فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
قبرستان
١ – خرید قبر در زمین موقوفه
سؤال: خرید قبر از زمینی که وقف امامزاده است بدین جهت که بعد از مرگ آنجا دفن شود چه حکمی دارد؟
جواب: خریدن قبر از موقوفه معنی ندارد ولی می توانند به عنوان اجاره چیزی بپردازند.
٢ – ورود فرد جنب یا حائض به قبرستان
سؤال: آیا رفتن زن حائض یا جنب به قبرستان اشکالی دارد؟
جواب: بهتر عدم حضور در قبرستان است.
٣ – دفن غیر مسلمان در قبرستان مسلمین و بالعکس
سؤال: لطفا به سوالات زیر پاسخ فرمایید :
1- آیا می توان فرد بهایی را در قبرستان مسلمانان دفن نمود ؟ اگر دفن شده باشد چه باید کرد ؟
2- آیا می توان فرد غیر مسلمانی را در قبرستان مسلمانان دفن نمود؟ اگر دفن شده باشد چطور ؟
3- آیا دفن کردن فرد مسلمان در قبرستان سایر ادیان مانند اهل کتاب یا کفار ، صحیح است ؟ اگر دفن شده باشد چطور ؟
جواب: مرد و زن مسلمان را در قبرستان غیر مسلمانان و بالعکس نباید دفن کرد و اگر دفن شده باشند و محذوری برای انتقال جسد وجود نداشته باشند باید انتقال دهند.
٤ – ریختن عطر و گل بر روی قبر
سؤال: در بعضى مناطق مرسوم است که روز و شب پنج شنبه و جمعه که براى زیارت قبور اموات شان مى روند، عطر و گلهاى قیمتى و یا غیر قیمتى روى قبر مى ریزند. آیا این کار مشروع و درست است؟
جواب: به مقدار کم اشکالى ندارد، ولى اگر اسراف باشد جایز نیست، مگر در مواردى که جنبه تعظیم شعائر داشته باشد، و در آن جا اسراف محسوب نشود.
٥ – نوشتن آیات قرآن کریم روی سنگ مزار
سؤال: آیا نوشتن آیات قرآن کریم بر سنگ مزار اشکال دارد؟
جواب: اگر هتک احترام نشود اشکالى ندارد.
٦ – زیارت قبور علما و بزرگان در شب
سؤال: با توجه به این که شب رفتن به قبرستان کراهت دارد، آیا شب رفتن به زیارت قبر علما و بزرگان نیز کراهت دارد؟
جواب: اگر در داخل قبرستان بوده باشد همان حکم ثابت است اما اگر مانند قبر مرحوم مجلسی (ره) جای مستقلی است و صدق قبرستان نمی کند آن حکم شامل آن نمی شود.
٧ – ساخت و ساز بنای شخصی در زمین قبرستان
سؤال: آیا مى توان زمینى را که وقف خاصّ یک آبادى یا شهرک است، و در آن قبرستان بوده، تخریب کرد، و دوباره براى ساخت و سازهاى شخصى استفاده نمود؟
جواب: در صورتى که وقف براى دفن اموات باشد نمى توان آنرا تغییر داد; مگر این که دفن اموات در آن ممکن نباشد. در این صورت مى توان براى کارهاى خیر از آن استفاده کرد; مانند مسجد و مدرسه و درمانگاه.
٨ – ریختن آب بر قبر
سؤال: گذاشتن گل روی قبر یا آب ریختن روی قبر تاثیری در حال مرده دارد یا این فقط از رسوم عادی است؟
جواب: مستحب است بعد از دفن روی قبر آب بپاشند.
٩ – پاشیدن آب بر روی قبر
سؤال: مى گویند: «مستحب است روى قبر تازه، آب بپاشند» این استحباب یک مرتبه بوده، یا یک هفته، یا یک ماه، یا یک سال، مى باشد؟ و در هر حال چه نفعى براى میّت دارد؟
جواب: از بعضى روایات استفاده مى شود که پاشیدن آب تا چهل روز مستحب است.
١٠ – تبدیل قبرستان متروکه به فضای سبز و مراکز آموزشی
سؤال: جهاد دانشگاهى دانشگاه، به عنوان مشاور شهردارى تهران، در نظر دارد طرح ساماندهى گورستانهاى متروکه شهر را که در آنها تدفین صورت نمى گیرد به اجرا در آورد. این گورستانها که مجزّا از گورستان بهشت زهرا بوده، و حدود 60 مورد مى باشد، به علّت ممانعت از دفن و متروکه شدن به تدریج از صحنه شهر ناپدید، یا به کانونهایى پر مسأله تبدیل شده، و بعضاً به مأمن افراد فاسد و معتاد مبدّل گشته اند. در حالى که با امکانات فضاى سبز، یا مجتمعات آموزشى و فرهنگى، توان بالقوّه تبدیل شدن به فضاى عمومى و عرصه اجتماعى را دارا مى باشند. لیکن با توجّه به احکام شرعى خاص گورستانها، در این راستا ابهاماتى وجود دارد که خواهشمند است در هر مورد فتواى خود را مرقوم فرمایید:
1ـ آیا حرمت نبش قبر فقط مربوط به مسلمانان است، یا شامل همه پیروان ادیان آسمانى، بلکه نوع انسانها مى شود؟
2ـ نبش قبر پس از چند سال جایز است؟ آیا نسبت به همه متوفیّان یکسان است؟
3ـ آیا پس از انقضاى مدّت فوق، محدودیّتى از جهت شخصیّت متوفّى وجود دارد؟
4ـ آیا پس از انقضاى مدّت فوق، محدودیّتى از جهت تغییر کاربرى، بدون این که اثرى از گورستانها باقى بماند، وجود دارد؟
5ـ تخریب قبور قبل از موعد، بدون این که منجر به نبش آن شود، چه حکمى دارد؟
جواب: نبش قبر مسلمین و غیر مسلمانانى که در پناه اسلام زندگى مسالمت آمیز دارند جایز نیست. و چنانچه قبرستان کاملا متروکه باشد مى توان از آن براى کارهاى عام المنفعه مانند مسجد، مدرسه و امثال آن استفاده کرد. البتّه تخریب قبر با نبش قبر متفاوت است، و اگر قبور مربوط به بزرگان علما و شخصیّت هاى برجسته جامعه بوده باشد، تخریب آن جایز نمى باشد.
١١ – تبدیل قبرستان متروکه به فضای سبز و مراکز آموزشی
سؤال: جهاد دانشگاهى دانشگاه، به عنوان مشاور شهردارى تهران، در نظر دارد طرح ساماندهى گورستانهاى متروکه شهر را که در آنها تدفین صورت نمى گیرد به اجرا در آورد. این گورستانها که مجزّا از گورستان بهشت زهرا بوده، و حدود 60 مورد مى باشد، به علّت ممانعت از دفن و متروکه شدن به تدریج از صحنه شهر ناپدید، یا به کانونهایى پر مسأله تبدیل شده، و بعضاً به مأمن افراد فاسد و معتاد مبدّل گشته اند. در حالى که با امکانات فضاى سبز، یا مجتمعات آموزشى و فرهنگى، توان بالقوّه تبدیل شدن به فضاى عمومى و عرصه اجتماعى را دارا مى باشند. لیکن با توجّه به احکام شرعى خاص گورستانها، در این راستا ابهاماتى وجود دارد که خواهشمند است در هر مورد فتواى خود را مرقوم فرمایید:
1ـ آیا حرمت نبش قبر فقط مربوط به مسلمانان است، یا شامل همه پیروان ادیان آسمانى، بلکه نوع انسانها مى شود؟
2ـ نبش قبر پس از چند سال جایز است؟ آیا نسبت به همه متوفیّان یکسان است؟
3ـ آیا پس از انقضاى مدّت فوق، محدودیّتى از جهت شخصیّت متوفّى وجود دارد؟
4ـ آیا پس از انقضاى مدّت فوق، محدودیّتى از جهت تغییر کاربرى، بدون این که اثرى از گورستانها باقى بماند، وجود دارد؟
5ـ تخریب قبور قبل از موعد، بدون این که منجر به نبش آن شود، چه حکمى دارد؟
جواب: نبش قبر مسلمین و غیر مسلمانانى که در پناه اسلام زندگى مسالمت آمیز دارند جایز نیست. و چنانچه قبرستان کاملا متروکه باشد مى توان از آن براى کارهاى عام المنفعه مانند مسجد، مدرسه و امثال آن استفاده کرد. البتّه تخریب قبر با نبش قبر متفاوت است، و اگر قبور مربوط به بزرگان علما و شخصیّت هاى برجسته جامعه بوده باشد، تخریب آن جایز نمى باشد.
١٢ – ایجاد قبرستان در منطقه مسکونی
سؤال: گورستان عمومی شهر ما در شرق این شهر قرار دارد اخیرا جمعی از اهالی یکی از محلات غرب شهر، باغی را به عنوان گورستان در نزدیکی بافت مسکونی در نظر گرفته و اقدام به دفن یک مرده در آن نموده اند. این امر باعث نارضایتی شدید ساکنین همجوار گردیده به گونه ای که جهت دفن مرده یاد شده درگیری مختصری نیز بین اهالی (موافق و مخالف) رخ داده است. با عنایت به مخالفت شهرداری احداث این گونه گورستانها و ادامه دفن اموات در آن چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه احداث گورستان در چنین مناطقى مخالف مقرّرات و قوانین حکومت اسلامى باشد، یا باعث اذیّت و آزار مردم گردد، از این کار خوددارى شود.
١٣ – سنگ چینی قبرستان برای دفن خانوادگی
سؤال: سنگ چینى قبرستان براى دفن خانوادگى چه حکمى دارد؟
جواب: سنگ چینى قبرستان اشکال دارد; هر موقع کسى مرحوم شد، مى توان به اندازه متعارف از آن قبرستان براى او استفاده کرد.
١٤ – دفن در قبرستانهای اجاره ای [قبرستان
سؤال: آیا ضرورت دارد که زمین قبرستان وقف ابدى براى قبرستان باشد، یا در زمین هاى «کرایه اى» طویل المدّت هم مى توان به تدفین اموات مسلمانها پرداخت؟
جواب: در صورتى که مدّت به اندازه اى باشد که آثار آخرین میّت دفن شده به کلّى محو گردد، یا این که مالک بعد از پایان مدّت، ملزم به تصرّفاتى شود که سبب نبش قبور نشود، مانعى ندارد.
١٥ – حک کردن اسماء مقدسه بر سنگ قبر
سؤال: به نام خدا و سلام
اگر کلمات مقدسه روی قبور حک شده باشد مثل الله در عبدالله و الحسین در عبدالحسین و امثال ذلک وظیفهء فقهی ما در این خصوص چیست؟ آیا باید سنگ قبر را محو کنیم؟ یا فقط پا نگذاریم کافی است؟ یا وظیفهء دیگری داریم؟ خصوصاً که گاهی در یک قبرستان که وارد می شویم مملو از این کلمات است و رعایت بعضی مسائل، گاه به حرج می انجامد.
جواب: در صورتیکه زیر دست و پای عابرین باشد آنها را محو کنید.
١٦ – راه رفتن روی قبر
سؤال: آیا قدم زدن یا راه رفتن روی قبر اشخاص جایز است؟ آیا جریمه و مجازاتی در کار است؟
جواب: حرام نیست ولی بهتر این است که روی قبر مومنان راه نروند.
١٧ – همجواری قبرستان مسلمانان و مسیحیان
سؤال: در صورتى که قبرستان مسلمانها (در خارج از کشور) در جوار قبرستان مسیحى ها واقع شود، چه حکمى دارد؟ بدین شکل که قبرستان مسلمانها به صورت واحد جداگانه اى، که دیوار احاطه، در ورودى، و دیگر تسهیلات مختصّ به خود داشته باشد.
جواب: اشکالى ندارد.
١٨ – تزیین قبور با سنگ مرمر و پارچه
سؤال: هرگاه قبور را با سنگهاى مرمر، یا سیمان فرش نمایند، و چند متر پارچه روى قبر بیندازند تا مندرس و کهنه نشود، چه حکمى دارد؟ آیا این کارها براى میّت منفعت دارد؟
جواب: این کارها خرج هاى اضافى است که براى میّت سودى ندارد; مگر در مواردى که تعظیم شعائر ایجاب مى کند.
١٩ – ریختن سنگ ریزه بر روی قبر
سؤال: در بعضى مناطق مرسوم است که سنگریزه هاى سفید، سرخ و زردى روى قبر پدر و مادر خود مى ریزند. آیا این کار براى میّت فایده اى دارد، یا فقط تشریفاتى است؟
جواب: این امور از نظر شرعى اعتبار ندارد.
٢٠ – دفن مسلمانان با کفار در یک قبرستان
سؤال: ما جماعت خوجه شیعه اثنى عشرى یکى از شهرهاى کانادا در حال حاضر حدود هشت قبر خالى در قبرستان داریم. در این قبرستان مسیحى، یهودى و سایر کفّار به صورت مخلوط دفن شده اند. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) همان طور که گفته شد. دفن بعضى از مسلمانان با کفّار مخلوط شده است. لذا با توجّه به مسأله 581 رساله توضیح المسائل جناب عالى، که دفن مسلمان در قبرستان کفّار و دفن کفّار در قبرستان مسلمانان را جایز نمى دانید، آنچه شیعیان شهر ما انجام داده اند از نظر شرعى چه حکمى دارد؟
ب) بعضى از شیعیان، که علناً گناه انجام مى دهند (تا حدّى که حتّى در مسجد اعلام نموده اند که فلان گناه را انجام مى دهیم) اظهار داشته اند که حتّى اگر دفن نمودن در آن قبرها، که فعلا خالى است، طبق نظر مراجع تقلید حرام باشد براى ایشان مشکلى نیست! اگر چنین وصیّتى کنند، باید طبق وصیّتشان عمل کنیم؟
ج) حکم مؤمنین و مؤمناتى که در سى سال اخیر در این قبرستان دفن شده اند چیست؟! آیا عذاب کفّار بر آنها اثر مى گذارد؟
جواب: الف: در صورت امکان باید محلّ مستقلّى براى دفن اموات مسلمین انتخاب کنید، و اگر این کار مشکلات زیادى دارد دفن در مقبره هاى مشترک ضررى ندارد.
ب: چنانچه اعتقاد آنها نسبت به اسلام و تشیّع ثابت است، فرقى میان آنها و سایر مسلمین نیست; هر چند گنهکار باشند.
ج: ان شاء الله از عذاب کفّار در امان هستند; اقدام به نبش قبر نکنید.
٢١ – دفن در قبرستانهای اجاره ای
سؤال: آیا ضرورت دارد که زمین قبرستان وقف ابدى براى قبرستان باشد، یا در زمین هاى «کرایه اى» طویل المدّت هم مى توان به تدفین اموات مسلمانها پرداخت؟
جواب: در صورتى که مدّت به اندازه اى باشد که آثار آخرین میّت دفن شده به کلّى محو گردد، یا این که مالک بعد از پایان مدّت، ملزم به تصرّفاتى شود که سبب نبش قبور نشود، مانعى ندارد.
٢١ – دفن در قبرستانهای اجاره ای
سؤال: آیا ضرورت دارد که زمین قبرستان وقف ابدى براى قبرستان باشد، یا در زمین هاى «کرایه اى» طویل المدّت هم مى توان به تدفین اموات مسلمانها پرداخت؟
جواب: در صورتى که مدّت به اندازه اى باشد که آثار آخرین میّت دفن شده به کلّى محو گردد، یا این که مالک بعد از پایان مدّت، ملزم به تصرّفاتى شود که سبب نبش قبور نشود، مانعى ندارد.
٢٢ – تردید در اباحه زمین قبرستان
سؤال: شهردارى، قطعه زمینى را در یکى از شهرستانها که در طرح جامع شهرسازى به عنوان فضاى سبز در نظر گرفته شده است، طبق قانون خریدارى کرده و تملّک نموده است، نظر به مجاورت زمین فوق با گلزار شهداى شهرستان، پس از کسب مجوّز قانونى، قسمتى از آن مکان به مدفن آنان اختصاص یافته و تاکنون قریب به 50 شهید دفاع مقدّس در آن جا مدفون گردیده است، بعضى در اباحه آن مکان ایجاد تردید مى کنند، حکم شرع در این مسأله چگونه است؟
جواب: چنانچه زمین مزبور موات بوده اشکالى ندارد و چنانچه زمین آبادى بوده که مالک داشته، اگر شهردارى طبق موازین شرع آن را تملّک کرده است اشکالى نیست، در غیر این صورت دفن اموات در آن جایز نیست
