دیپلماسی با صدای بلند

در جهان به هم پیوسته کنونی در هزاره سوم میلادی، شاهد‌ گذار و تحول به عرصه فرا - نوگرایی در همه حوزه‌ها اعم از حوزه‌های علمی، فناوری و زیست‌بوم و کلیه شئونات و ابعاد حیات فردی و اجتماعی هستیم، به‌گونه‌ای که این تحول تمامی زوایا و جوانب گوناگون زندگی بشر امروزی را در معرض پرتوهای پرقدرت و پرنفوذ خود قرار داده است. جهان فرا - مدرن امروز، نه‌تنها با عصر انقلاب صنعتی در قرون 18و 19میلادی و با عصر مدرنیسم قرن بیستم کاملا متمایز و متفاوت است، بلکه به جرأت می‌توان ادعا کرد حتی با دو دهه اخیر نیز قابل مقایسه نیست. شتاب تغییر و تحولات به‌خصوص در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، حتی مفاهیم عمیق علمی و فلسفی «زمان و مکان» را دچار دگرگونی کرده و ما نه فقط شاهدِ «تحول در مفاهیم» که «انقلابی در مفاهیم» هستیم. از اساسی‌ترین و مهم‌ترین دگرگونی‌ها و دگردیسی‌ها، تحول و‌گذار در مفهوم «قدرت، ارتباطات و دیپلماسی» است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات به واسطه ادغام «زمان، مکان و فاصله» که از مشخصه‌های عصر انقلاب صنعتی است، با «سرعت و شتاب» که از مشخصه‌های عصر فرا- صنعتی است، مؤلفه نوینی را در هزاره سوم خلق کرده است که می‌توان آن را «کوانتومی شدن» امور نامید. امروزه امور و پدیده‌ها به لحاظ زمانی و مکانی دیگر ثابت و ایستا نیستند و نوعی «درهم تنیدگی زمان و مکان» و کوانتومی شدن را شاهد هستیم. در دنیای کوانتومی امروز، ابعاد زمانی و مکانی، موانع و فواصل، سلسله مراتب و آیین کار بعضا محو و یا در حال فرسایشند و دیگر نمی‌توان با ابزارهای فرسوده عصر دیوانی، به تمشیت امور و تدبیر ملوک پرداخت و سیاست‌ورزی و حکمرانی خوب را به نمایش گذاشت.

3 دهه پیش و در آستانه‌ گذار تاریخی از جنگ سرد نظام دو قطبی به عصر پویا و سیال نظام چند قطبی پسا – جنگ سرد، آلوین تافلر فقید، خالق 2 اثر ماندگار «شوک آینده» و «موج سوم»، درکتابی تحت عنوان «جابه‌جایی در قدرت» به تحول مفهوم قدرت در عصر پسا - صنعتی از مفهومی سنتی مبتنی بر «قدرت مادی و نظامی» به مفهومی جدید مبتنی بر «قدرت دانایی و آگاهی» پرداخت و تمامی انگاره‌ها و مفروضات و باورهای معطوف به وجه مادی و نظامی قدرت را کنار زد و بر وجه غیرمادی و فکری قدرت تأکید کرد. بنابراین و با این تعبیر و تعریف جدید از قدرت، قدرتمند کسی است که بیش از دیگران بر منابع دانش و معرفت و دانایی مسلط است. به‌عبارت علمی و امروزی، قدرت در داده‌ها و اطلاعات نهفته است و قدرتمند کسی است که کنترل اطلاعات و تولید دانایی را در اختیار داشته و توانایی شکل‌دهی به افکار و مدیریت ایده‌ها را دارد.

اگر در عصر استعمار و مرکانتیلیسم، کنترل بر تنگه‌ها و مسیرهای دریایی و نقاط استراتژیک جهان برای مدیریت و کنترل جریان تبادل کالا و تسهیل سوداگری، ضرورتی حیاتی داشت و امروز کنترل مسیرهای انتقال انرژی اهمیتی همپا و حتی بیش از سلطه بر منابع انرژی دارد.
در عصر پسا صنعتی قرن بیست و یکم، کنترل و در اختیار داشتن کانال‌ها و شبکه‌های ارتباطی و فضای مجازی و رسانه‌های دیجیتال، اهمیتی بیش از اطلاعات و دانایی و آگاهی دارد و منشأ قدرت واقعی محسوب می‌شود.

بنابراین با تغییر و گذار در مفاهیم قدرت و ارتباطات، تحول در عرصه نظری و عملی دیپلماسی را نیز شاهد هستیم. امروزه دیگر با دیپلماسی عصر کشتی‌های بادبانی که نمایندگان سیاسی‌اش تام‌الاختیار فرض می‌شدند و تبادل هیأت‌ها و پیام‌ها، اموری پرهزینه و بسیار زمانبر بودند، نمی‌توان به مصاف دنیای پیچیده، به هم وابسته و با انواع تهدیدات متنوع و تحول یافته (از بیوتروریسم و تهدیدات زیست‌بومی گرفته تا تهدیدات سایبری و جنگ‌های نسل ششمی یا جنگ روباتیک) رفت. لذا تحول در مثلث «قدرت، ارتباطات و دیپلماسی» در عرصه نظریه و عمل، به خلق مفهوم نوینی به نام «دیپلماسی دیجیتال» انجامیده است. برخی این نوع دیپلماسی را مدرن تعبیر می‌کنند.
دیپلماسی در فضای مجازی یا دیپلماسی شبکه‌ای و در واقع امکان «دیپلماسی با صدای بلند» بستری است که در آن دولت‌ها از ابزار «قدرت نرم» برای متقاعدکردن یکدیگر به جای دیپلماسی زور و اجبار استفاده می‌کنند.

در اهمیت دیپلماسی دیجیتال همان بس که شاهد استفاده هوشمندانه مسئولان عالی کشور ازجمله وزیر امور خارجه از فضای مجازی و رسانه‌های تعاملی دیجیتال، ظرف 6 سال گذشته به‌خصوص در جریان مذاکرات هسته‌ای و به‌ویژه در کارزار سخت و دشوار با مثلث شوم و مخرب آمریکا – صهیونیسم و سعودیسم، مواجه بوده و هستیم. تأثیری که انتقال پیام از طریق رسانه‌های مجازی بر مخاطبان عام و فراگیر در سطح جهان گذاشته و می‌گذارد، بر کسی پوشیده نیست.

وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران و دستگاه دیپلماسی به رغم کسری‌ها و کمبودها در عرصه بهره‌وری از دیپلماسی دیجیتال، با علم و آگاهی نسبت به اهمیت تحول از دیپلماسی سنتی به دیپلماسی دیجیتال در عصر فرا نوگرایی هزاره سوم، درصدد است تا با بهره‌گیری مناسب و اصولی از رسانه‌های تعاملی و فضای مجازی، راندمان و بهره‌وری دستگاه دیپلماسی در عرصه‌های متنوع و متکثر دیپلماسی رسانه‌ای، دیپلماسی عمومی، دیپلماسی فناوری و دیپلماسی اقتصادی – تجاری، به‌عنوان مکمل و تسهیل‌کننده دیپلماسی رسمی را ارتقا بخشد.

در این مسیر استفاده از همه ظرفیت‌های موجود و شناسایی شیوه‌ها و امکانات نوین ارتباطی بسیار ضروری است.
دیپلماسی به‌عنوان بارزترین و مهم‌ترین جلوه قدرت نرم، با دیجیتال شدن و بهره‌مندی از رسانه‌های تعاملی، به دانش‌افزایی و توان‌افزایی در عرصه قدرت ملی کمک شایانی می‌کند‌.

* سخنگوی وزارت امور خارجه