این تصور اشتباه است که سهم ایران از خزر ۵۰ درصد بوده است/ کنوانسیون دریای خزر منافع ایران را تأمین کرده است/ تلاش ما برای گرفتن سهم ۲۰ درصد از دریای خزر است

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت وگوی ویژه خبری شبکه دو سیما حاضر شد و به پرسش های مختلف پیرامون کنوانسیون مربوط به دریای خزر پاسخ گفت.

به گزارش «تابناک»؛ ظریف در آغاز برنامه اظهار کرد: امروز جمهوری اسلامی در موضع قدرت است و به هیچ وجه در شرایط ضعف قرار ندارد. کنوانسیون خزر 21 سال مورد مذاکره بوده است. امروز فشارهای آمریکا این کشور را در نقطعه ضعف قرار داده، ما نیز در شرایطی مذاکره کردیم که افکار عمومی همراه ایران بود. در این توافق نامه بیشترین منفعت را برای تمامیت ارضی و منفعت ملی در کنوانسیون در نظر گرفتیم.

وی ادامه داد: هدف دولت، تعامل سازنده بخصوص با همسایگان شمالی است؛ کنوانسیون خزر تمامیت ارضی ما را حفظ و رابطه خوب با همسایگان مان برقرار می کند، همانطور که با همسایگان شرقی و افغانستان رابطه خوبی داریم. اکنون هدف اصلی سیاست خارجی کشور، حراست از تمامیت ارضی کشور است.

رئیس دستگاه دیپلماسی ادامه داد: در شرایط فشارهای فعلی، رابطه با همسایگان اهمیت بسیاری دارد. ۵۵ جلسه کارشناسی در سال های اخیر در خصوص خزر برگزار شده و دوازدهم اوت نیز روز دریای خزر اعلام شده بود و از دو سال قبل برنامه ریزی کردیم تا کنوانسیون هم در همین روز برگزار شود.

وی با اشاره به برخی سخنان در مورد تعیین سهم ایران از این دریاچه افزود: این تصور اشتباه است که سهم ایران از خزر ۵۰ درصد بوده است. سهم بندی در پایان دهه ۹۰ میلادی بین روسیه و قزاقستان در بحث زیربستر انجام شده که سهم روسیه حدود ۱۸ درصد و قزاقستان بالای ۳۰ درصد بوده است. هنوز تقسیم حوزه های زیر بستر شکل نگرفته و ممکن است در این حوزه هم توافقی در این خصوص نداشته باشیم، اما تفاهم های خوبی با آذربایجان و ترکمنستان داریم که بتوانیم، مشترک از زیر بستر استفاده کنیم.

ظریف در ادامه تأکید کرد: نمی توانیم اجازه دهیم سایر کشورها بین خود سهم بندی کنند، طبق توافقِ کنوانسیون، کشورها بدون نظر سایرین نمی توانند سهم بندی در خصوص خزر داشته باشند. در این توافق محدوده آب های سرزمینی را 15 مایل در نظر گرفتیم و از سه تا چهار ماه دیگر مذاکرات برای خط مبدأ شکل می گیرد.

وی ضمن اشاره به تصمیم گرفته شده مبنی بر امضای توافق نامه خزر افزود: در چندین جلسه با وزرا توانستیم در یک بند تعریف کنیم کشورهایی که خط مبدأ ویژه دارند، تعریف ویژه ای برای آنها در نظر بگیرند. هر حرکتی که در وزارت امور خارجه انجام شده، مرحله به مرحله در شورای عالی امنیت ملی بررسی شده است. امروز شرایط ما در کنوانسون خوب است و تمامیت ارضی ما را تأیید می کنند و قطعا مجلس هم فرصت بررسی کنوانسیون را دارد، تا کنوانسیون اجرایی شود. تأکید می کنم، هیچ اقدامی که به تمامیت ارضی ما ضرر بزند در کنوانسیون وجود ندارد و این منطقه دیگر یک منطقه بین المللی نیست و فقط یک منطقه مشترک بین پنج کشور است.

ظریف تصریح کرد: همه معتقد هستند سهم ۵۰ درصدی ایران از خزر درست نیست، به دلیل وابستگی شدید رژیم گذشته حتی اجازه ندادند، ایران یک بار هم از خط حسین قلی میرزار عبور کند. پس از انقلاب ما اجازه ندادیم از حدود خود حتی ذره ای جلو بیایند. ما هیچ گاه رویه سابق را نپذیرفتیم، جمهوری اسلامی هیچ گاه آن خط را که در زمان رژیم گذشته تعیین شد و همان ۱۱ درصد بود را نپذیرفت.

رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین تصریح کرد: خط حسینقلی خان ـ آستارا را هیچ گاه نپذیرفته و نخواهیم پذیرفت.

ظریف در پاسخ به پرسشی پیرامون شبهات موجود در خصوص سهم ۵۰ درصدی ایران از دریای خزر، گفت: واقعیت این است که ۵۰ وجود نداشته و اگر دریای خزر را تصور کنید، این ۵۰ درصد یا باید تا بالای ترکمنستان بیاید، یا باید شکل کله قندی را داخل دریای خزر بکشیم که تا آب های داخلی روسیه پیش خواهد رفت! واقعیت دیگر این است که متأسفانه در زمان رژیم گذشته به دلیل وابستگی شدید، حتی یک لحظه اجازه ندادند که از خط موهوم حسینقلی ـ آستارا حتی یک متر هم بالاتر بروند. در باکو آذربایجان ۷۰ سال است نفت تولید می شود، در آن زمان حتی یک قطره از این نفت به ایران نرسید و آنهایی که ادعای مشاع می کنند باید بدانند که چنین اتفاقی در آن زمان نیفتاده است.

وی ادامه داد: آنچه ما بعد از جمهوری اسلامی انجام دادیم، این بود که در این حوزه ـ که حدود ۲۰ درصد یا بیشتر از ۲۰ درصد است ـ اجازه ندادیم هیچ اقدامی بدون اجازه ما صورت بگیرد. این موضوع فقط بعد از انقلاب رخ داده است. اولین کشتی به نام شهسوار که در زمان شاه وارد دریای خزر شد از ولگا آمد با این تعهد رژیم پهلوی که این کشتی را فقط برای آموزش و تفریح استفاده کنند. اولین کشتی جدی که وارد خزر شد، در سال ۱۳۶۸ بود و اولین ناوی که وارد دریای خزر کردیم در اواخر دهه هفتاد و یا اوایل دهه هشتاد شمسی بود.

ظریف با تأکید بر اینکه این اتفاقات به یمن استقلال و عزتمند جمهوری اسلامی ایران رخ داده است، تصریح کرد: آن خط موهوم ۱۱ درصد امروز هیچ اعتباری ندارد؛ البته تلاشی کردند که با توجه به یک رویه موهوم تاریخی که با قلدری عملیاتی شده بود، اما در این کنوانسیون اصلا حرفی از این رویه وجود ندارد به دلیل اینکه ما معتقد بودیم این رویه بر اساس زور تحمیل شده و جمهوری اسلامی این رویه را نپذیرفته و حتی وزارت خارجه زمان شاه هم به این اعتراض می کرد، اما آنها تحمیل می کردند.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشور گفت: این خط موهوم حسینقلی- آستارا هیچ اعتبار و ارزشی ندارد و جمهوری اسلامی ایران هیچ وقت آن را نپذیرفته و نخواهد پذیرفت. معتقدیم که باید در مورد سطح که تقریبا مشخص است و وقتی ما خط مبدأمان را بکشیم، باید سهم جمهوری اسلامی همان قدر آبهای داخلی فراهم بکند، که برای کشورهای مشابه فراهم کرده است. اگر سواحل آنها مضرس یا غیر از آن است، برای ما باید شرایط ویژه ای را در نظر بگیرند و فراتر از آن که بعدا تصمیم گیری می شود، حدود ۲۵ مایل می شود منطقه انحصاری و بقیه سطح مشترک می شود که همه می توانند از آن استفاده ماهیگیری، کشتیرانی و کارهای علمی کنند.

قرار است دریای خزر به روی همه کشورهای دیگر از نظر نظامی بسته باشد

وزیر امور خارجه با بیان اینکه قرار است این دریا به روی همه کشورهای دیگر از نظر نظامی بسته باشد و هیچ کشوری با پرچم خود به جز این پنج کشور کشتیرانی نکند، خاطرنشان کرد: اتفاق مهم دیگر این که از سرزمین هیچ یک از کشورهای ساحلی نمی توان علیه دیگران استفاده کرد که در اینجا منظور فقط دریا نیست، بلکه قلمرو است و این برای جمهوری اسلامی ایران یک منفعت عمده است.

برخی گفته اند این فقط امتیاز روسیه است، در حالی که اصلا این طوری نیست؛ اینکه برخی کشورها یا رژیم صهیونیستی تلاش می کنند در سرزمین کشورهای همسایه حضور پیدا کنند، علیه روسیه نیست بلکه علیه جمهوری اسلامی است و این کنوانسیون جلوگیری می کند.

وی گفت: مزایای این کنوانیسیون در حوزه سرزمینی، اقتصادی و امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران بسیار زیاد است و نباید این افتخار را به یاس و سرخوردگی تبدیل کرد بلکه افتخار و سربلندی این مردم برای همه ما باید مقدس باشد.

سکاندار دیپلماسی دولت دوازدهم با اشاره به اینکه ما معتقدیم منطقه ای که باید در بستر و زیر بستر جمهوری اسلامی ایران از منابع اش استفاده کند، باید ۲۰ درصد باشد، اظهار داشت: وقتی به زیر بستر می رسیم، موضوع قلمرو و سرزمین نیست و موضوع منطقه ای است که می خواهیم از منابع آن استفاده کنیم. اگر بتوانیم با ترتیباتی از منافع زیر بستر استفاده کنیم آنجاست که اهداف جمهوری اسلامی عملی می شود. آن چیزی که قلمرو را تشکیل می دهد، همان آب های سرزمینی است.

ظریف گفت: معاهدات ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ نکات مثبتی داشتند و نکات منفی نیز داشتند. در معاهده ۱۹۲۱ آنچه مهم است این که آن چه در گلستان و ترکمانچای و برای حدود ۱۰۰ سال محروم بودیم از هرگونه کشتیرانی در خزر، در فصل ۱۱ ایران را محق می داند که از حق کشتیرانی استفاده کند و این حق به صورت اتم و اکمل در کنوانسیون فعلی در نظر گرفته شد. بنابراین معاهدات ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ به قوت خود باقی است؛ اما برخی نکات منفی که در آن معاهدات وجود داشت، به نفع جمهوری اسلامی ایران اصلاح شده است که در اعلامیه تفسیری نیز به آن اشاره کردیم.

تا خط مبدا کشیده نشود، بخش عمده ای از توافقاتی که حاصل شده اجرایی نخواهد شد

وزیر امور خارجه در پاسخ به پرسشی پیرامون توافق در خصوص رژیم بهره برداری از بستر و زیر بستر، تأکید کرد: خیلی امیدی نداریم که در آینده نزدیک در این موضوع به توافق برسیم. برای همین هم بود که سال ها پیش تصمیم گرفتند که کنوانسیون حقوقی را از موضوع بستر و زیر بستر جدا کنند، چون اگر این موضوع باقی می ماند در مورد مسائلی مانند حفاظت از محیط زیست خزر و یا وضعیت کشتیرانی به توافق نمی رسیدیم.

رئیس دستگاه دیپلماسی ادامه داد: این کنوانسیون که پروتکل های جانبی هم دارد. ۲۰ روز قبل از آن پروتکل زیست محیطی خزر امضا شد که در واقع عبور خط لوله را موکول می کرد به اینکه همه کشورهای ساحلی قانع شوند که این خط لوله مشکلی برای مسائل زیست محیطی ندارد که برای ما هم اهمیت زیادی دارد. همانطور که رئیس جمهور گفتند باید در راستای این کنوانسیون مسیر زیادی را طی کنیم که یکی موضوع بستر و زیر بستر است. موضوع دیگری که بسیار دشوار خواهد بود بحث خط مبدأ است که بسیار حساس است. اگر چهار کشور دیگر با حسن نیت وارد شوند، ما حاضریم با حفظ تمامیت ارزی مان گفت وگو کنیم. تا خط مبدأ کشیده نشود، بخش عمده ای از توافقاتی که حاصل شده اجرایی نخواهد شد.

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا خط لوله به ضرر ما نیست، اظهار داشت: در دریای خزر کیلومترها خط لوله وجود دارد، اتفاقی که الان می افتد این است که عبور خط لوله باید ملاحظات زیست محیطی کشورها را در نظر بگیرد. معتقدیم با امضای کنوانسیون مشکلات ما در مورد مسائل زیست محیطی تا حد بالایی حل خواهد شد.

ظریف با بیان اینکه مرجع حل اختلافات در این کنوانسیون مذاکره است، تأکید کرد: صلاحیت اجباری برای مراجع بین المللی دیده نشده؛ اما یکی از روش های حل و فصل اختلافات می تواند ارجاع به مجامع بین المللی باشد که با توافق طرفین خواهد بود. متن این کنوانسیون در دسترس مردم است و تا این کنوانسیون به مجلس نرود و تصویب نشود، اجرایی نخواهد شد و مذاکرات بسیار دشواری بود، چراکه ۴ طرف به روسی مذاکره می کردند و بیش از یک سال طول کشید تا متن این کنوانسیون به فارسی نیز تدوین شود.

متحدان نزدیک آمریکا امروز از سیاست های آمریکا حمایت نمی کنند

وی در خصوص تداوم مذاکرات میان ایران و اروپا در خصوص برجام گفت: ما در ماه اوت قرار داریم که تعطیلات اروپایی ها به حساب می آید، ولی ما مذاکرات خود را با آنها همچنان داریم.

ظریف تصریح کرد: اروپایی ها در بیان موضع خود در تداوم برجام و حفظ توافق و همکاری های با ایران خوب کار کردند و امروز در برابر متحد خود ایستاده اند؛ یعنی متحدان نزدیک آمریکا از جمله کانادا و اروپا امروز از سیاست های آمریکا حمایت نمی کنند.

وزیر امور خارجه گفت: اختلاف میان اروپا و امریکا به بهترین وجه در برجام متبلور شد، در موضوع پیشنهاد مذاکره ترامپ هم دیدیم که یکی از بهترین موضع گیری ها را خانم موگرینی و اتحادیه اروپا در برابر امریکا کردند که به ترامپ گفتند اگر مرد مذاکره بودید، همان مذاکره‌ای که انجام شده بود، ادامه می دادید.

اروپایی ها برای تداوم و حفظ برجام باید هزینه بدهند

وی افزود: توقع از اروپایی ها خیلی بیشتر از اینهاست. آنها باید برای تداوم و حفظ برجام هزینه بدهند و این هنوز نبوده؛ یعنی فارغ از حمایت های سیاسی باید اقدامات عملیاتی انجام دهند.

ظریف با بیان اینکه امروز یک اجماع جهانی در خصوص عملیاتی نشدن تحریم ها در حال شکل گیری است، گفت: اروپایی ها یکی دو ماه تا تحریم‌های اصلی وقت دارند و همانطور که گفتم باید هزینه دهند و فعلا روند مثبتی حاکم است.

وزیر امور خارجه اظهار داشت: اروپایی ها فقط برای ایران این کار را انجام نمی دهند بلکه فکری که در جهان در حال شکل گیری است، این که کشورها به این نتیجه رسیدند که دیگر نباید یک نفر بر اساس منافع شخصی برای همه تصمیم گیری کند.

وی افزود: آمریکایی ها در پی ایجاد فضای روانی علیه ما هستند و البته مردم ما هشیار تر از این هستند که تحت تأثیر این جنگ روانی قرار بگیرند؛ هر چند من معتقدم شوک هایی این فضای ایجاد شده به وجود آورده، ولی نتیجه‌ای برای آنها نخواهد داشت.

ظریف در پایان خاطرنشان کرد: در اوضاع کنونی بیش از هر زمان دیگری نیاز به انسجام داخلی میان دولت و خارج از دولت داریم و قطعا پس از خروج از برهه فشار کنونی ما قوی تر می شویم و سیاست های خصمانه آمریکایی ها بیشتر برای همه روشن می شود.