تغییر مسیر جنگ پس از عزل بنی صدر / توقف پیشروی ارتش صدام و تغییر ضرب‌آهنگ دفاع مقدس

جنگ ایران و عراق به عنوان طولانی‌ترین جنگ متعارف و دومین جنگ طولانی در قرن بیستم میلادی پس از جنگ ویتنام در چنین روزی در سال هزار و سیصد و پنجاه و نه به مردم ایران ـ که یک انقلاب نوپا را تجربه می‌کردند ـ تحمیل شد. «تابناک» پیش از این به مقدمات شروع این جنگ پرداخت و اکنون در یک جمع بندی به نخستین بخش از دوران جنگ که همراه با پیشروی عراق و توفیق محدود ایران در صحنه نبرد بود را در بخش دوم بررسی می‌کند؛ دورانی که همزمان با ناآرامی‌های داخلی و بالاترین سطح تنش‌های سیاسی بود و در صحنه نبرد مشخص شد عراق توان پیشروی بیشتر را ندارد و ایران می‌تواند با ابتکارعمل مسیر جنگ را تغییر دهد.

«تابناک»، مهدی خرم دل؛ سی و یکم شهریور هزار و سیصد و پنجاه و نه، آغاز تجاوز ارتش بعث عراق در دوران رژیم صدام حسین به ایران و آغاز دفاع هشت ساله مردم ایران از سرزمین‌شان بود؛ جنگی که باید در روایتی تحلیلی به ابعاد مختلف آن با گذر قریب به چهار سال توجه کرد و سردار حسین علایی نخستین فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران در کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق به بررسی این نبرد بزرگ از آغاز تا فرجام با در نظر گرفتن همه ابعاد آن پرداخته است.

سردار حسین علایی در جمع بندی فصل سوم کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق با عنوان «جنگ گسترده» درباره وضعیت ایران در آغاز جنگ و سال نخست دفاع می‌نویسد: نیمه دوم سال ۱۳۵۹ و نیمه اول سال ۱۳۶۰ برای ایران بسیار پرخسارت و پرتلفات بود. از سویی رژیم بعثی عراق جنگ گسترده‌ای به ایران تحمیل کرد و از سوی دیگر اختلافات سیاسی در کشور آن چنان به اوج رسید که به برکناری نخستین رئیس جمهور ایران انجامید. در این دوره سازمان منافقین (مجاهدین خلق) ترور‌های وسیعی را در کشور صورت داد و علاوه بر ترور دومین رئیس جمهور، بسیاری از مسئولان کشور از جمله نخست وزیر، عالی‌ترین مقام قضایی، تعدادی از وزرا و نمایندگان مجلس، شخصیت‌های بزرگ و پرنفوذ، ائمه جمعه و فرماندهان نیرو‌های مسلح را به شهادت رساند. همه این‌ها برای ناکام گذاشتن انقلاب اسلامی در برپایی نظام جمهوری اسلامی و ایجاد ثبات برای آن بود.

دولت عراق با اطمینان از پیروزی نظامی، جنگ گسترده خود را علیه ایران شروع کرد و تمام استعداد و قدرت نظامی ارتش خود را در حمله به ایران به کار گرفت. ارتش عراق با وجود تلاش بسیار، نتوانست به اهداف خود برسد و آهنگ حملاتش پس از دو ماه تهاجم مستمر، به کندی گرایید. با آشکار شدن عدم موفقیت ارتش عراق، در تکمیل پیروزی‌های خود، دولت عراق درصدد تثبیت سرزمین‌های اشغالی ایران از راه درخواست آتش بس برآمد.

عملیات نصر (هویزه) نخستین عملیات زرهی ایران علیه ارتش عراق

جمهوری اسلامی ایران دفاع تجاوز و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی را در دستور کار خود قرار داد. در ماه‌های اول جنگ، اقدامات فراوانی برای جلوگیری از ادامه پیشروی دشمن و نیز بیرون راندن ارتش متجاوز بعثی صورت گرفت، ولی عملیات‌های آغازین موفق نبود. البته روحیه و انگیزه نیروهای ایرانی برای دفاع در برابر ارتش متجاوز بسیار بالا بود، زیر آنها می‌دانستند که برای چه می‌جنگند و هدفشان بیرون راندن ارتش عراق از خاک ایران بود.

اقدامات ایران در ماه‌های اول جنگ به عراق نشان داد با تداوم جنگ نمی‌تواند به اهداف سیاسی خود برسد و ایران تصمیم گرفته است در برابر تهاجمات ارتش عراق مقاومت کند و تسلیم خواسته‌های آنان نشود. از سوی دیگر در این مدت ایران موفق شد نگذارد دشمن اهداف نظامی خود را تصرف کند و شهرهایی مانند آبادان، سوسنگرد، دزفول، اندیمشک، شوش و اهواز را به تصرف خود درآورد. اقدامات ایران باعث شد تلفات و خساراتی نیز به ارتش عراق وارد آید و هزینه‌های جنگ برای ایت کشور مرتباً افزایش یابد.

هرچند اختلافات و تنش‌های سیاسی در ایران ادامه داشت، پس از اینکه امام خمینی بنی صدر را از فرماندهی کل قوا کنار گذاشت و مجلس شورای اسلامی نیز به عدم کفایت سیاسی وی رأی داد، از اوایل تابستان 1360 انسجام بیشتری در جبهه‌های جنگ به وجود آمد و زمینه برای طرح‌ریزی عملیات‌های بزرگ جهت بیرون راندن ارتش متجاوز بعثی فراهم شد. البته یکدست شدن جریان سیاسی حاکم بر کشور، موجب کاهش تنش‌ها و افزایش انسجام مدیریت سیاسی کشور نیز شد.

طبیعتاً فروکش کردن التهابات سیاسی در شهرها، به ویژه در تهران افکار را بر مسأله اصلی کشور یعنی جنگ متمرکز کرد. در چنین شرایطی، به کارگیری نیروهای سپاه و داوطلبان بسیجی در کنار ارتش افزایش یافت. همچنین آرام آرام هماهنگی بین فرماندهات ارتش و سپاه گسترش یافت و زمینه‌ برای همکاری این دو سازمان رزمی فراهم آمد. ضعف‌های قوای خودی و شرایط جبهه‌های ایران نیز بررسی و برای رفع آنها برنامه‌ریزی شد.

نهادهای بین المللی تلاش‌هایی برای برقراری آتش بس صورت می‌دادند، ولی حضور هیأت‌های صلح نتوانستند، گامی در جهت کاهش شدت جنگ و بازگشت ارتش عراق به مرزها برداردن. در شرایطی که جامعه جهانی جهت جلوگیری از جنگ ضعیف عمل می‌کرد، ایران برای توسعه قدرت نظامی و افزایش توان رزمی خود برنامه ریزی کرد تا با تکیه بر ظرفیت‌های ملی، ارتش متجاوز را بیرون براند.

با تدبیر و تصمیم امام خمینی، تلاش رزمندگان اسلام برای مقابله با ارتش عراق افزایش یافت. عملیات‌ محدودی نیز اجرا شد که قدرت طرح‌ریزی عملیات‌ها را بالا برد و امکان برنامه ریزی عملیات‌های بزرگ‌تر را فراهم آورد. به این صورت سال اول جنگ با اطمینان از این نکته پایان یافت که ارتش عراق قادر به پیشروی بیشتر در خاک ایران نیست و قوای ایران می‌توانند دست به تهاجم بزنند و ابتکار عمل را در جبهه‌ها به دست گیرد.

درباره کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق

کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق در دوجلد به ابعاد مختلف جنگ، از ابتدای پیروزی انقلاب تا شروع تهاجم عراق، عملیات ها، جنگ شهرها، جنگ نفتکش ها، حملات شیمیایی عراق و... تا رویدادهای پایان جنگ می پردازد.

کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق که در چاپ اول با عنوان روند جنگ ایران و عراق به چاپ رسیده بود با استقبال فراوان خوانندگان عزیز به ویژه رزمندگان دوران دفاع مقدس مواجه شد.

بازخوردهایی که از پیشکسوتان جهاد و شهادت، اساتید دانشگاه و نیز علاقه مندان به تحلیل وقایع جنگ تحمیلی دریافت شد، مشخص کرد در بعضی قسمت ها به توضیحات بیشتری نیاز است.

از سوی دیگر، با گذشت زمان، اطلاعات عادی و محرمانه بیشتری از دوران جنگ انتشار یافت که با استفاده از آنها محتوای کتاب کامل تر شد.

همچنین عکس های بیشتری در متن کتاب قرار گرفت تا شواهد تصویری بر مطالب کتاب افزوده شود.

این کتاب را از اینجا می‌توانید تهیه نمایید.