌آور بود. مشاهده حوادث تلخ و سر و کله زدن با آدم‌هایی که یا داغدار و مظلوم بودند یا مرتکب جرمی شده بودند، خیلی دشوار بود. به عنوان مثال باید با خانواده‌ای که عزیزشان در آستانه اعدام بود همنشینی و صحبت می‌کردم و گاهی حتی باید دلداری شان می‌دادم و آرامشان می‌کردم. همه ما انسانیم و مگر می‌شود حوادث در روحیه مان تاثیر منفی نگذارد؟ من هم از این قضیه مستثنا نبودم و بارها شرایط روحی سختی را تجربه کردم. منتها فعالیت در این حوزه باعث می‌شود انسان سخت‌تر و محتاط‌تر شود و رو در رو شدن با این وقایع، روح انسان را بزرگ می کند و می‌توانم با درس‌هایی که از حوادث گرفته‌ام، تجربیات و هشدارهایی را به نزدیکانم و همکارانم انتقال دهم؛ در این مدت به این نتیجه رسیدم که باید محتاط‌تر، سنجیده‌تر و هوشمند‌تر از قبل عمل کرد؛ چراکه پیشگیری در هر شرایطی بهتر از درمان است.
دوست داشتید در کدام حادثه بزرگ دنیا، به عنوان خبرنگار حضور داشتید؟
حادثه‌ای که بسیار دوست داشتم در محل وقوع آن حضور داشته باشم واقعه ۱۱ سپتامبر بود. هرچند حضور در چنین حوادثی به عنوان خبرنگار، کار بسیار دشواری است. چون شاهد مرگ و جراحت صدها انسانِ هستی و باید این شرایط وحشتناک و وخیم را خبررسانی کنی.
از یک خاطره که در طولِ سال‌های فعالیت، تحت‌تاثیر قرارتان داد، بگویید.
در برخی گزارش‌هایی که کار کردم، آقایی به نام «بهمن پرورش» از غواصان برجسته برای تفحص اجساد افرادی که در آب غرق شدند با ما همکاری می‌کنند؛ او اجساد را با سختی بسیار از دل رودخانه‌ها و دریاچه‌ها بیرون می‌آورد و این تلاشش، همیشه مرا تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به نظر من این فرد یک انسان با محبت و دارای روحی بزرگ است، او روزها و هفته ها وقت می‌گذارد تا جسدهایی را که برای خانواده‌ها مهم است از دل آب بیرون بکشد، حتی اگر بخش زیادی از جسد از بین رفته باشد. انسانیت این فرد بسیار با ارزش است، او از کرمانشاه خود را به هر نقطه‌ای از کشور می‌رساند تا این کار سخت را به بهترین نحو انجام دهد.
«مهدی کاهانی‌مقدم»، خبرنگار حوادث روزنامه قدس در گفت‌وگو با زندگی‌سلام:
تلاش می‌کنیم با آگاهی‌بخشی، از وقوع جرایم پیشگیری کنیم
سال 1369 کار در تحریریه روزنامه قدس را با ترجمه مطالب علمی نشریات انگلیسی‌زبان و پس از چندین ماه رصد و ادیت اخبار از تلکس، گروه حوادث روزنامه قدس را به اتفاق یکی دیگر از همکاران، راه اندازی و کارش را رسما به عنوان خبرنگار حوادث، شروع کرده است. «مهدی کاهانی‌مقدم»، بیش از 25 سال است در دنیای اخبار حوادث، فعالیت دارد و در گپ و گفتی با زندگی‌سلام از تجربیاتش می‌گوید.
یک خبرنگار حوادث، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
عشق به کار، سلامت جسمی(استقامت) و سلامت روحی‌روانی در همه شغل ها باید باشد اما خبرنگار حوادث باید علاوه بر این‌ها، از تسلط کافی بر مسائل حقوقی و اجتماعی هم برخوردار باشد؛ مثلا تفاوت بین متهم و مظنون، اعدام و قصاص و... را بداند.
روحیه خبرنگاران حوادث باید چگونه باشد؟
خبرنگار و عکاس حوادث باید به واسطه شرایط کارش و مواجهه هر روزه‌اش با وقایع تلخ و تکان‌دهنده، به لحاظ احساسی محکم و قوی باشد. با مشاهده صحنه‌هایی که ممکن است روح و روانش را متأثر کنــد، افسرده نشود بلکه حوادث و اتفاقات از او فردی آبدیده و محکم بسازد که با تکیه برهمین تجربیات، مانع بروز بسیاری از مشکلات در جامعه شود.
اولویت‌های یک خبرنگار حوادث چه باید باشد؟
حفظ آبرو و اسرار زندگی مردم، پرهیز از بدآموزی و آموزش راه‌های تخلف و فرار از قانون، پرهیز از تزریق ناامیدی و احساس ناامنی در جامعه و کمک به تجهیز و تقویت نیروهای انتظامی از جمله مواردی است که باید در اولویت کاری خبرنگاران حوادث قرار گیرد.
آیا در تمام این سال‌ها، تکرار حوادث، برایتان خسته‌کننده نشده؟
هر حادثه و رویداد برای ما همچون پرونده جدیدی است که باید به بهانه آن، آموزش تازه‌ای به مخاطبانمان بدهیم و با این که ممکن است کلیت اتفاق، فرقی با حوادث گذشته نداشته باشد اما با جست وجو در هزارتوی ماجرای جدید، باید به دنبال حرفی تازه از زاویه ای جذاب برای انعکاس باشیم تا بتوانیم به هدف پیشگیری از جرم و ارتقای سطح فرهنگ و آگاهی عموم مردم برسیم.
دوست داشتید در کدام حادثه مهم دنیا به عنوان خبرنگار حضور داشتید؟
من به دنبال هیــجان نیستم، بلکه دوست دارم با حضور در دلِ حوادث، قدمی برای اصلاح و بهبود اوضاع بردارم. همان طور که مثلا اوایل دهه 80 در ماجرای ناامنی و حضور اشرار در مرزهای شرقی، حضور مؤثری داشتیم و به دنبالش اتفاقات ارزنده‌ای مثل تصویب ردیف بودجه انسداد مرزها رخ داد.
شغل شما بر زندگی شخصی‌تان چقدر تاثیر گذاشته است؟
قطعاً تمام زندگی ام تحت تأثیر شغلم بوده و به همین دلیل بیشتر از حد معمول محتاط، مشکوک و محافظه کار شده‌ام و شاید به نظر اطرافیان، فردی وسواسی باشم اما همین موضوع از بسیاری از اتفاقاتی که می‌توانسته زیانبار باشد، جلوگیری کرده است.
چگونه می توان خبرنگار یک حادثه شد؟
حوادث و بلایا از سقوط هواپیما تا سوانح ریلی و زمین لرزه ها، دشوارترین سوژه های خبری هستند. خبرنگارانی که برای پوشش چنین سوژه هایی به مناطق آسیب دیده اعزام می شوند با مشکلات بسیاری در جمع آوری اطلاعات و اطلاع رسانی در کمترین زمان ممکن مواجه اند. خب اگر پرونده صفحه اول را خوانده و به این حرفه علاقه مند شده باشید، می توانید از 10 نکته ساده اما کلیدی برای گزارشگری حوادث که در ادامه می آید، بهره ببرید.
1- خونسرد باشید
بلایا و حوادث، موقعیت های تنش زایی هستند. حادثه به خودی خود یعنی موقعیتی که در آن اتفاق وحشتناکی در مقیاس وسیع رخ داده است. خبرنگاری که در محل حادثه با قربانیان شوکه و مضطرب مواجه می شود باید آرامش و خونسردی خود را حفظ کند.
2- سریع باشید
خبرنگاران حوادث باید در کمترین زمان ممکن با دریافت میزان زیادی از اطلاعات جدید، گزارش خود را آماده کنند. ممکن است شما تاکنون سوار کشتی نشده باشید اما برای پوشش خبری حادثه سانچی اعزام شوید. به سرعت باید هرچه می توانید درباره کشتی ها و صنایع دریایی اطلاعات کسب کنید.
3- یادداشت برداری کنید
درباره هرچه می بینید یا می شنوید یادداشت برداری کنید. حتی کم اهمیت ترین موارد را هم به نحوی ثبت کنید. شاید این جزئیات را دست کم بگیرید اما در ارائه گزارش نهایی به کمک تان می آید.
4- توصیف کنید
مخاطب شما در محل حادثه حضور ندارد و شاید تا پایان عمر خود نیز در آن قدم نگذارد. پس تا می توانید به توصیف مناظر، صداها و حتی بوهایی که استشمام می کنید، بپردازید. خود را دوربینی در نظر بگیرید که هر نکته بصری را می تواند ثبت کند.
5- مسئولان را پیدا کنید
پس از وقوع حوادث با حضور ده ها مسئول شرایط اضطراری نظیر نیروهای انتظامی، امدادی، آتش نشانی و... مواجه هستید. آن ها را به حال خود بگذارید و فرمانده میدانی عملیات را پیدا کنید. او می تواند تصویر کلی و دقیق تری از ابعاد فاجعه را در اختیار مخاطبان شما قرار دهد.
6- شاهدان عینی را شناسایی کنید
اطلاعات مقامات رسمی بسیار حائز اهمیت است اما برای گزارش به نقل قول هایی از افراد بومی و شاهدان عینی نیاز دارید. روایت شاهدان عینی، به جذابیت گزارش شما کمک می کند.
7- با بازماندگان مصاحبه کنید
مصاحبه با بازماندگان، همواره بلافاصله پس از وقوع حادثه امکان پذیر نیست. ممکن است بازماندگان تحت درمان باشند یا توسط نیروهای انتظامی مورد سوال قرار بگیرند اما تمام تلاش خود را برای مصاحبه با آنان به کار بگیرید. به خاطر داشته باشید بازماندگان حوادث در شرایط روحی و روانی بسیار حساسی قرار دارند، اگر مایل به مصاحبه نبودند هرگز به آن ها اصرار نکنید.
8- قهرمانان را پیدا کنید
به طور معمول در هر حادثه ای، قهرمانانی حضور دارند که معمولی ترین افراد حاضر در صحنه هستند. افرادی که در یک لحظه، با تصمیمی شجاعانه ضمن به خطر انداختن جان خود، توانستند افرادی را نجات دهند. با آن ها مصاحبه کنید.
9- آمار بگیرید
ابعاد حوادث، با آمار و ارقام ملموس می شود. بنابراین گزارش های حوادث نیز با تعداد جان باختگان، مجروحان، حجم خسارت، تعداد نیروهای امدادی، مدت زمان و... سر و کار دارند. به خاطر داشته باشید که این اعداد و ارقام را تنها از منابع قابل اعتماد دریافت کنید تا در صورت تایید نشدن بتوانید به آن ها استناد کنید.
10- این 6پرسش اصلی را به خاطر بسپارید
همزمان که به تهیه اطلاعات و پرسشگری مشغول هستید، عناصر مهم خبری را به خاطر بسپارید. چه کسی، چه چیزی، کجا، چه وقت، چرا و چگونه سوالات اساسی هستند که هر گزارش خبری باید به آن ها پاسخ دهد.
روز خبرنگار را به تمام عزیزان زحمت کشی که دغدغه مشکلات جامعه را داشته تبریک عرض می‌نمایم.