رشد ۶۷.۵ درصد درآمد سرانه ایران طی ۲۷ سال

شاخص توسعه انسانی به مقایسه کشورهای مختلف از منظر شاخص های سه گانه شامل سلامت (امید به زندگی)، آموزش (سال های آموزش و سال های قابل انتظار آموزش) و درآمد سرانه می پردازد. ایران در زیر شاخص های توسعه انسانی در طی سه دهه اخیر میلادی رشد چشمگیری را داشته است.

به گزارش تابناک اقتصادی، در ابتدای دهه 90 میلادی، اقتصاددان پاکستانی به نام محبوب الحق با همکاری چند تن از اقتصاددانان برجسته دیگر، مفهومی با نام توسعه انسانی را با شعار "مردم ثروت واقعی کشورها هستند" بنا نهاد و برای آن شاخصی به نام شاخص توسعه انسانی (Human Development Index) تعریف کرد. این شاخص وسیله ‌ای برای اندازه ‌گیری رشد و پیشرفت انسانی در رویکردهای انسانی محسوب می شود و هدف آن نشان دادن کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی و رفاه مادی است. این شاخص به مقایسه کشورهای مختلف از منظر شاخص های سه گانه شامل سلامت (امید به زندگی)، آموزش (سال های آموزش و سال های قابل انتظار آموزش) و درآمد سرانه پرداخته و بدین ترتیب حیات انسانی به جای ثروت اقتصادی صرف مورد تاکید قرار گرفته است. شاخص توسعه انسانی، عددی بین صفر و یک است و کشورهای جهان از نظر میزان توسعه انسانی به چهار گروه دارای توسعه انسانی اندک، کشورهای دارای توسعه انسانی متوسط،‌کشورهای دارای توسعه انسانی زیاد و کشورهای دارای توسعه انسانی بسیار زیاد تقسیم ‌بندی می‌ شوند.

وضعیت ایران در شاخص توسعه انسانی در سه دهه اخیر چگونه بوده است؟

نمودار زیر که از گزارش مرکز پژوهش های مجلس در همین رابطه استخراج شده است نشان می دهد که رتبه ایران در شاخص توسعه انسانی از سال 1990 تا سال 2017 (گزارش منتشر شده در سال 2018) بهبود یافته است و از رتبه 89 در سال 1990 به رتبه 60 در سال 2017 ارتقا یافته است. در مورد زیرشاخص های شاخص توسعه انسانی نیز باید گفت در بازه مذکور بیشترین جهش مربوط به زیرشاخص سلامت با جهش 17 رتبه ای بوده است. زیرشاخص درآمد 10 رتبه و زیرشاخص آموزش نیز 8 رتبه ارتقا یافته است.

همان گونه که ملاحظه می گردد بهبود قابل توجه رتبه ایران در شاخص توسعه انسانی در سال 2006 (صعود 17 رتبه ای) به دلیل بهبود رتبه ایران در زیرشاخص آموزش بوده است. 

جدول زیر روند شاخص توسعه انسانی را به تفکیک دوره های ریاست جمهوری نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می گردد در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد رتبه ایران در این شاخص بیشتر از سایر دوره ها کاهش یافته است که همان گونه در بالا ذکر شد این کاهش عمدتاً از ناحیه زیرشاخص آموزش بوده است.

وضعیت ایران در زیرشاخص های توسعه انسانی در سه دهه اخیر چگونه بوده است؟

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس و آمارهاي موجود، درآمد سرانه ايران برحسب قدرت برابری خرید سال 2011  از 11420 دلار در سال 1990 به 19130 دلار در سال 2017 رسيده است که این نشان از رشد 67.5 درصدی درآمد سرانه در این مدت دارد. البته افزايش یا کاهش درآمد سرانه به افزایش صادرات و فروش نفت و كاهش صادرات و فروش نفت كشور بستگی داشته است. به همين اعتبار و با فرض ثبات منطق روندهاي موجود در آينده، مي توان انتظار داشت كه تحريم هاي اخير و به تبع آن، كاهش قابل توجه در فروش نفت ايران، به كاهش زياد درآمد سرانه كشورمان در سال هاي نزديك منتهي شود و اين موضوع ضمن تضعيف رتبه ايران در شاخص درآمد سرانه، مي تواند وضعيت كلي ايران در شاخص توسعه انساني سال هاي آتي را نيز تنزل دهد.

زیرشاخص سلامت شاخص توسعه انساني بر اساس شاخص »اميد به زندگي در بدو تولد« ارزيابي مي شود. اميد به زندگي متوسط سال هايي است كه انتظار مي رود فرد زندگي كند. بررسي روند شاخص اميد به زندگي طي سال هاي 1990 تا 2017 نشان مي دهد شاخص فوق طي اين سال ها رشد مثبت داشته است و از 63.8 سال در 1990 به 76.2 سال در 2017 رسيده است.

زیرشاخص آموزش توسعه انساني نیز بر اساس دو زيرشاخص سال هاي آموزش و سال هاي قابل انتظار آموزش اندازه گیری می شود. ايران در هر دو زيرشاخص سال هاي آموزش و سال هاي قابل انتظار آموزش همواره روند روبه رشدي داشته است، به طوري كه در زيرشاخص سال هاي آموزش از 4.2 در سال 1990 به عدد 9.8 در سال 2017 رسيده است. در زيرشاخص سال هاي قابل انتظار آموزش نيز روند به همين منوال است؛ در سال 1990 از عدد 9.2 سال به عدد 14.9 در سال 2017 ارتقا يافته است.