فتاوای آیت الله العظمی گلپایگانی (قدس سره)
امانت مالكيه و امانت شرعيه
سؤال 10 - مستدعى است امانت مالكيه و امانت شرعيه را مشروحا بيان فرمائيد؟
جواب: امانت مالكيه آن است كه عين با درخواست خود مالك و اذن او نزد كسى گذاشته شود و اين بر دو قسم است يكى اين كه خود عنوان عمل، بالاصاله امانت است مانند وديعه، دوم اين كه عنوان عمل چيز ديگرى مثلا رهن يا عاريه يا اجاره يا مضاربه است كه در اين موارد خود عناوين مذكوره مقصود بالذات است و به تبع آن، عينى كه مورد يكى از اين عناوين واقع شده، نزد طرف، امانت است زيرا مالك، حفظ عين را به عهده طرف، گذاشته است و امانت شرعيه آن است كه استيلاء بر عين، با درخواست واذن مالك نباشد و بر وجه ظلم و عدوان هم تحت اختيار شخص قرار نگرفته بلكه يا قهرى بوده مثل اين كه باد يا سيل آن را داخل ملك شخص نموده بر وجهى كه تحت تسلط، و يد او قرار گرفته يا اين كه خود مالك، عين را تسليم نموده لكن نه خودش و نه طرفى كه آن را گرفته هيچ يك اطلاع نداشته‌اند، مثلا صندوقى را انسان خريده و در داخل آن چيزى بوده كه فروشنده خبر نداشته يا اين كه فروشنده و خريدار در موقع تصفيه حساب اشتباه كرده‌اند و فروشنده زائد بر حق به مشترى داده يا به عكس، و يا اين كه تحت اختيار قرار دادن عين با اجازه شرع بوده مانند لقطه يا آنچه كه از دست دزد يا غاصب بعنوان حسبه (امورى كه شارع مىخواهد انجام بگيرد وبلا تكليف و ضايع نماند) گرفته، براى اين كه به صاحبش برساند و يا اين كه از بچه يا ديوانه بعنوان حسبه گرفته كه حفظ نمايد و البته اين در موردى است كه اگر در دست آنها بماند خوف تلف باشد و يا اين كه مال محترمى است كه در معرض هلاك و تلف است مثل حيوانى كه در محل وجود درنده يا محل سيل واقع شده و مالكش هم معلوم است كه در تمام موارد مذكوره، عين در دست كسى كه بر آن استيلاء دارد امانت شرعيه است و بايد آن را حفظ كند و در اولين فرصت به صاحبش برساند هر چند مطالبه نكرده باشد و اگر قبل از اين كه به مالك بدهد و در دست او تلف شود ضامن نيست مگر اين كه تفريط يا تعدى كرده باشد
