سيل و مساله شر

محسن آزموده
کد خبر: ۸۸۹۵۶۳
|
۱۷ فروردين ۱۳۹۸ - ۱۳:۲۱ 06 April 2019
|
4581 بازدید

نوروز امسال به علت بارش‎هاي گسترده و نامترقبه و جاري شدن سيل و سيلاب در نقاط مختلف ايران با مصائب و دشواري‎هاي سهمناك و آزارنده‎اي براي هموطنان ما همراه بود. بسياري از ايرانيان در شمال و جنوب و غرب كشور چنان كه در رسانه‎ها ديديم و خوانديم، بي‎خانمان شدند، شمار قابل توجهي عزيزان‎شان را از دست دادند، تعداد كثيري از مردم آسيب‌هاي جبران‌ناپذير مادي و معنوي متحمل شدند و خلاصه وجدان جمعي ايرانيان در آستانه سال و در روزهايي كه شكوهمندترين جشن ملي ايشان در آن برگزار مي‎شود، به‌شدت جريحه‎دار شد. اين واقعه هولناك و دردناك، بار ديگر پرسش‎هاي فراواني را پيش روي اذهان دردمندان جامعه مطرح كرد؛ مثل اينكه چرا اين واقعه به اين شكل و با اين پيامدهاي دردناك رخ داد؟ علل و عوامل وقوع اين بارش‎هاي گسترده و سپس روان شدن سيل و سيلاب چه بود؟ آيا مي‌شد جلوي وقوع آن يا حداقل كاستن فجايع و عواقب آن را گرفت؟ عكس‎العمل و واكنش درست در برابر اين رويداد چيست؟ آيا همه‌ چيز را بايد به علل و عوامل طبيعي و در نتيجه خارج از محدوده توان انسان فروكاست يا بايد از نقش عوامل انساني نيز ياد كرد؟

لابد شما نيز در روزهاي گذشته پرسش‌ها و سوال‎هاي مشابهي را نزد خودتان يا در گفت‌وگو با ديگران مطرح كرده‌ايد و احتمالا پاسخ‎هاي متفاوتي از منظرها و سطوح مختلف به برخي از آنها از صاحب‎نظران مختلف اعم از سياستمداران، كارشناسان محيط زيست، جامعه‌شناسان، تحليلگران مسائل روز، متخصصان مديريت شهري و در نهايت دوستان و آشنايان شنيده‌ايد. اما از منظر كلاسيك فلسفي درباره وقوع اين فاجعه تلخ و مصيبت‎بار چه مي‎توان گفت؟ آيا تفكر فلسفي مي‎تواند نوري بر زواياي تاريك پرسش‎هاي فوق بيندازد؟

در وهله نخست به نظر مي‎رسد پديده سيل و سيلاب، مثل زلزله يا صاعقه يا توفان، يك پديده طبيعي است و نظر به سرشت مخرب و ويرانگرش، از شرور طبيعي محسوب مي‎‏شود. به بيان روشن‎تر يكي از جدي‎ترين و در عين حال دشوارترين مباحث فلسفي، مساله شر و بحث از شرور است، يعني اينكه در جهان هستي، خواه ناخواه با پديده يا پديده‎هايي سلبي، آسيب‎رسان، مضر و ناپسند مواجه هستيم. يكي از مشغله‎هاي فيلسوفان - به خصوص آنها كه به «تئوديسه» و كمال عالم قائلند - يافتن توجيه براي شرور عالم است. آگاهان به فلسفه مي‎دانند كه فلاسفه در گام نخست، ميان دو دسته از شرور، تمايز قائل مي‎شوند: 1- شرور طبيعي مثل زلزله، سيل، توفان، صاعقه، بيماري‎هاي لاعلاج و ... 2- شرور انساني يا اخلاقي مثل دروغ، قتل، دزدي، غارت، تجاوز به حقوق ديگران و ... روشن است كه مبناي اين تفكيك، توانايي انسان در به وقوع پيوستن اين شرور است. يعني به سادگي تصور مي‎شود كه عامليت و مدخليت انسان‎ها در شرور اخلاقي آشكار و مبرهن است، اما شرور طبيعي، خارج از محدوده دخل و تصرف آدميان هستند. بنابراين اگرچه آدميان مي‎توانند جلوي قتل و غارت و تجاوز را بگيرند، اما در پيشگيري از فجايع (و به تعبير فلسفي شرور) طبيعي ناتوانند.

اما در زمانه ما فارغ از اينكه فلاسفه، چه پاسخ‎هايي براي مساله شر ارايه كرده‎اند، مي‎توان به راحتي در تفكيك و تمايز فوق ميان شرور طبيعي و شرور انساني ترديد كرد. به عبارت ديگر در روزگاران گذشته، سطح مداخله انسان در طبيعت و ميزان توانايي او در آن بسيار ناچيز بود و در نتيجه نه فقط نمي‌شد از وقوع فجايعي چون سيل جلوگيري كرد، بلكه توان آدميزاد براي مقابله با آن اندك بود. در روزگار ما اما نه فقط آدم‎ها به لحاظ توانايي‎هاي فن‎آورانه و علمي براي كاستن از درد و رنج شرور مذكور بسيار پيشرفت كرده‌اند، بلكه شوربختانه بسياري از اين فجايع يا شكل تلخ و دردناك ظهور و بروز آنها ناشي از تعامل نادرست و دست‎اندازي‎هاي بي‎رويه و مداخله‎هاي نابجاي انسان در طبيعت است. به تعبير ديگر امروز به سختي بتوان دست كم شكل وقوع سيل‌ها و توفان‎ها در زمانه كنوني را يكسره ناشي از عوامل خارج از دسترس انسان خواند و متاسفانه بسياري از اين فجايع بازتابي از رفتار ناپسند ما آدميان با طبيعت است. در نتيجه ضروري است اين تصور خام و مسووليت‎گريز را كه وقوع اين مصيبت‎ها با اين پيامدهاي ناگوار، ناگزير و خارج از اختيار و اراده انسان است را كنار گذاشت و از ضرورت پذيرش قصور و تقصيري كه گريبانگير همه ما انسان‌هاست، سخن گفت و براي پيشگيري و مديريت وقايعي از اين دست و كاستن از درد و رنج آدميان و صد البته ساير موجودات، اعم از حيوانات و گياهان و اشيا آستين بالا زد.

این مطلب نخستین بار در روزنامه اعتماد منتشر شده است.

اشتراک گذاری
تور پاییز ۱۴۰۳
بلیط هواپیما
فرنام صنعت پاکسا
برچسب منتخب
# جنگ ایران و اسرائیل # قیمت طلا # مهاجران افغان # یارانه # حمله اسرائیل به ایران # خودرو
الی گشت
قیمت امروز آهن آلات
نظرسنجی
با پاسخ ایران(وعده صادق 3) به حمله اسرائیل موافقید؟