حد فاصل میدان انقلاب تا خیابان دانشگاه را که قدم بزنید محال است صدای « خانم/ آقا! پایاننامه می‌خواهی؟!» را نشنوید یا روی تیر برق‌ها، پشت ایستگاه اتوبوس و روی دیوار اثری از تراکت‌های مزین به عبارت « مشاوره پایاننامه» نبینید. نوشتن پایاننامه احتمالا به مشاوره و راهنمایی نیاز دارد اما آن چه که اغلب موسسه‌های خیابان انقلاب به عنوان "مشاوره پایاننامه" در تراکت‌های تبلیغاتی خود آورده‌اند اسم رمزی است برای این که صفر تا صد نوشتن پایاننامه را برعهده بگیرند.
به گزارش «تابناک» به نقل از ایسنا، با یکی از همین مؤسسات به اصطلاح علمی پژوهشی که اتفاقاً شماره ثبت شرکت را هم روی کارت درج کرده‌اند تماس می‌گیرم تا قیمت صفر تا صد نوشتن پایاننامه در رشته‌های علوم پایه را بپرسم. می‌گویم موضوع پایاننامه مشخص نیست و می‌گویند ریاضی کاربردی حدود سه میلیون تومان، علوم کامپیوتر بین دو میلیون و پانصد تا دو میلیون و هشتصد هزار تومان و گرایش‌های رشته فیزیک بین دو تا سه میلیون تومان؛ هر چه موضوع سخت‌تر باشد قیمت بیشتر خواهد بود. می‌پرسم چطور تضمین می‌کنید که در جلسه دفاع لو نرود که پایاننامه را شخصی دیگر نوشته است؟ می‌گویند: «پایاننامه را فصل به فصل تحویل می‌دهیم و تا استاد فصلی را تأیید نکند سراغ فصل بعد نمی‌رویم. موضوع انتخابی را هم با نرم‌افزار همانندجو چک می‌کنیم تا از تکراری نبودنش خیالتان راحت شود.»
به سراغ رشته‌های مهندسی می‌روم و از میان ۱۵ کارتی که طی ۱۰ دقیقه پیاده‌روی در خیابان انقلاب گرفته‌ام شماره یکی از همین دفاتر را می‌گیرم. می‌پرسم «پایاننامه مهندسی مکانیک گرایش ساخت و تولید حدوداً چقدر در می‌آید؟» می‌گوید: اگر موضوع نداری و پایان‌نامه‌ات کار عملی نیاز ندارد بین سه تا سه میلیون و پانصد حساب کن. می‌پرسم: «کار عملی پایاننامه را چطور انجام می‌دهید؟» خانم مسئول می‌گوید: «اگر رشته‌ات معماری یا عمران باشد و نیاز به ساخت ماکت داشته باشید برایتان انجام می‌دهیم ولی هزینه‌اش بیشتر است؛ مثلاً برای رشته معماری با ساخت ماکت سه میلیون تومان هزینه دارد. اسم دانشگاهت را هم باید بدانم که من بتوانم پروپوزال را از سایت دانشگاه بردارم. برای مهندسی عمران رشته‌ها خیلی مهم است اگر کار آزمایشگاهی و داده نداشته باشد دو تا دو و نیم میلیون اما اگر کارهای آزمایشگاهی پیچیده داشته باشد ممکن است قبول نکنیم.» از پاسخ خانم منشی برمی‌آید که نوشتن پایاننامه مهندسی برق گرایش کنترل هم کمی ارزان‌تر از پایاننامه ساخت و تولید است؛ دو میلیون و هفتصد هزار تومان تا سه میلیون تومان.
رشته‌های علوم انسانی قیمت کمتری دارند مخصوصاً اگر بخواهید کار پایاننامه فقط کیفی باشد و آمار و ارقام واردش نشود. مثلاً مطالعات فرهنگی یک میلیون و پانصد است تازه اگر پروپوزال را هم خودتان بنویسید سیصد هزار تومان تخفیف می‌دهند. یکی دیگر از کارشناسان این موسسه‌ها می‌گوید: «اگر موضوعی برای پایاننامه روابط بین‌الملل‌ات نداری به صرفه است که انتخاب موضوع را هم به ما بسپاری. من خودم دکترای علوم سیاسی دارم و ۱۰ سال است پایان نامه مطالعات منطقه‌ای می‌نویسم اگر موضوعی که انتخاب می‌کنی خیلی حاد باشد فوقش می‌گویم این موضوع قابل انجام نیست دیگر؛ ولی به طور کلی اگر موضوع با خودت باشد سیصد هزار تومان هزینه پروپوزال است و یک میلیون و سیصد هزار تومان هم پایاننامه. در صورتی که موضوع را خودم انتخاب کنم سیصد هزار تومان برای پروپوزال می‌گیرم و یک میلیون و صد هزار تومان هم پایاننامه.»
او در پاسخ به سوال من درباره وجود تضمینی برای اینکه لو نرود که پایاننامه را من ننوشتم می‌گوید: «خب مرحله به مرحله تحویل می‌دهیم دیگر. استاد سواد دارد ممکن است به پروپوزال ایراد بگیرد شما پروپوزال را می‌آورید اصلاح میکنم. موبایل که نمی‌فروشم. خود من رساله دکتری هم می‌نویسم که قیمت آن هم ۷-۸ میلیون تومان است.» می‌پرسم هزینه را یک‌جا دریافت می‌کنید؟ و می‌شنوم: «نه، با یک پیش‌پرداخت شروع می‌کنیم و بعد از تحویل تعدادی از فصل‌ها قسط دوم را پرداخت می‌کنی. آخر کار هم مبلغ نهایی دریافت میشود.» گویا رشته‌هایی مثل مدیریت قیمت بیشتری دارند. صفر تا صد بین دو تا دو میلیون و دویست هزار تومان چون به آمار و ارقام نیاز دارد و اصطلاحاً کمی است.
به یکی دیگر از مؤسسات ارائه خدمات مشاوره پایاننامه که شماره و آدرسش در اینترنت وجود دارد زنگ میزنم تا قیمت نوشتن پایاننامه کارشناسی روانشناسی را بپرسم. می‌گوید: «قیمت به محققی که می‌خواهی با او کار کنی بستگی دارد چون قیمت را محقق مشخص می‌کند.» می‌پرسم: این محققان مدرک تحصیلی‌شان چیست و آیا به موضوعی که می‌خواهم درباره‌اش پایاننامه بنویسم مربوط است یا نه؟ منشی این شرکت می‌گوید: «اکثر محققان یا دانشجوی دکتری هستند یا فارغ‌التحصیل مقطع دکتری و در هر رشته‌ای هم که باشید محقق مرتبط را معرفی می‌کنیم. شرایط کارمان هم به این شکل است که می‌توانیم برایتان کنفرانس بگذاریم حتی بعد از تکمیل کار هم می‌توانیم جلساتی توجیهی بگذاریم که مشابه جلسات دفاع باشد.» می‌پرسم تضمینی وجود دارد که استادها نفهمند این پایاننامه را خودم ننوشتم؟ پاسخ می‌دهد: «در مؤسسه خیلی پیش آمده که دانشجوها به دوستانشان می‌گویند که پایاننامه را خودشان ننوشتند بعد دوستانشان هم به استاد اطلاع می‌دهند و لو می‌روند. اگر خودتان چیزی نگویید اتفاقی نمی‌افتد. یک برنامه هم هست که بیشتر دست دانشگاه‌ها یا سازمان‌های خاص است و متن پایاننامه را که در آن وارد کنید می‌گوید چند درصد متن تکراری است ما سعی می‌کنیم طوری کار کنیم که کپی‌برداری نباشد.»
قیمت پایاننامه رشته‌های هنری هم بستگی به نرم‌افزارهایی که می‌خواهیم با آنها کار پایاننامه انجام شود و کار عملی‌ای که باید تحویل داده شود دارد. خانم منشی می‌گوید: «اگر بخواهی کار تحلیلی باشد و صفر تا صدش را هم خودمان انجام دهیم حدود دو میلیون و دویست تا سه میلیون خواهد بود.» و باز هم تاکید می‌کند که قیمت به نرم‌افزاری که می‌خواهم با آن کار کنم بستگی دارد.
در ادامه کسب اطلاعات از سازوکار این معضل اجتماعی به چند مؤسسه نوشتن پایاننامه می‌روم، طی یک ساعتی که در یکی از این موسسه‌ها وقت می‌گذرانم حدود ۱۰ دانشجو برای نوشتن پایاننامه یا اصلاح آن مراجعه می‌کنند و سر پژوهشگران بسیار شلوغ است. یکی از مراجعه‌کنندگان که مهندسی کامپیوتر می‌خواند برای اصلاح یکی از فصل‌های پایاننامه که استاد راهنمایش به آن ایراد گرفته آمده و دانشجوی دیگر از تأخیر تحویل پایاننامه شکایت دارد. الف که مدیر یکی از همین موسسه‌ها است می‌گوید: «این که اغلب دانشجویان و استادان کار با نرم‌افزارها را بلد نیستند، یکی از دلایلی است که دانشجویان نوشتن پایاننامه را به ما می‌سپارند؛ اغلب استادها هم به دلیل همین آشنایی کم با نرم‌افزارها ایرادهایی که می‌گیرند اغلب به فرم است و نه محتوا. اصلاً برخی از استادها پای کار نرم‌افزاری که به میان می‌آید دانشجو را به جاهایی که می‌شناسند معرفی می‌کنند تا آنها کار نرم افزاری را انجام دهند.» یکی از دانشجویانی که آن‌جا حضور دارد می‌گوید: «دقیقا همینطور است ایراد استاد من به پروپوزالم مربوط به مکان قرار گرفتن نقطه و ویرگول بود و اصلاً به محتوا توجهی نداشت. من مدیریت می‌خوانم؛ حتی استادم کار با نرم‌افزار spss(نرم‌افزاری که برای تحلیل داده‌های آماری به کار می‌رود) را بلد نیست چه برسد به من. اگر در کنار آن بیست و چند واحد عمومی که در دوره کارشناسی گنجانده شده کار با نرم‌افزارهای مختلف را هم آموزش می‌دادند خیلی خوب بود. »
یکی دیگر از پایان‌نامه‌نویس‌ها می‌گوید برای هر پایاننامه بسته به موضوعی که دارد از یک تا چند ماه وقت گذاشته میشود.» می‌پرسم معمولاً چه پایان‌نامه‌هایی دشوارتر است و آیا دانشگاه تأثیری در قیمت می‌گذارد؟ می‌گوید: «پایان‌نامه‌هایی که کار تحلیلی داشته باشد سخت‌تر است ولی پایان‌نامه‌هایی که بخش عمده‌اش را کار با نرم افزار تشکیل می‌دهد ساده است. دانشگاه هم تأثیری روی قیمت ندارد چون در برخی از واحدهای دانشگاه آزاد و پیام‌نور به همان اندازه که در دانشگاه‌های سراسری در جلسه دفاع سخت‌گیری میشود حساسیت وجود دارد. این‌جا به همان اندازه که از دانشگاه‌های سراسری دانشجو داریم از دانشگاه آزاد و پیام‌نور هم داریم.»
از او درباره منابعی که از آنها برای نوشتن پایاننامه استفاده می‌کند می‌پرسم و وی پاسخ می‌دهد: «علاوه بر آخرین کتاب‌های چاپ‌شده در هر حوزه، از آخرین مقاله‌های بین‌المللی که در هر موضوعی چاپ شده استفاده میکنم. این‌جا مترجم داریم و مترجمان این مقاله‌ها را ترجمه می‌کنند.»
"میم" که فارغ‌التحصیل دکتری است و پایاننامه می‌نویسد با بیان اینکه این پدیده مختص ایران نیست و او پایاننامه دانشجویانی از کشورهای اروپایی مثل آلمان و انگلیس را هم نوشته می‌گوید: «اصلاً بحث پایاننامه نوشتن فراتر از این‌هاست که می‌بینید؛ در اغلب دانشگاه‌ها عملاً یک تیم وجود دارند که خودشان دانشجوهایشان را به افرادی برای نوشتن پایان نامه معرفی می‌کنند. ایراد را باید در ساختار آموزشی جستجو کنید. یک دانشجو با خود می‌گوید خب به جای اینکه سه چهار ماه از زمان خود را برای نوشتن پایان‌نامه‌ای بگذارم که عموماً در انتهای کار هم توجهی به محتوای متن نمی‌شود بهتر است وارد بازار کار شوم و نوشتن پایاننامه را هم به فرد دیگری بسپارم.»
اما یکی از پایاننامه نویس‌ها درباره تأثیر اسم دانشگاه در تفاوت قیمت می‌گوید: «قیمت نوشتن پایاننامه برای دانشجویان دانشگاه‌های تهران و امیرکبیر بالاتر از قیمت نوشتن پایاننامه برای دانشجویان دانشگاه آزاد و پیام‌نور است چون استادان سخت‌گیرتر برخورد می‌کنند.»
او درباره زمانی که برای نوشتن هر فصل پایاننامه می‌گذارد می‌گوید: «فصل اول و دوم و سوم ساده است ولی فصل چهارم تقریباً یک هفته‌ای نوشته میشود.» از او درباره میزان دسترسی به سایر پایان‌نامه‌ها به عنوان منبع می‌پرسم و می‌گوید: «دسترسی به سایر پایان نامه‌ها کار دشواری نیست و از این بابت محدودیتی وجود ندارد.»
او درباره سامانه همانندجو که میزان مشابهت پایاننامه نوشته شده با منابع دیگر را مشخص می‌کند می‌گوید: «وقتی سامانه همانندجو اعلام می‌کند که متنی با متنی دیگر مشابهت دارد با عوض کردن یک فعل (با حفظ معنا) می‌توان مشکل را برطرف کرد و دیگر سامانه ایرادی نمی‌گیرد.» از او درباره قانون جدیدی که قرار است بنا بر آن چنین موسساتی را پلمب کنند می‌پرسم و می‌گوید: «از این قانون‌ها در کشور زیاد تصویب شده مگر پلیس‌بازی توانست معضل‌های دیگر را حل کند که بخواهد این را حل کند؟»
فضای مجازی امروزه هم بستر تبلیغات این مؤسسات است و هم محلی برای گلایه و بیان نظرات مردم درباره این معضل اجتماعی. یکی از کاربران نوشته فایل پایاننامه اش را فقط به دانشگاه و سامانه ایرانداک ارائه کرده اما بعداً متوجه شده همان فایل در یکی دو سایت به فروش می‌رسد. یکی دیگر از کاربران نوشته با توجه به بازار داغ خرید و فروش پایاننامه و مقاله از دادن فایل پایاننامه به صحافی هم می‌ترسد. اگر قرار است عزم جدی‌ای برای مقابله با فروش علم وجود داشته باشد احتمالاً باید ارتباط‌هایی که ممکن است از داخل دانشگاه برای ادامه این چرخه وجود داشته باشد بررسی شود.
فروش علم و جعل در نوشتن مقاله و پایاننامه فقط مختص دانشجویان نیست. سال ۹۵ مجله نیچر ۵۸ مقاله نوشته شده توسط استادان و محققان ایرانی را رد کرد. معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم با بیان اینکه ۳۹۸ نفر در نگارش ۵۸ مقاله‌ی رد شده نقش داشتند گفت: تعداد کل نویسندگان این مقالات در وزارت علوم ۱۳۸ نفر، در وزارت بهداشت ۱۹۴ نفر و در دانشگاه‌آزاد ۶۶ نفر بوده‌اند. در ادامه معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه پیشنهاداتی برای برخورد با افراد خاطی ارائه شده است، خاطرنشان کرد: تنزیل مرتبه و تعلیق از فعالیت از جمله مجازات‌هایی است که برای این افراد در نظر گرفته شد. هر چند که تخلفات علمی فقط در ایران رخ نداده و بنابر گفته معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم «بر اساس آمارهای جهانی کشور ژاپن با ۶ درصد، عربستان با ۱۳ درصد و آمریکا با ۵ درصد تخلفات علمی مواجه هستند» ولی احتمالاً در کمتر کشوری بتوان به سهولت ایران به جعل مقاله و پایاننامه پرداخت تا حدی که دامنه آن به مجله‌ای معتبر چون نیچر هم رسیده است.
برخی مسئولان این موسسه‌ها می‌گویند هر سال حدود ۵۰ تا ۶۰ دانشجو برای نوشتن پایاننامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری به آنها مراجعه می‌کنند. اگر فرض کنیم در همین تهران که ده دقیقه قدم زدن در خیابان انقلاب باعث میشود با دست‌کم ۲۰ مؤسسه نوشتن پایاننامه مواجه شوید ۷۰ دفتر مجازی و حقیقی این‌چنینی وجود داشته باشد و میانگین ۵۰ دانشجو هر سال برای نوشتن پایان نامه به آنها مراجعه کنند و هر پایاننامه هم به طور متوسط با دو میلیون تومان نوشته شود؛ گردش مالی سالانه این مؤسسات فقط در شهر تهران ۷ میلیارد تومان خواهد بود.
آماری از تعداد دانشجویانی که هرساله به این مؤسسات مراجعه می‌کنند در دست نیست اما یکی از کارمندان این شرکت‌ها می‌گوید حدس میزنم فقط ۳۰ درصد دانشجویان خودشان پایاننامه خود را مینویسند. در گزارش مجله ساینس درباره فروش علم در ایران آمده: «در سال ۲۰۱۴، یک عضو فرهنگستان علوم ایران برآورد کرده بود که هر ساله حدود پنج هزار پایاننامه که برابر با ۱۰ درصد پایاننامه کارشناسی‌ارشد و دکترای ارائه شده در کشور است، از بازار خریداری می‌شوند.» اگر طبق گفته این عضو فرهنگستان علوم هم‌چنان ۱۰ درصد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری از بازار خریداری شود، با توجه به اینکه هر ساله بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد و حدود ۲۰ هزار فارغ‌التحصیل دکتری داریم تعداد پایان‌نامه‌های از بازار خریداری شده طی حدود ۴ سال از ۵۰۰۰ به ۷۷۰۰ رسیده است. این مؤسسات قیمت هر رساله دکتری را ۷ میلیون تومان و هر پایاننامه را هم به طور متوسط ۲ میلیون اعلام کرده‌اند با احتساب آمار ۲۰ هزار نفری سالانه فارغ‌التحصیلان دکتری در هر سال و حدود ۷۵۰ هزار نفر فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد می‌توان گفت هر سال حدود ۲۰۰ نفر رساله دکتری خود را از بازار می‌خرند و این یعنی حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون تومان گردش مالی حساب فروشندگان رساله دکتری خواهد بود. هم‌چنین حدود ۷۵۰۰ پایاننامه کارشناسی ارشد هم با قیمت میانگین دو میلیون تومان به فروش می‌رسد که ۱۵ میلیارد تومان درآمد برای مؤسسات به همراه خواهد داشت.
تمهیدات فراوانی برای مقابله با خرید و فروش پایاننامه اندیشیده شده؛ از راه اندازی سامانه همانندجو برای کشف مشابهت‌های متون پایان نامه‌های مختلف تا نسبت دادن عاملان این جریان به خارج از کشور و برنامه‌ریزی برای ورود وزارت کشور و قوه‌قضاییه به این مقوله و تعیین مجازات در کمیسیون قضائی مجلس در سال ۹۶ برای عاملان و پلمب مؤسسه اما آنچه که در حال حاضر وجود دارد نشان می‌دهد که در صورتی که حتی عزم لازم برای برخوردهای سرکوبگرانه هم وجود داشته باشد، یک طرف این ماجرا مؤسسه‌های مشاوره پایاننامه هستند و طرف دیگر دانشگاه و دانشجو. برخوردهای قهری و سرکوبگرانه با این مؤسسات صرفاً باعث جابه‌جایی محتوا به فرم‌های دیگر میشود و نه باعث حذف آن به طور کلی؛ همانطور که برخوردهای سرکوبگرانه در دیگر معضل‌های اجتماعی عموماً راه به جایی نبرده است.
موسسات پایان نامه نویسی وقتی رواج پیدا کرد که ورود به دانشگاه برای کارمندان و مدیران پرمشغله سهل و آسان شد. وقتی رواج پیدا کرد که ظرفیت ورود به دانشگاه زیاد از حد شد.
