فرزند خواندگی عبارت است از اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی که واجد شرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی سرپرست باشند. این امر ریشه در این امر دارد که فرزندانی که در محیط خالی از عشق و دلبستگی خانوادگی تربیت و بزرگ می‌شوند در آینده در معرض بحران‌های عاطفی و روحی بسیاری قرار خواهند گرفت؛ بنابراین با وصف آنکه موسسات قانونی موظف به نگهداری کودکان بی سرپرست هستند، مقنن با حصول شرایطی، به زوجین فاقد فرزند اجازه نگهداری از کودکان و نوجوانان نابالغ و یا بالغ زیر شانزده سال سن، ولی غیر رشید، را داده است.
به گزارش «تابناک» بنا به قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست (مصوب ۹۲/۰۶/۳۱) کلیه اتباع مقیم ایران و خارج از کشور در صورت توافق با یکدیگر می‌توانند سرپرستی طفل صغیر را بعهده بگیرند مشروط بر آنکه منافع مادی و معنوی وی را تأمین کنند.
هم چنین در یکی از بند‌های ماده ۵ قانون فوق تصریح گردیده دختران و زنان بدون شوهر دارای حد اقل سی سال سن که از موقعیت و جایگاه مطلوب اقتصادی و اجتماعی برخوردارند، اما به هر علت ازدواج نکرده‌اند، در اولویت بعدی دریافت فرزند خوانده هستند، که در این مورد شناسنامه کودک به نام فامیل مادر برای کودک صادر میشود. گرچه این نگاه باید تقویت شود که بجای شرایط موجود که بلحاظ برخی دیدگاه‌های فرهنگی متأثر از هجمه‌های غربی که مروج تجرد گرایی است، و نیز عوامل دیگری از قبیل: وضعیت اشتغال و سخت گیریی‌هایی که بعضاً در مهریه‌های سنگین و تشریفات تا متعارف تجلی می‌یابد، که جملگی سن ازدواج را بالا برده، اجازه داده شود که حس مقدس مادری در نهاد خانواده اشباع گردد.
شرایط فرزند خواندگی:
دادگاه‌های خانواده قبل از واگذاری فرزند به افراد متقاضی، باید شرایط ذیل را احراز نمایند:
۱) پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته و آن‌ها در این مدت صاحب فرزندی نشده باشند، و نیز زوجین دارای فرزند در صورتیکه یکی از آن‌ها سی سال سن داشته باشد. ۲). زوجین سابقه محکومیت کیفری موثر نداشته باشند. ۳) هیچ یک از زوجین محجور نباشند. ۴) زوجین صلاحیت اخلاقی داشته باشند. ۵) اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی و نیز تقید به انجام واجبات و ترک محرمات. ۶) زوجین یا یکی از آن‌ها امکان مالی برای نگهداری کودک بی سرپرست را داشته باشند.۷) سلامتی جسمی و روانی و نیز عدم ابتلاء به هیچیک از بیماری واگیر یا صعب العلاج.۸) عدم اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل. ۹) رعایت اشتراکات دینی بین سرپرست و افراد تحت سرپرستی. ۱۰) هیچیک از والدین و یا جد پدری کودک شناخته نشده یا در قید حیات نباشد و یا آنکه از کودکانی باشند که به موسسات خیریه سپرده شده و دو سال تمام پدر و مادر یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند.
چگونگی واگذاری سرپرستی به زوجین متقاضی
به موجب ماده ۱۱ قانون فوق الذکر در ابتدا تقاضانامه درخواست کنندگان سرپرستی باید به سازمان بهزیستی ارائه شود. البته افراد مقیم خارج از کشور تقاضای خود را می‌توانند از طریق سفارتخانه‌ها به سازمان تقدیم کنند. متعاقباً ظرف دو ماه سازمان نظر خود را به دادگاه اعلام می‌دارد، تا قرار دوره آزمایشی یا همان حکم سرپرستی موقت صادر شود. بعد از صدور حکم سرپرستی، کودک انتخابی طی صورتجلسه‌ای به والدین تحویل داده میشود و طی دوره آزمایشی ۶ ماهه، حداقل ۳ بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزندپذیر انجام میشود تا از صلاحیت و نوع رفتار با کودک از جانب مسئولان بهزیستی اطمینان حاصل شود.
در صورت تایید وضعیت مراقبت از فرزند و توانایی خانواده، گزارش نهایی تهیه میشود و نظریه بهزیستی به دادگاه مربوطه منعکس میشود، تا حکم قطعی صادر شود. در پی گذراندن دوره ۶ ماهه آزمایشی و صدور حکم قطعی، سرانجام والدین قانونی می‌توانند با مشخصات خودشان برای کودک شناسنامه بگیرند.
لازم به گوشزد می‌باشد اولاً: با توجه به اینکه از نظر قانونی فرزندخوانده از پدر و مادر قانونی خود حتی با وجود داشتن شناسنامه ارث نمی‌برد، باید صلح یک‌سوم اموال والدین به فرزندخوانده از طریق دفترخانه‌های رسمی یا مراجع قضایی انجام شود.
ثانیاً: افتتاح حساب پس‌انداز، بیمه آتیه یا روش‌های قانونی اطمینان‌بخش دیگر نیز می‌توانند از راهکار‌هایی باشند که به موازات صلح اموال انجام میشود. همچنین به هر نحو که دادگاه صلاح بداند با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده، سهمی برای فرزندخوانده در نظر گرفته شود، از جمله جایگزین‌های ارث هستند.
ثالثاً: برخورداری مادرخوانده از حق اولاد، مرخصی دوره مراقبت برای کودکان زیر سه سال معادل مرخصی دوره زایمان، بهره‌مند شدن کودک از بیمه و بیمه تکمیلی، استفاده از مستمری افراد تحت تکفل بازماندگان تا تعیین تکلیف سرپرست جدید، از مزایای قانونی است.
رابعاً: حکم سرپرستی ابدی و ازلی نیست و اگر سازمان بهزیستی تشخیص دهد کودک در زندگی جدید آسیبی می‌بیند و عدم شایستگی والدین به هر دلیلی اثبات شود یا والدین حقیقی کودک مراجعه کنند، حکم سرپرستی با هماهنگی دادگاه قابل فسخ است.
کلا در ایران همه کارهای انسانی به نحوی به معامله و پول گره زده میشود
در اسلام فرزند خوانده ارث نمی برد و بعد از سطح اول وراث (همسر و فرزندان) سطح دوم (خواهر و برادرو .... ارث می برند پس اگر پدر ومادر خوانده یک فرزند خوانده فوت شود در عمل فرزند خوانده هیچ میراثی از پدر و مادر خوانده نمی برند در نتیجه چون طبق قوانین اسلام هر فرد فقط می تواند برای بعد از مرگ در مورد یک سوم اموال خود بعد از فوت تصمیم بگیرد و بقیه اموال طبق قانون ارث اسلام تقسیم می شودپس برای بعد از فوت والدین خوانده تصمیم گرفته شده است 