امروز چهارشنبه اولین سالروز خروج آمریکا از برجام است. در یک سال گذشته اتحادیه اروپا اقدام عملی را برای حفظ برجام انجام نداده و تنها به دادن وعده هایی اکتفا کرده است. از این رو، قرار است رئیس جمهور روحانی در چارچوب بندهای 26 و 37 برجام اقدامات متقابلی را در پاسخ به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها انجام دهد. حداقل کار این است ایران می تواند در چارچوب برجام برخی از تعهدات خود را کاهش داده و بخشی از فعالیت های هسته ای که انجام آن در چارچوب این توافق متوقف شده بود را آغاز کند.
به گزارش تابناک اقتصادی، دونالد ترامپ از زمانی که سکان ریاست جمهوری آمریکا را به دست گرفت از توافقات بین المللی متعددی خارج شده است. در زمینه برجام نیز، ترامپ برخلاف گزارش های آژانس بین المللی اتمی که تنها مرجع معتبر برای نظارت بر عملکرد هسته ای ایران است معتقد بود که ایران به برجام پایبند نبوده و در مورخه 18 اردیبهشت ماه 1397 و بعد از چندین بار تهدید به خروج از برجام و تعلیق تحریم های هسته ای ایران سرانجام این کار را انجام داد و آمریکا را از این توافق خارج کرد. وی در روز خروج از برجام اعلام کرد که تحریم های آمریکا علیه ایران در مدت 90 روزه و 180 روزه باز خواهند گشت.
در مدت 90 روزه و 180 روزه چه تحریم هایی بازگشتند؟
تحریم های 90 روزه که در روز 16 مرداد ماه 1397 فرا رسیدند، عبارت بودند از:
تحریم های مربوط به خرید یا اکتساب اسکناس های دلار آمریکا توسط حکومت ایران، تحریم های مربوط به تجارت ایران با طلا یا فلزات گرانبها، تحریم های مربوط به فروش، عرضه، تأمین یا نقل و انتقال گرافیت، فلزات خام و نیمه ساخته مانند آلومینیوم و فولاد و صادرات یا نرم افزار برای یکپارچه سازی فرآیندهای صنعتی به ایران، تحریم های مربوط به معاملات خرید یا فروش ریال ایران یا نگهداری حساب ها و وجوه عمده ای که در خارج از خاک ایران بر پایه ریال ایران نگهداری می شوند، تحریم های مربوط به خرید، پذیره نویسی یا تسهیل معاملات دیون حاکمیتی ایران و تحریم های بخش خودروسازی ایران. علاوه بر این، اعلام شد که بعد از گذشت این دوره 90 روزه، دولت آمریکا مجوزهای برجامی صادر شده برای رفع تحریم های اولیه را لغو خواهد کرد: مجوز واردات فرش و مواد غذایی از مبدا ایران به آمریکا و برخی مبادلات مالی مرتبط با آنها ذیل مجوزهای مربوط به "قانون تحریم ها و مبادلات ایران"، فعالیت های انجام شده وفق مجوزهای صادر شده برای صادرات و بازصادرات هواپیماهای تجاری مسافربری و قطعات و خدمات مربوطه به ایران.
تحریم های 180 روزه که در روز 14 آبان ماه 1397 اجرایی شدند، عبارت بودند از:
تحریم معامله با بخش های کشتی رانی و کشتی سازی ایران و عاملان بنادر شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، خطوط کشتیرانی جنوب و وابستگان به آنها، تحریم مربوط به معامله با شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت‌ک ش ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) و از جمله خریداری نفت، محصولات نفتی یا محصولات پتروشیمی از ایران، تحریم های مربوط به مبادلات موسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران و موسسات مالی ایرانی که به موجب بند 1245 قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی 2012 در فهرست تحریم قرار گرفته اند، تحریم های مرتبط با ارائه خدمات پیام رسانی مخصوص مالی به بانک مرکزی ایران و دیگر موسسات مالی ایران که در بند 104 قانون CISADA درباره آنها توضیحات لازم آمده است، تحریم های مربوط به ارائه خدمات پذیره نویسی، بیمه یا بیمه اتکایی، تحریم های مربوط به بخش انرژی ایران.
واکنش اتحادیه اروپا به خروج از آمریکا از برجام چه بود؟
اتحادیه اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام اعلام کرد که در کنار ایران خواهد ایستاد. فدریکا موگرینی، مسوو سیاست خارجی اتحادیه اروپا دقایقی بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام، در واکنش به این اقدام ترامپ و در حالی که از این تصمیم واشنگتن خشمگین به نظر می رسید، به مردم و رهبران ایران این پیام را داد که اجازه ندهید هیچکس توافق هسته ای را از بین ببرد؛ چراکه این توافق از بزرگ ترین دستاوردهای دیپلماسی بوده و ما آن را با هم ساختیم. وی تاکید کرد: ما همچنان متعهد هستیم این وضعیت ادامه پیدا کند.
بعد از این اقدام آمریکا و واکنش اتحادیه اروپا، این اتحادیه بارها وعده دادند که به دنبال راه اندازی ساز و کار مالی اروپایی (spv) با ایران برای ادامه مبادلات تجاری هستند. بعد از گذشت 9 ماه از خروج آمریکا از برجام نهایتاً اتحادیه اروپا در مورخه 11 بهمن 1397 اعلام کرد که این کانال مالی با نام اینستکس در فرانسه ثبت و مدیریت آن را "پر شیفر" آلمانی با سابقه طولانی مدیریت در کامرز بانک بر عهده گرفته است. در این ساز و کار مالی قرار است مبادلات با یورو انجام شود، اما نکته قابل تامل اینجاست که در این ساز و کار قرار نیست ایران پولی دریافت کند، بلکه نفت را به کشورهای اروپایی می دهد و در مقابل از آن ها اقلام مورد نیاز خود را دریافت می کند!
فردا اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام است اما هنوز این سازوکار اروپایی ها با آن شرایط خاص، راه اندازی نشده است. یعنی می توان گفت اروپایی ها برخلاف آنچه اعلام نمودند که ما در کنار مردم ایران خواهیم ماند، هیچ اقدام عملی خاصی در این زمینه انجام نداده اند. البته امروز مورخه 17 اردیبهشت 1398 قرار است دور جدید مذاکرات هسته ای در سطح کارشناسان میان ایران و ۱+۴ در بروکسل برگزار شود. این مذاکرات قرار است در سطح کارشناسان سیاسی میان ایران و کشورهای روسیه، چین، آلمان، فرانسه و انگلیس برگزار شود. در این نشست قرار است "پر فیشر" رئیس "اینستکس" و نهاد متناظر ایرانی آن "سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا" به مدیرعاملی علی اصغر نوری با یکدیگر دیدار کنند که این نخستین نشست با حضور روسای دو نهاد است.
واکنش ایران در سالگرد خروج آمریکا از برجام چه خواهد بود؟
خبرها حکایت از آن دارد که سرانجام ایران نیز بعد از صبر یکساله در مقابل خروج آمریکا از برجام و عدم واکنش مناسب از سوی اتحادیه اروپا، اقدامات متقابلی را انجام دهد. در همین زمینه گفته شده است: احتمالا حسن روحانی، رئیس جمهور، روز چهارشنبه (فردا)، برنامه مرحله ای ایران برای انجام اقدامات متقابل در برابر خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد. این اقدام ایران در چارچوب بندهای 26، ۳۶ و 37 برجام بوده و فعلا موضوع خروج از برجام مطرح نیست. گویا این موضوع به طور غیر‌رسمی به اروپایی ها نیز ابلاغ شده است.
اما ایران چه اقداماتی متقابلی می تواند انجام دهد؟
در بندهای 26 و 37 برجام به صراحت اعلام شده است که ایران، تحمیل تحریم های جدید مرتبط با هسته ای را به منزله مبنایی برای توقف کلی یا جزیی اجرای تعهدات خود وفق این برجام، تلقی خواهد نمود. بنابراین حداقل کار این است که ایران می تواند در چارچوب برجام برخی از تعهدات خود را کاهش داده و بخشی از فعالیت های هسته ای که انجام آن در چارچوب این توافق متوقف شده بود را آغاز کند.
آیا آمریکا تحریم های جدیدی را در سالگرد خروج از برجام اجرایی خواهد کرد؟
گفته شده است که قرار است ترامپ در سالروز خروج این کشور از برجام تحریم های جدیدی را علیه ایران اعمال کند. از جمله اینکه صادرات محصولات پتروشیمی ایران را تحت تحریم قرار دهد. در پاسخ به این صحبت ها باید گفت که آمریکا هر چه در توان داشته است در تحریم های قبلی گذاشته و تحریم جدیدی وجود نخواهد داشت. تنها می تواند همان تحریم های گذشته را برای ایجاد شوک در اقتصاد ایران در بسته بندی های جدیدی ارائه کند. به عنوان مثال در تحریم های 90 روزه موضوع تحریم محصولات پتروشیمی ایران مطرح شده بود و این موضوع جدیدی نیست. با نگاهی به سابقه گذشته نیز این موضوع تایید می شود. به عنوان نمونه، آمریکا به تازگی در اقدامی، سپاه را به عنوان گروهی تروریستی اعلام کرد و این در حالی است که آمریکایی ها در تابستان سال 1396 قانون کاتسا را که یک قانون داخلی آمریکا بود و وجه بین المللی نداشت تصویب کردند و در این قانون اشاره شده بود که سپاه قدس در زمره گروه های تروریستی قرار دارد و به همین دلیل نیز در اردیبهشت ماه سال 1397 ولی الله سیف رئیس کل سابق بانک مرکزی با برچسب حمایت از گروه های تروریستی از سوی آمریکا مشمول تحریم شد.
نتیجه آن که اتحادیه اروپا در یک سال گذشته همواره اعلام کرده است که برای حفظ برجام تلاش خواهد نمود اما اقدام عملی در این زمینه انجام نداده است. آمریکا نیز هر چه در توان داشته در یک سال گذشته برای تسلیم ایران انجام داده است و تحریم جدیدی اعمال نخواهد شد و همان تحریم های گذشته در بسته بندی های جدیدی به منظور وارد کردن شوک به اقتصاد ایران ارائه خواهند شد. اقدام ایران نیز که قرار فردا صورت گیرد در چارچوب برجام خواهد بود و این اقدام به منزله خروج ایران از برجام نیست. حداقل اقدام این است که ایران می تواند در چارچوب برجام برخی از تعهدات خود را کاهش داده و بخشی از فعالیت های هسته ای که انجام آن در چارچوب این توافق متوقف شده بود را آغاز کند.
