فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
معاملات بانك ها و مؤسسات مالى و اعتبارى و قرض الحسنه ها
شرعى بودن قوانين بانكدارى
سؤال588. قوانين بانك ها پس از تصويب در مجلس، به تأييد شوراى نگهبان رسيده است، آيا با اعتماد به اين مطلب مى توان عمل بانك ها را حمل به صحت كرد و در وام، سود و... بر اساس آن قوانين عمل نمود؟
جواب: خير، اگر اختلاف در شبهه ى حكميه است، وام ها و سپرده هاى بانكى ربوى است، اگر قرض مشروط باشد و راه تخلّص از آن در رساله مذكور است.
ربا گرفتن و دادن به كشورهاى غير اسلامى
سؤال589. ربا گرفتن و دادن به كفّار و بانك هاى كشورهاى غير اسلامى چه حكمى دارد؟
جواب: ربا گرفتن از كفار جايز است ولى دادن آن جايز نيست. (با تفصيل مذكور در جامع المسائل ج 2 ص 600.)
حساب باز كردن براى شركت در قرعه كشى
سؤال590. برخى براى شركت در قرعه كشى در بانك حساب باز مى كنند يا برداشت از حساب خود را تا موعد قرعه كشى به تأخير مى اندازند، آيا چنين حساب هايى در صورت برنده شدن در قرعه كشى يا عدم آن اشكال دارد؟
جواب: پول گذاشتن در بانك به عنوان قرض الحسنه، اشكالى ندارد و هم چنين جايزه اى كه بانك در قبال آن به بعضى از مشتركين پرداخت مى كند، حلال است.
بخشيدن بهره ى وام به بانك
سؤال591. آيا وام گيرنده مى تواند براى صحت قرض، خود بهره درخواستى بانك را به بانك ببخشد؟
جواب: خير، اين راه حل نيست؛ مگر اين كه بانك در قبال بهره ى معين، جنسى هر چند كم بها را به شرط قرض بفروشد.
كارمزد
سؤال592. در برخى از صندوق هاى قرض الحسنه هنگام پرداخت وام، به گيرنده وام از يك تا پنج درصد مبلغ وام را به عنوان كارمزد كم مى كنند و بقيه را به وام گيرنده مى دهند، به گونه اى كه اگر وام گيرنده اين عمل را نپذيرد، وام تعطيل مى گردد. آيا اين عمل صورت شرعى دارد؟
جواب: خير، اين همان ربا است؛ مگر معامله ى شرعيه اى در قبال كارمزد معين انجام گيرد، به شرط وام.
صندوق قرض الحسنه فاميلى و محلى
سؤال593. در برخى مناطق چنين رسم شده كه مثلاً پنجاه نفر افراد فاميل هر ماه ده هزار تومان تا 50 ماه جمع كرده و هر ماه به قيد قرعه به يكى از پنجاه نفر، پانصد هزار تومان وام قرض الحسنه بدون بهره مى دهند، چنين برنامه اى از نظر شرع اشكال دارد؟
جواب: ظاهرا اشكالى ندارد، اگر شرطى براى وام ضمن عقد قرض نيست.
ارزش چك هاى بانكى و تضمينى
سؤال594. آيا چك هاى بانكى و تضمينى از جهت فقهى ارزش مالى داشته و از جهت فقهى در حكم پول رايج است؟
جواب: ارزش مالى دارد امّا اين كه تمام احكام پول را داشته باشد، محتاج به ملاحظه ى هر مورد است.
گرفتن وام با معامله صورى
سؤال595. برخى از مؤسسات و بانك ها، بر اساس قولنامه ها و قراردادها، وام هايى را به متقاضيان مى دهند، آيا اگر كسى قولنامه و قراردادى صورى تنظيم كند و به اين وسيله وام دريافت كند اشكال دارد؟
جواب: در فرض مشروعيّت اصل وام، اين كار بايد طبق مقررات آن مؤسسه باشد.
دريافت وام ديگران
سؤال596. برخى با استفاده از امتيازات ديگران ـ كه مى توانند از بانك ها و مؤسسات مالى و اعتبارى وام دريافت كنند ـ در قبال خريد حق آنان يا بدون خريد اين حق، وام آن ها را گرفته و اقساط آن را خود تقبّل مى كنند، آيا اين عمل شرعا جايز است؟
جواب: اگر وام ربوى است، شخص ديگر هم نمى تواند آن را بگيرد، وگرنه (در صورتى كه با قرارداد وام دهنده منافات نداشته باشد) مانعى ندارد؛ هر چند با مصالحه بر اين حق در برابر مبلغى پول باشد.
سپرده گذارى پول ذخيره ى صندوق قرض الحسنه
سؤال597. آيا مى توان پولى را كه به عنوان ذخيره ى صندوق قرض الحسنه باقى مى ماند، به صورت سپرده نزد بانكى گذاشت تا بهره آن جهت هزينه هاى صندوق قرض الحسنه استفاده شود؟
جواب: از حيث حكم با موارد ديگر فرقى ندارد.
سود سپرده، وام و...
سؤال598. حكم سود بانكى، سود وام و سود سپرده چيست؟
جواب: ريا و حرام است، مگر با معامله ى شرعيه در قبال سود معيّن.
شرط ديركرد در وام قرض الحسنه
سؤال599. در قرض الحسنه اى شرط شده كه اگر اقساط وام خود را از تاريخ مقرر ديرتر پرداخت نمايند، بايد ديركرد بدهند آيا اين ربا محسوب مى شود؟
جواب: محلّ اشكال است.
دريافت مبلغ ديركرد توسط بانك
سؤال600. آيا دريافت مبلغ اضافى به عنوان ديركرد پرداخت وام توسط بانك صحيح است؟
جواب: خير.
وام مسكن
سؤال601. پدرم وام مسكن گرفته است، سودى كه او به بانك مى پردازد چه حكمى دارد؟ و آيا تصرف در خانه خريدارى شده با وام ربوى اشكال دارد؟
جواب: چون معاملات به ذمه واقع مى شود، تصرف در خانه جايز است.
مصرف وام كشاورزى و صنعتى در مصارف شخصى
سؤال602. گرفتن وام كشاورزى، دامدارى، صنعت، مسكن و... از بانك يا مؤسسات بانكى و استفاده آن وام در امور ديگر، آيا شرعا جايز است؟ در صورت ناچار بودن به دليل مشكلات اقتصادى چه طور؟ در صورت اطلاع بانك يا مؤسسه چه وجهى دارد؟
جواب: بر فرض مشروعيت اصل وام، اين كار هم بايد طبق مقررات بانك باشد.
عدم اطّلاع وام گيرنده از مفادّ قرارداد بانك
سؤال603. در تمامى وام هاى پرداختى از سوى بانك ها، قراردادهاى منعقده ـ كه مفاد معاملات اسلامى در آن رعايت شده باشد ـ مطالعه نمى شود و فقط وام گيرنده آن را امضا مى نمايد. حال با توجّه به عدم اطّلاع از متن قرارداد مسأله ى بهره ى بانكى آن درست است يا نه، و چه وضعيّتى خواهد داشت؟
جواب: اگر معامله ى شرعيّه اى بين سود و چيزى واقع شود و در ضمن آن شرط شود كه مبلغى به طرف قرض داده شود و همان مبلغ را برگرداند، بى اشكال است.
پول هاى اضافى نزد كارمند بانك
سؤال604. گاهى نزد كارمندان بانك، پول هايى اضافى مى ماند كه مى داند مراجعه كنندگان و مشتريان اضافه داده اند، آيا مى تواند آن ها را براى خود بردارد يا بايد به بانك تحويل دهد؟
جواب: بعد از فحص و يأس، بايد از بابت ردّ مظالم بپردازد.
سؤال605. سپردن پول در بانك هاى جمهورى اسلامى، به قصد قرض الحسنه و گرفتن جوايز غير معيّن چگونه است؟
جواب: مانع ندارد.
معاملات بانك ها
سؤال606. معاملاتى كه در بانك ها تحت عنوان عقود اسلامى انجام مى گيرد، چگونه است؟
جواب: بايد واجد شرايط آن عقود باشد.
شرط افتتاح حساب براى پرداخت وام
سؤال607. در برخى صندوق هاى قرض الحسنه، براى اعطاى وام شرط مى كنند كه در صورت افتتاح حساب به مدّت شش ماه وام مى دهند؛ آيا اين شرط صحيح است؟
جواب: خالى از اشكال نيست.
بهره بانك هاى خارجى غير مسلمان
سؤال608. آيا بهره اى كه بانك هاى خارجى غير مسلمان مى دهند حلال است؟
جواب: حلال است.
وام اشتغال
سؤال609. از آن جا كه براى كار و كاسبى از بانك وام مى گيريم، بايد با پس دادن وام، سود وام را نيز به بانك تحويل دهيم و براى كار و كاسبى، چاره اى جز سود دادن نيست؛ حكم شرعى آن چيست؟
جواب: در صورتى كه با متصدّى بانك، معامله شرعيه انجام بگيرد، مانعى ندارد.
حكم بهره بانك ها
سؤال610. آيا بهره اى كه بانك ها از ما مى گيرند و به ما مى دهند، حكم ربا و نزول دارد؟
جواب: به اين صورت كه با سود يك معامله شرعيه انجام دهند، مثلاً يك خودكار را از بانك بخرند به مبلغ سود، به شرط آن كه بانك فلان مبلغ وام به او پرداخت كند، مانعى ندارد.
سود گرفتن از بانك
سؤال611. اگر كسى منبع درآمد خود را از گذاشتن مبلغى پول در بانك و گرفتن سود آن قرار دهد، چه حكمى دارد؟
جواب: اگر در قبال سود معامله ى شرعيه اى واقع سازد، اشكال ندارد.
ربايى كه از بانك گرفته شده
سؤال612. آيا سودى كه شخص به عنوان ربا از بانك گرفته است، بايد به بانك برگرداند يا حكم مجهول المالك دارد و بايد صدقه بدهد؟
جواب: در موردى كه بانك مالك حساب نشود، بايد با اجازه ى حاكم شرع صدقه بدهد و اگر بانك مالك باشد، مى تواند معامله اى با بانك ـ هر چند به وكالت از بانك ـ بر مقدارى سود انجام دهد.
حقوق كارمندان بانك
سؤال613. كارمند بانكى، بخشى از كار روزانه اش، مربوط به برخى از قرض هاى ربوى بوده است، اصل عمل و گرفتن حقوق وى شرعا چه حكمى دارد؟
جواب: هر دو، مورد اشكال است، مگر اين كه بر وجه شرعى خالى از ربا به انجام رساند.
