تبدیل شدن ساده‌ترین مسائل در خاورمیانه به یک بحران!

فیلم سینمایی «توهین / The Insult» اثر زیاد دویری که سینمای لبنان را در بخش اسکار غیرانگلیسی زبان نمایندگی می‌کرد یکی از مهم‌ترین و بحث برانگیز‌ترین آثار سینمای لبنان محسوب می‌شود؛ اثری که با تمرکز بر اختلافات در لبنان و تنش‌هایی که ریشه‌های عمیقی دارند، بر این واقعیت دست گذاشته که ساده‌ترین مسائل در جغرافیای خاورمیانه می‌تواند به یک بحران عمیق تبدیل شوند و این خاصیت نیز در اینکه این منطقه هیچ‌گاه روی خوش به خود نبیند، بی‌تاثیر نبوده است.

«تابناک»؛ زیاد دوئیری فیلمساز لبنانی‌تبار با فیلم «حمله / The Attack» به عنوان یک فیلمساز دارای نگاه جدی در ژانر سیاسی خود را معرفی کرد و در تداوم همین نگاه فیلم سینمایی «توهین / The Insult» را ساخت که در کشور لبنان با عنوان «پرونده‌ شماره سیزده» اکران شد. او کوشید در این بستر به واکاوی شرایط کشورش و چالش‌های خاورمیانه‌ای بپردازد و با ریشه‌یابی شرایط کنونی لبنان که تا جنگ‌های داخلی این کشور و پیش از آن قابل پیگیری است، پاسخ به پرسش‌هایی دهد که در درجه نخست برای خود او مطرح است.

فیلم توهین که، در جشنواره ونیز مورد استقبال قرار گرفت و کامل ال باشا موفق به دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد از این جشنواره شد. برای آن دسته از تماشاگرانی که به درام‌های دادگاهی علاقمند هستند تماشای این فیلم می‌تواند تجربه‌ خوبی باشد هرچند که در چنین ژانری، اغلب نمایش سکانس‌های متعدد در دادگاه می‌تواند خسته کننده باشد و فیلم‌های کمی در این ژانر هستند که در تمام لحظات جذاب می‌مانند.

یاسر مسلمانی فلسطینی که در بیروت برای یک کارگاه ساختمانی کار می‌کند. او لوله‌کشی آب بالکن آپارتمان یک مسیحی  به نام تونی را که به خیابان آب می‌دهد و شکسته را به روش خود درست می‌کند. همین مساله باعث عصبانیت و درگیری این دو نفر می‌شود. تونی پیش کارفرمای او می‌رود و درخواست عذرخواهی می‌کند. یاسر ابتدا از این کار خودداری می‌کند اما سرانجام برای عذرخواهی نزد تونی می‌آید. او پس از شنیدن جملاتی از تلویزیون در تعمیرگاه تونی از تصمیم خود منصرف شده و تونی نیز جمله‌ای را بر زبان می‌آورد که صرف نظر از کینه قدیمی‌اش نسبت به فلسطینی‌ها، بیشتر تحت تاثیر رسانه تبلیغات سیاسی است. این موضوع خود بهانه‌ای می‌شود تا درگیری شخصیت‌ها بالا بگیرد و این مسئله به ظاهر ساده، رفته رفته عمیق شود.

شکستن یک لوله آب و نزاع میان دو نفر چگونه تبدیل به یک نزاع ملی و جنگ میان احزاب می‌شود؟ واقعا چگونه امکان دارد؟ در دل همین سوال نیز نقطه نظرات و کنایات کارگردان قرار گرفته است، مسائل کوچک و بی‌اهمیتی که در خاورمیانه به راحتی بزرگ می‌شوند و از دل آن‌ها آشوبی به پا می‌شود، دو نفری که در اینجا نماد دو ملت، دو تفکر، دو ایده و دو سیاست مختلف هستند و خیلی مستقیم‌تر اشاره‌ای به اینکه مسئله فلسطین امروز چگونه به همچنین معظلی تبدیل شده این که داستان فیلم و اشاراتش به شدت سیاسی است در آن هیچ شکی وجود ندارد اما مساله اصلی اینجاست که کارگردان سعی در تعریف یک واقعه تاریخی و مرور تاریخ برای نشان دادن ریشه بعضی معضلات داشته، اما او به جای اینکه مستقیم به سراغ روایت داستان برود این واقعه تاریخی را در دل یک داستان امروزی جا داده و آرام آرام به سمت آن حرکت می‌کند به گونه‌ای که در زمان رو نمایی از این واقعه تاریخی و فاجعه بشری بتواند نهایت تاثیر را بر بیننده بگذارد.

نکته‌ی دیگر، رنگ‌ بندی‌های ابتدایی فیلم است که ترکیبی از رنگ‌های قرمز، سفید و سبز به معنای رنگ‌های استفاده شده در پرچم لبنان در قاب بندی‌ها جلوه می‌کنند. نگاه دوئیری در ابتدای فیلم برای ما روشن می‌شود که او به دنبال آن است که جریان سیاسی لبنان را از دل یک سخنرانی شروع کند و به زندگی آدم‌های فیلمش بیاورد تا ما را با تاثیرات آن همراه سازد. طراحی صحنه نیز در خدمت القای یک اتمسفر سیاسی در فضای فیلم است.

در همان لحظات ابتدایی، فیلم سعی کرده خیلی تیتر وار اطلاعاتی اولیه از جغرافیای داستانی، شخصیت‌ها و هویت افراد و حتی مشکلات میان آن‌ها را بدهد تا کمی جلوتر و با یک پیش آگاهی مناسب بیننده را وارد یک درام دادگاهی کند و آنجا او را درمقام قضاوت قرار دهد. (هر چند که خود کارگردان به نظر جهت خود را از ابتدا مشخص کرده و با آن رنگ‌بندی‌ها اولیه فیلم و بعد فضا‌سازی استادانه‌اش در لفافه رای خود را اعلام می‌کند) یکی از مشکلات اصلی فیلم طولانی بودن صحنه‌های مربوط به دادگاه و کش‌دار کردن پرونده قضائی است، البته اینکه در کشورهای همسایه ما چنین دادگاه‌هایی برای احقاق حق و مشابه کشورهای اروپایی برگزار گردد خود کمی دور از ذهن است اما حتی با فرض درست بودن آن، بازهم تحمل این همه سکانس‌های اضافه کمی دشوار است.

البته درست است که در آخرین جلسه و با رو کردن آن هویت تاریخی اشاره شده این کش‌دار کردن داستان توجیه پذیر است اما شاید مشکل به اینجا برگردد که در جلسات دادگاه دوربین و زمان از دو طرف دعوا که هر دو بازی فوق العاده‌ای دارند گرفته میشود و در اختیار موکلین آن‌ها و جدال میانشان قرار می‌گیرد که از جذابیت اثر کاسته چرا که بازهم هرجا خارج از این محیط دو شخصیت اصلی با هم روبه ور می شوند نبض داستانی تندتر میزند اما در انتها، «توهین» فیلم ارزشمندی است که به خوبی توانسته سیاست‌های حاکم بر منطقه، افراد و پشتیبانان آن‌ها و حتی جهت و تفکرات سیاسی و تاثیرات آن‌ها بر مردم عادی و نابه سامان‌تر کردن اوضاع را نشان دهد و هم پیام‌هایی برای رفع آن بدهد و هم به ریشه‌یابی آن بپردازد.