نشست کمیسیون مشترک برجام در حالی روز جمعه در وین برگزار شد که فشار‌های فزاینده آمریکا از یک سو و هشدار ایران درباره ادامه بازنگری در تعهدات هسته‌ای خود از سوی دیگر، بر فضای این نشست سایه افکنده بود. هرچند پیرو این نشست اعلام شد که ساز و کار ویژه اتحادیه اروپا برای تجارت با ایران (اینستکس) رسماً وارد فاز عملیاتی شده، اما سیگنال‌های متناقض کشور‌های اروپایی سبب شده برجام همچنان در خطر فروپاشی قرار داشته باشد.
به گزارش
«آزادی»، نشست کمیسیون مشترک برجام به ریاست سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و با حضور معاونان و مدیران کل سیاسی ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و انگلیس) روز جمعه در وین، پایتخت اتریش برگزار شد.
اجرایی شدن «اینستکس» از مهمترین خبر‌هایی بود که پس از پایان این نشست در رسانه‌های خبری منتشر شد. اینستکس سرواژه‌ای است که از قرار گرفتن حروف ابتدایی عبارت «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» تشکیل شده است. اینستکس قرار است در مراحل اول مبادلات مربوط به مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی را پوشش دهد، اما کشور‌های اروپایی وعده گسترش آن را داده‌اند.
پس از پایان این نشست، اشمید در پیامی در حساب توئیتر خود نوشت که نشست کمیسیون برجام به جمع بندی رسید و مذاکرات سازنده‌ای صورت گرفت. به بیان وی، اجرای کامل و موثر توافق ایران توسط تمامی طرف‌ها همچنان موضوعی کلیدی است.
وی در ادامه نوشت: «اینستکس هم اکنون عملیاتی شده است و اولین تراکنش‌ها در حال انجام است و اعضای بیشتری از کشور‌های اتحادیه اروپا به آن خواهند پیوست». معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه گفت که پیشرفت خوبی نیز درباره پروژه‌های اراک و فردو حاصل شده است.
با این حال، به نظر می‌رسد برداشت طرف ایرانی از نشست مذکور با برداشت اروپایی‌ها متفاوت بوده است. در این راستا، سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان در پایان نشست کمیسیون مشترک برجام اعلام کرد اگرچه پیشرفت‌های خوبی در زمینه عملیاتی شدن اینستکس صورت گرفته، اما اروپایی‌ها هنوز تا برآورده کردن خواسته‌های ایران ذیل برجام فاصله زیادی دارند.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان به خبرنگاران گفت: «ما یک نشست طولانی داشتیم که بیش از سه ساعت به طول انجامید. این نشست در مجموع سازنده و مثبت بود و در قیاس با نشست‌های قبلی، گامی رو به جلو محسوب می‌شود. البته هنوز تا تحقق خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران فاصله زیادی باقی مانده است».
عراقچی در ادامه خاطرنشان کرد: «اینستکس به مرحله عملیاتی رسیده است، اما کمتر از انتظار ماست. بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات مشخصی برای آن در نظر گرفته شود، اینستکس نخواهد توانست انتظارات ما را برآورده کند. به همین دلیل کشور‌های اروپایی باید بحث صادرات نفتی ما را به‌صورت جدی در دستور کار قرار دهند».
همزمان، سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز اظهار داشت در صورتی که کشور‌های اروپایی به تعهدات خود تحت برجام پایبند باشند، ایران نیز در این توافق باقی خواهد ماند. وی که با خبرگزاری آناتولی ترکیه مصاحبه می‌کرد، گفت: «اما اگر ما نتوانیم از این موضوع اطمینان یابیم، خروج از توافق هسته‌ای و اتخاذ گام‌های دیگر از جمله گزینه‌های ایران خواهد بود».
به این ترتیب، به نظر می‌رسد اگرچه در پی انجام مرحله نخست بازنگری ایران در تعهدات هسته‌ای خود و هشدار درباره ادامه این روند، کشور‌های اروپایی این بار به طور جدی به فکر اجرایی کردن تعهدات خود افتاده‌اند، اما هنوز یا به لحاظ فنی فاقد توان لازم و یا به لحاظ سیاسی فاقد اجماع مورد نیاز برای پیشبرد این روند هستند.
در همین زمینه، شبکه اسکای نیوز امروز در گزارشی با بیان اینکه پیشنهادات اروپا برای تسهیل تجارت با ایران ضعیف است، اشاره کرد که استراتژی ایران در این زمینه تعهدات کم در برابر تعهدات کم است. این گزارش می‌افزاید: «ایران می‌خواهد کشور‌های اروپایی را تحت فشار بگذارد تا تأثیر فشار‌های اقتصادی آمریکا را که به دنبال خروج واشنگتن از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها افزایش یافته است، کاهش دهد و با آن مقابله کند».
به نوشته اسکای نیوز، اگرچه اتحادیه اروپا امیدوار است که اینستکس به عنوان گواهی بر ادامه انجام تعهدات آن‌ها دیده شود و علی‌رغم تشدید تنش‌ها بین تهران و واشنگتن توافق را زنده نگه دارد، اما این مکانیزم نسبتاً ضعیف است و احتمالاً بخش کمی از تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران را جبران خواهد کرد.
همزمان، سیگنال‌های متضاد کشور‌های اروپایی نیز به ادامه ابهام بر سر سرنوشت برجام منجر شده است. در این میان به ویژه اختلاف مواضع میان انگلیس و فرانسه طی هفته‌های اخیر آشکار بوده است. به عنوان مثال، تراز می، نخست‌وزیر انگلستان، روز شنبه بدون اشاره به ناکامی کشور‌های اروپایی در عمل به تعهدات برجامی خود، تأکید کرد که که ایران باید به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ پایبند بماند.
در مقابل، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه گفته که حتی اگر ایران توافق هسته‌ای را نقض کند، اروپا قصد ندارد به تبعیت از آمریکا فوراً تحریم‌هایی را علیه این کشور وضع کند. ماکرون در این زمینه اظهار داشته: «این خطر بزرگی است. ما در چنین شرایطی مستقیماً به سمت تحریم حرکت نمی‌کنیم. اما طبق توافقی که در سال ۲۰۱۵ امضا کردیم، با دقت عمل می‌کنیم». وی ادامه داد: «در صورتی که عدم پایبندی مشاهده شود، فرانسه، آلمان و انگلیس قبل از هر چیزی با وزیر]خارجه ایران دراین خصوص گفت: وگو می‌کنند».
گفتنی است ایران از هجدهم اردیبهشت گذشته اجرای برخی تعهدات خود ذیل برجام را متوقف کرده و به طرف‌های اروپایی تا ۱۶ تیر فرصت داده یا تعهدات خود را عملی کنند یا با گام‌های جدید ایران ذیل بند‌های ۲۶ و ۳۶ توافق هسته‌ای مواجه شوند. در این شرایط و در حالی که ایران مشخصاً هنوز از اقدامات اروپا برای حفظ برجام و راه‌اندازی کانال ویژه مالی راضی نیست، سرنوشت برجام همچان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و می‌بایست منتظر تحولات آتی بود تا مشخص شود آیا این توافق از زیر بار سیاست «فشار حداکثری» آمریکا جان به در خواهد برد یا خیر.
