ویروس تب کریمه - کنگو (CCHFV) یک ویروس نادیده گرفته شده است که در سال‌های اخیر به عنوان هدف تحقیق در حوزه میکروبیولوژی و بهداشت عمومی مورد توجه سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته است.
پس از اپیدمی گسترده ویروس ابولا در غرب آفریقا در سال ۲۰۱۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی یک ائتلاف گسترده از متخصصان بین‌المللی را جهت انجام اقدامات تحقیقی و توسعه (R. & D.) به منظور جلوگیری از همه‌گیری مجدد بیماری‌های ویروسی کمتر شناخته شده تشکیل داده است که با استقبال شرکت‌های داروسازی و دولت‌های کشور‌های مختلف روبه رو شده است.
بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یک بیماری نادر حیوانی ست که از طریق نیش کنه به انسان منتقل می‌شود و معمولا نرخ مرگ و میر بالایی در جمعیت‌های انسانی در افراد درگیر بیماری ایجاد می‌کند. این بیماری توسط یک ویروس RNA تک‌رشته‌ای حاصل می‌شود و از لحاظ طبقه بندی ویروسی در جنس Orthonairovirus از خانواده Nairoviridae قرار می‌گیرد. این ویروس در ارتباط نزدیک با کنه هیالوما می‌باشد که هم به عنوان مخزن و هم عنوان حامل یا وکتور بیماری در نظر گرفته می‌شود. اپیدمی‌های ناشی از ویروس تب خونریزی دهنده کریمه کنگو معمولا در اسیا و به صورت اندمیک در افریقا و اروپا گزارش شده است.
تاریخچه و نقش سیاست در شکل گیری بیماری
شواهد کلاسیک از توصیف بیماری در تاجیکستان برای نخستین بار گزارش شده است که در ان بیمار علائم بالینی تب خونریزی دهنده را که در ارتباط با کنه‌ای که قابلیت مکیدن خون را داشته است نشان داده است. گزارش جدید‌تر بیماری به سال ۱۹۴۴ میلادی باز می‌گردد که در جریان طغیان این ویروس ۲۰۰ سرباز شوروی در جریان جنگ کریمه به این بیماری مبتلا می‌شوند. از ان پس به بیماری تب خونریزی دهنده کریمه نام گذاری شد و در سراسر شوروی سابق گسترش یافت. در سال ۱۹۶۸ میلادی ویروس ایجاد کننده بیماری استخراج شد و پس از پژوهش‌های فراوان مشخص شد که ویروس کریمه با ویروس جدا شده از منطقه کنگو در افریقا که در سال ۱۹۵۶ میلادی استخراج شده بود هم پوشانی و شباهت ژنتیکی دارند و پس از مجادله‌های فراوان در سال ۱۹۷۳ میلادی به صورت رسمی نام بیماری به ویروس ایجاد کننده تب خونریزی دهنده کریمه کنگو تغییر یافت و مورد پذیرش کنوانسیون نام گذاری ویروس‌ها قرار گرفت.
بیماری انسانی و ساختار بیولوژیکی CCHF
بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو عمدتا یک بیماری حیوانی ست که بسیاری از حیوانات وحشی و اهلی نظیر گاو و بز و گوسفند و موش‌ها را می‌تواند عفونی و الوده کند که در بسیاری از موارد ویروس علائم بالینی را در حیوانات الوده ایجاد نمی‌کند و به عنوان مخزن تکثیر کننده از میزبان اول استفاده می‌کند. انسان‌ها به عنوان میزبان تصادفی در نظر گرفته می‌شود که معمولا ویروس را از طریق نیش کنه دریافت می‌کند. بر خلاف بسیاری از ویروس‌های مولد نیش کنه در بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو ویروس می‌تواند از طریق تماس مستقیم با لاشه یا بافت‌های الوده به همراه مایعات بدن حیوان یا انسان الوده انتقال یابد. انتقال انسان به انسان هم می‌تواند شدت عفونت را به اوج رساند که در موارد شدید منجر به طغیان‌های بیمارستانی شود. علائم بالینی بیماری به طور معمول شامل تب ناگهانی به همراه درد عضلانی و سردرد و ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت‌های خونی ست که می‌تواند منجر به خونریزی و از کار افتادگی اندام‌های مختلف و در نهایت مرگ بیمار شود. نرخ مرگ و میر بیماری در اثر نیش کنه معمولا بین ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر است، اما در موارد شدید نظیر طغیان‌های بیمارستانی می‌تواند به ۸۰ درصد نیز برسد. انتقال انسانی بیماری در اثر مصرف گوشت الوده به ویروس نیز بسیار رایج است و می‌تواند مرگ و میر بالایی داشته باشد. تشدید اپیدمی‌ها و طغیان‌های کوچک بیمارستانی معمولا با مراسم مذهبی که در ان ضبح حیوانات صورت می‌گیرد افزایش می‌یابد. چنانچه زمان برگزاری مراسم مذهبی در فصل‌های گرم سال صورت گیرد می‌تواند با افزایش فعالیت کنه‌ها به همراه وجود حیوانات الوده به ویروس منجر به ایجاد اپیدمی‌های جدید گردد.
با تمام توصیف‌هایی که در ارتباط با بیماری ارائه شد، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یک بیماری نادر است که سالانه به صورت میانگین ۲۰۰۰ مورد از این بیماری در جهان گزارش می‌شود.
تشخیص زود هنگام بیماری با مشاهده موارد مشکوک به منظور انجام اقدامات پیشگرانه و کنترلی بهداشتی به همراه انجام مراقبت‌های حمایتی از فرد الوده به ویروس باید مورد توجه پرسنل بهداشتی و درمانی قرار گیرد. داروی ضد ویروسی ریباویرین به نظر می‌رسد که در مراحل اولیه عفونت موثر باشد اگر چه هنوز شواهد قطعی بر موثر بودن کامل ریباویرین در درمان CCHF وجود ندارد. در حال حاضر واکسن موثری برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. به دلیل خطرناک بودن ویروس و پرهزینه بودن کار‌های ازمایشگاهی در حوزه واکسن سازی و تولید دارو‌های ضد ویروسی موثر متاسفانه پیشرفت در تولید با موانع جدی هم در حوزه پژوهش و هم در حوزه اقتصادی روبه روست. پژوهشگران در سال‌های اخیر با شبیه سازی‌های ازمایشگاهی توانستند اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با بیولوژی و ساختار همانند سازی خانواده نیروویریده پیدا کنند. مطالعات اپیدمیولوژی و سرلوژیک در ارتباط با CCHF نشان می‌دهد که فاکتور‌های ژنتیکی مختلفی نظیر نوترکیبی و رانش ژنتیکی به همراه هم گرایی بخش‌های مختلف ویروس در بین سوش‌های مختلف در تنوع ویروسی موجود در طبیعت نقش دارند.
شناخت دقیق مخازن و تنوع ژنتیکی موجود در تب خونریزی دهنده کریمه کنگو می‌تواند در پیشگیری و تشخیص زود هنگام بیماری در اینده کمک کننده باشد. همانند سایر بیماری‌های عفونی رعایت اصول بهداشتی و درمانی اولیه در کشتارگاه‌ها و پختن گوشت حیوانات قبل از مصرف و پرهیز از تماس با لاشه و بافت‌های الوده حیوانات می‌تواند در کاهش موارد بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو موثر باشد.
نویسنده: محمد شکیب الحق دکترای میکروبیولوژی بالینی از دانشگاه ناتینگهام انگلستان
عضو انجمن بیماری‌های عفونی و گرمسیری
