به گزارش مهر، شیفتگی به سیاست‌های آمریکا و اروپا و تمایل بی‌سابقه دولتمردان ایرانی برای انعقاد قرارداد با کشورهای غربی، بیش از هر زمان دیگری در دولت حسن روحانی به چشم می‌خورد. چه روزهایی که با ذوق‌زدگی، برجام را حلال تمام مشکلات اقتصادی و بانکی ایران معرفی می کردند و چه روزهایی که معاون اول رئیس جمهور در مناظرات انتخاباتی و هفته‌های ابتدایی آغاز به کار دولت یازدهم، لب به انتقاد از اشتغالزایی برای چینی‌ها گشوده بود. آن روزها سرخوشی از امضای برجام و پای میز مذاکره نشستن با آمریکایی‌ها، چنان لذتی داشت که موجب شد تعامل با بسیاری از شرکای قدیمی رنگ ببازد و گاهی حتی از سر شکم سیری، برخوردهای نادرستی با مقامات آنها رقم بخورد.
فرصت‌سوزی تجارت با همسایگان در خوش‌نشینی برجام
تحت تاثیر همان فضا بود که چین، ترکیه، عراق و روسیه به حاشیه رانده شده و بسیاری از پیمانکاران این کشورها از پروژه‌های در دست اجرا در ایران کنار گذاشته شدند؛ اینجا بود که دولت فکر می‌کرد دوران خصومت غربی‌ها با ایران تمام شده و همه چیز برای یک مودت و تعامل دایمی با آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها فراهم است. با همین سرخوشی، سرمایه‌گذاران چینی به کنار رانده شدند و حتی فرصت‌هایی را که کشورهایی همچون روسیه و قطر برای در اختیار قرار دادن بازارهای وارداتی‌شان دو دستی تقدیم ایران کرده بودند، بر باد رفت.
در فضای پس از برجام، برنامه‌ریزی استراتژیک برای حضور تجار و بازرگانان ایرانی در کشورهای همسایه با هدف گره زدن اقتصاد ایران با کشورهای دوست نیز به یکی از برنامه‌های فرعی دولت تبدیل شد و حتی در برخی موارد، جذابیتی برای برگزاری جلسات و کمیسیون‌های مشترک میان دو کشور از سوی دولتمردان وجود نداشت؛ اینجا بود که علیرغم تاکید بسیار زیاد رئیس‌جمهور روسیه و ترکیه، عراق و افغانستان، فرصت‌سوزی برای ایران آغاز شد و دولت، تسهیلات لازم را برای فعالان اقتصادی در نظر نگرفت تا به صورت همه‌جانبه و البته برنامه‌ریزی شده، در بازار این کشورها حضور یابند.
اما این خوشی، دیری نپایید و آمریکا زمزمه خروج خود از برجام را سر داد. روزهایی که دونالد ترامپ، اولتیماتوم می‌داد که باید به همراه شرکای غربی خود، از معاهده بین‌المللی برجام خارج شود، شرکتهای اروپایی که روزهای ابتدایی برجام برای حضور در بازار بکر ایران، پشت در سفارتخانه‌ها و اتاق‌های بازرگانی برای ملاقات با بخش‌خصوصی و دولتی ایران صف کشیده بودند، پیش دستی کردند و قبل از خروج این کشور از برجام، ایران را ترک و قراردادهای خود را معلق کردند؛ بدون اینکه غرامتی بدهند و از سوی مقامات ایرانی،بابت این عهدشکنی ادعای غرامتی از آنها شود.
اسحاق جهانگیری در دمشق برای حضور شرکتهای ایرانی چه خواهد کرد؟
حال، سرخوشی برجام رنگ باخته و دولتمردان به واقعیاتی که همان روزهای امضای برجام از سوی کارشناسان و اهل فن مطرح می شد، رسیده اند. حالا نگاه دولت به سوی کشورهای همسایه چرخیده است.
اخیرا محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در سفر به کشور عراق، رایزنی های اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده بود و اکنون نیز، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در سوریه به سر می برد تا زمینه ای فراهم کند که شرکت های ایرانی‌بتوانند نقش موثری در بازسازی سوریه برعهده بگیرند و سهمی مناسب از این بازار را از آن خود کنند. اگرچه هنوز هم مشخص نیست که استراتژی دولت ایران برای حمایت از شرکتهایی که قصد دارند در این عرصه وارد شوند، چیست. با این وجود، دولتمردان سوریه به شدت علاقمند به حضور و سرمایه گذاری شرکتهای ایرانی هستند و اگر زمینه فراهم شود، به طور قطع می‌توان امیدوار بود که ایرانی‌ها در بازسازی سوریه نقش آفرین باشند.
اما حضور جهانگیری در سوریه شاید دیرهنگام باشد. آنگونه که فعالان اقتصادی خبر می‌دهند، بسیاری از شرکتهای ترک و عرب پیش از ایران به سوریه رفته و تیم‌های تحقیقاتی و بازاریابی خود را در این کشور مستقر کرده‌اند، تا وقتی که سوت شروع مسابقه بازسازی سوریه زده می شود ، بتوانند سهم بیشتری از بازار را از آن خود کنند.
آنگونه که در برنامه‌های جهانگیری در سفر به دمشق هم ذکر شده است، دیدار با رئیس جمهور، نخست وزیر و مسئولان سیاسی سوریه درنشست کمیته عالی دوکشور در دستور کار خواهد بود؛ البته جمعی از فعالان اقتصادی از اتاق بازرگانی نیز او را همراهی می‌کنند.
آمار تجارت خارجی ایران و سوریه چه می‌گویند؟
آمار منتشر شده از سوی سازمان‌های بین‌المللی نشانگر آن است که سوریه در سال ۲۰۱۷ میلادی در مجموع ۵.۶ میلیارد دلار کالا از کشورهای مختلف و عمدتا از سطح منطقه وارد کرده است که در این بین، ترکیه با صادرات ۱.۳ میلیارد دلار در رتبه اول، چین با صادرات ۱.۱ میلیارد دلار در رتبه دوم، امارات با صادرات ۹۶۸ میلیون دلار در رتبه سوم، مصر با صادرات ۲۳۵ میلیون دلار در رتبه چهارم، لبنان با صادرات ۲۳۳ میلیون دلار در رتبه پنجم، کره‌جنوبی با صادرات ۲۱۶ میلیون دلار در رتبه ششم، روسیه با صادرات ۱۸۷ میلیون دلار در رتبه هفتم و ایران با صادرات ۱۷۲ میلیون دلار (آمار سال ۱۳۹۶ گمرک ایران) در رتبه هشتم قرار دارد.
بر این اساس، سه کشور ترکیه، چین و امارات حدود ۶۱ درصد از کالاهای موردنیاز بازار ۵.۶ میلیارد دلاری سوریه را تامین می‌کنند و سهم ایران نیز از این بازار، حدود سه درصد است.
از سوی دیگر، آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز حکایت از آن دارد که میزان صادرات ایران به سوریه از ۵۱۶ میلیون دلار در سال ۱۳۸۹ به ۱۷۲ میلیون دلار در سال ۹۶ و ۱۱۷ میلیون دلار در ۹ ماهه سال ۹۷ رسیده است که از کاهش ۶۶ درصدی (با آمار سال ۹۶) آن حکایت دارد.
رقم صادرات ۱۱۷ میلیون دلاری سال جاری نیز نشان می‌دهد به‌رغم روابط دوستانه، هنوز تجارت کالایی دو کشور از جایگاه مناسبی برخوردار نیست؛ که انتظار می‌رود با سفر معاون اول رئیس جمهور که هیاتی از فعالان اقتصادی بخش خصوصی نیز او را همراهی می‌کنند، این سهم بیشتر شود.
شانس شرکتهای ایرانی در بازسازی سوریه چقدر است؟
محمدرضا انصاری، نایب رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سفر معاون اول رئیس جمهور به سوریه و نیز بازگشایی دفاتر کشورهای عربی در این کشور، گفت: به طور قطع، سوریه طی ماههای آینده، محل رقابت‌های سنگینی خواهد بود، چراکه همه دنیا برای انجام فعالیت‌های اقتصادی به این کشور هجوم آورده و مترصد آن هستند که شانس‌هایی در بازسازی سوریه داشته باشند؛ چراکه این بازار مستعد، برای خیلی از کشورها، منجر به رونق می‌شود؛ بنابراین، رقابت سنگینی در این کشور شکل گرفته است.
وی افزود: امیدواریم در این رقابت سنگین، مکانیزم‌هایی برای حضور شرکتهای ایرانی در نظر گرفته شده و به درستی متوجه شویم که باید از این فرصت، بسیار سریع بهره برداری کنیم. این در حالی است که متاسفانه در شرایطی که ارز در کشور کم است، یکی از راههای حضور در بازار سوریه نیز، سرمایه‌گذاری است؛ پس اگر نخواهیم در این کشور سرمایه‌گذاری کنیم، به طور قطع می‌توانیم به اتکای نیروی مهندسی خود، در بازسازی این کشور شانس داشته باشیم؛ ولی باید متمرکز عمل کنیم.
نباید در بازار سوریه متفرق عمل کنیم
انصاری ادامه داد: اتاق بازرگانی برای حضور در سوریه برنامه دارد و دولت هم باید از این برنامه حمایت کند؛ ما باید مراقب باشیم در بازار این کشور متفرق عمل نکنیم تا بتوانیم به اهداف خود برسیم؛ هم اکنون امتیازاتی برای سازنده‌های ایرانی در بازسازی سوریه وجود دارد؛ به خصوص اینکه اکنون به خاطر بالا رفتن قیمت ارز، قیمت کالاها و خدمات ایرانی رقابتی‌تر شده و در نتیجه می‌توانیم رقابت کنیم.
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون سوریه باید چند صد میلیارد دلار برای بازسازی خود هزینه کند و این یک فرصت تاریخی برای ایران است که در این روند مشارکت کند، بر همین اساس هم اتاق بازرگانی، کمیته‌ای را تشکیل داده که بر روی بازار این کشور متمرکز شده است و مرتب سفرهایی را به دمشق دارد و امکانات آن را برای حضور شرکتهای ایرانی، هم برای بخش کالایی و هم برای بخش خدمات فنی و مهندسی، پیگیری می کنند.
انصاری گفت: بخش خصوصی می‌تواند به صورت مجزای از دولت، در این کشور حضور یابد و مانعی بر سر راه وجود ندارد. به خصوص اینکه این همکاری در حال شکل گیری است و ایران می‌تواند در کنار ترکها و کشورهای عربی، حضور یافته و منافع ملی خود را در بازسازی سوریه تامین کند؛ البته باید به این نکته توجه داشت که ما هم باید مثل ترکها و کشورهای عربی، قدرتمند عمل کرده و دولت نیز حمایت لازم را از شرکتهای ایرانی به عمل آورد.
وی معتقد است که در دو سال گذشته یعنی ظرف سال‌های ۹۶ و ۹۷ که یک مشوق صادراتی در مجلس به عنوان قانون تصویب شده بود، نتوانست به خوبی به مرحله اجرایی برسد و بودجه آن تخصیص پیدا نکرد؛ این در حالی است که دولت به خاطر گرفتاری‌های خود، صادرکنندگان را فراموش کرده و این خلاء در سوریه و جاهای دیگر خود را نشان می‌دهد؛ همانطور که در عراق هم تجربه چنین موضوعی را داشتیم.
