طی هفته‌های اخیر و در پی وقوع مجموعه‌ای از تحولات در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس، نشانه‌هایی از حرکت احتمالی ایران و کشور‌های عرب منطقه به سوی تنش‌زدایی مشاهده شده است. در همین راستا، یکی از دستور کار‌های سفر محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به کویت، رایزنی درباره پیشنهاد تهران برای امضای یک معاهده عدم تعرض با دیگر کشور‌های منطقه عنوان شده است.
به گزارش
آزادی، وزیر خارجه ایران شب گذشته برای دیدار و گفتگو با مقامات کویتی راهی این کشور شد. همزمان با این سفر، یک روزنامه کویتی نوشت که وی در دیدار خود از کویت، موضوع تنش‌ها در تنگه هرمز و امنیت منطقه را بررسی خواهد کرد.
روزنامه «الجریده» به نقل از برخی منابع آگاه نوشت: «ظریف در کویت هرگز پیشنهاد ایران در خصوص ایجاد ائتلاف کشور‌های حاشیه خلیج فارس برای حمایت از دریانوردی در خلیج فارس بدون حضور آمریکا را بررسی نخواهد کرد؛ چرا که این پیشنهاد در سایه سیطره ایران بر کانال‌های آبی منطقه و تهدیدات آن علیه دریانوردی و نیز عدم احترام به قطعنامه‌های بین‌المللی مربوط به تأمین امنیت دریانوردی در خلیج فارس و تنگه هرمز قابل قبول نیست».
این منابع پیش‌بینی کردند که ظریف در دیدار با مقامات کویتی پیشنهاد مربوط به پیمان عدم تعرض که پیش از این سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در سفر به کویت در خرداد ماه مطرح کرده بود و همچنین مباحث دیگر مربوط به تنش در منطقه را بررسی کند. این منابع همچنین تأکید کردند که در صورت پایبندی همه کشورها به اصول و قوانین ذکر شده در منشور سازمان ملل در رابطه با روابط کشورها، نیازی به ایجاد چنین ائتلاف‌هایی وجود ندارد.
مدت زمان زیادی لازم نبود تا مشخص شود گمانه‌زنی‌ها درباره طرح موضوع معاهده عدم تعرض، صحیح بوده است. ظریف روز یکشنبه در توئیتی درباره سفر خود نوشت: «مذاکرات خوبی با نواف جابر الصباح ولیعهد و شیخ صباح الخالد الحمد الصباح وزیر خارجه کویت داشتم». وی ضمن آرزوی سلامتی برای امیر کویت افزود: «در این دیدار‌ها بر پیشنهاد ایران درباره گفتگو‌های منطقه‌ای و معاهده عدم تعرض که برگ برنده‌ای نسبت به اتکا به بازیگران خارجی است، تاکید شد». وی در پایان نوشت: «بعد از بازگشتی کوتاه به تهران برای ارائه گزارش به رئیس جمهور عصر راهی کشور‌های اسکاندیناوی خواهم شد».
به نوبه خود، نواف جابر الصباح در دیدار با ظریف مصالح منطقه را بالاتر و مهمتر از هر چیزی خواند و گفت: «ما همواره برای همکاری و گفتگو آماده‌ایم و آن را به مصلحت منطقه و امنیت و ثبات آن می‌دانیم».
گفتنی است وزیر خارجه ایران یکشنبه ۲۰ مرداد ماه نیز سفری به دوحه داشت و با امیر و وزیر خارجه قطر دیدار و گفتگو کرد. به این ترتیب، توالی دیدار ظریف با مقامات ارشد کشور‌های عرب منطقه و تأکید بر موضوع تنش‌زدایی و امضای معاهده عدم تعرض، احتمال تنش‌زدایی در روابط ایران با این کشورها را به طور جدی مطرح می‌کند.
گمانه‌زنی درباره این موضوع زمانی جنبه عینی‌تر پیدا می‌کند که به خاطر بیاوریم طی هفته‌های اخیر، دیدار‌هایی نیز میان مقامات امنیتی و مرزبانی ایران و امارات درباره همکاری در جهت تأمین امنیت کشتی‌رانی در خلیج فارس و تنگه هرمز انجام گرفته است. از سوی دیگر، برخی مقامات اماراتی و همچنین سعودی – از جمله نماینده عربستان در سازمان ملل – اظهارات مثبتی را درباره احتمال حل و فصل مسائل با ایران مطرح کرده‌اند.
در مقابل، محمود واعظی، رئیس دفتر ریاست‌جمهوری ایران اوایل مرداد ماه در واکنش به سخنان سفیر عربستان در سازمان ملل درباره آمادگی ریاض برای همکاری با تهران، ابتدا از سیاست‌های تندروانه این کشور انتقاد کرد، اما گفت: «مطلبی که سفیر عربستان در سازمان ملل متحد بیان کرده، همین مطالب و مواضعی است که همواره ما مطرح کرده‌ایم که مسائل منطقه باید توسط کشور‌های منطقه و از طریق مذاکره حل شود».
پس از آن، روز هشتم مرداد ماه سفیر ایران در کویت ضمن قدردانی از تلاش‌های امیر کویت برای آرام کردن اوضاع متشنج منطقه، گفت که برخی کشورها به پیشنهاد ایران برای امضای پیمان عدم تعرض پاسخ مثبت داده‌اند. محمد ایرانی اظهار داشت پیشنهاد ظریف تنها مختص کویت نیست، بلکه همه کشور‌های منطقه را شامل می‌شود و ما پاسخ‌های مثبتی از برخی کشورها دریافت کردیم و منتظر پاسخ دیگر کشورها هستیم و باید بگویم که این طرح یکی از طرح‌های مهم در سطح بین‌المللی است و اصل و اساسی برای حل بسیاری از اختلافات و مشکلات موجود در منطقه خواهد بود.
سفیر ایران در کویت همچنین گفت که اعزام حجاج ایرانی همچنان ادامه دارد و حدود ۸۵ هزار نفر از حجاج به سرزمین وحی اعزام شده و بقیه نیز در حال اعزام هستند و این موضوع به روابط سیاسی دو کشور مرتبط است و ما از همان ابتدا اصرار داشته و بر ضرورت حل‌وفصل مشکلات نه فقط با عربستان بلکه با بقیه کشورها از طریق گفتگو تأکید کرده‌ایم.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد گام‌هایی هرچند هنوز نامطمئن برای بهبود روابط ایران و کشور‌های عرب منطقه در حال برداشته شدن است. در حقیقت، در حالی که ایران طی سال‌های اخیر همواره بر آمادگی حل و فصل مسائل با این کشورها به روش دیپلماتیک و از طریق گفتگو تأکید کرده، کشور‌های مذکور به دلایل مختلف واکنش مثبتی به پیشنهادات ایران نشان نداده‌اند.
با این حال، به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از تحولات اخیر، بالاخره در حال فراهم کردن زمینه لازم برای تحقق پیشنهاد ایران است. از یک سو، کشور‌های همچون کویت و عمان همواره از اتخاذ مواضع تند علیه ایران اجتناب کرده و تلاش داشته‌اند بیشتر نقش میانجی را در اختلافات موجود میان ایران از یک سو و محور سعودی- اماراتی از سوی دیگر ایفا نمایند.
از سوی دیگر، تحولاتی همچون تصمیم امارات برای کاهش مسئولیت خود در جنگ عربستان علیه یمن و همزمان، تشدید حملات جنبش انصارالله علیه مواضع سعودی‌ها، نگرانی‌هایی را در میان کشور‌هایی عربی درباره مخاطرات استمرار تنش‌ها در منطقه به وجود آورده است. ناکام ماندن طرح عادی‌سازی روابط رژیم اسرائیل و کشور‌های عربی در چارچوب ابتکار موسوم به «معامله قرن» نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است. به این ترتیب، هرچند برای قضاوت درباره چشم‌انداز نهایی روابط ایران و کشور‌های عربی زود است، اما می‌توان انتظار استمرار برداشته شدن گام‌هایی مثبت در این مسیر را داشت.
پیمان عدم تعرض اگر بسته شود چیز مزخرف و نشانه ضعف ایران است اما در حد حرف در شرایط فعلی می تواند باقی باشد.