صرافی‌هایی که در سامانه نیما خالی فروشی کردند/ نفس تولیدکننده به شماره افتاد/ گل به‌ خودی بانک مرکزی به تولید ملی در سال جهش تولید

روز گذشته مورخه ۲۵ خرداد ماه سال جاری، تعدادی از مال باختگان سامانه نیما در مقابل بانک مرکزی تجمع کردند و خواستار روشن شدن وضعیت پول‌هایی شدند که برای دریافت ارز به سامانه نیما واریز کرده اند، اما تاکنون ارزی دریافت نکرده اند؛ تجمعی که به مانند تجمع اسفندماه سال گذشته معترضان در مقابل بانک مرکزی بود.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ پلاکارد‌هایی که معترضان سامانه نیما در تجمع روز گذشته در دست داشتند، بیانگر این بود که معترضان، این سامانه را مسئول به غارت رفتن سرمایه ۴۰۰ شرکت تولیدی و بازرگانی و بیکار شدن ۴۰ هزار نیروی کار می‌دانستند.

سامانه نیما چیست و چگونه کار می کند؟

سامانه نظام یکپارچۀ معاملات ارزی که به اختصار "سامانه نیما" نامیده می‌شود، از ۲۸ بهمن ماه ۱۳۹۶ آزمایشی کار خود را آغاز کرد. این سامانه در سوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ رسما راه اندازی شد. سامانه نیما به عنوان بستر امنی برای خرید و فروش ارز معرفی شد که مکانیزم آن به این صورت بود که بازرگانان درخواست‌های خود برای تأمین ارز را در سامانه جامع تجارت ثبت می‌کردند و این تقاضا‌ها سیستمی به سامانه نیما منتقل می‌شد و متناسب با آنها، صرافی‌های مجازی (تحت نظارت بانک مرکزی) که برای آن‌ها در سامانه نیما دسترسی ایجاد شده بود، قادر بودند سفارش‌های مختلف ارز را مشاهده کنند و متقاضی تأمین آن‌ها شوند.

سپس واردکنندگان با پیشنهاد‌هایی از یک یا چند صرافی مواجه می‌شدند که در آن نرخ ارز مشخص بود و زمان تحویل آن نیز درج شده و می‌توانستند با انتخاب یکی از آنها، پول خرید ارز را به حساب صرافی واریز کرده و در موعد مقرر، ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند. فرآیندی که اگر طی نمی‌شد، کالا‌های وارده ترخیص نمی‌شد.

حرف معترضان چیست؟

یکی از مال باختگان حاضر در جمع دیروز در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: در ابتدا عرض کنم که تجمع دیروز مربوط به دلالان نبوده و مربوط به تولیدکنندگانی بود که مال باخته در سامانه نیما بودند. ما از طریق سامانه نیما برای خرید مواد اولیه و واردات کالا‌های استراتژیک کشور ارز خریداری و پول آن را نیز در هشتم بهمن ماه و چهاردهم اسفند ماه سال گذشته واریز کردیم.

وی ادامه داد: در چهاردهم اسفندماه سال گذشته، تعدادی از صرافان به بانک مرکزی اعلام کردند، ارزی که سه ماه قبل فروختیم، به نوعی نتوانستیم تعهد خود را ایفا کنیم و خریداران ارز معترضند. پیشنهاد دادند که به این افراد ریال پرداخت شود که با ما نیز تماس گرفتند که به جای ارز، ریال تحویل بگیرید. پاسخ ما هم این بود که ما ریال ندادیم که بعد از چند ماه دوباره ریال تحویل بگیریم و در ثانی اگر ریال دریافت کنیم، تعهدات ارزی ما چه خواهد شد؟

وی افزود: به هر صورت ما ریال را تحویل نگرفتیم. البته عده‌ای ریال دریافت کردند که آن‌ها نیز دوباره شکایت کردند که قضیه تامین ارز ما چه خواهد شد. این مال باخته گفت: با این حال در همان زمان چهاردهم اسفند، صرافی‌ها دوباره ۳۰۰ میلیارد تومان ارزی که اصلا موجود نبود، فروختند و به عبارت بهتر، خالی فروشی کردند.

این فرد اصل ماجرا را این گونه بیان کرد: ۲۵ صرافی در ایران برای شخصی به نام س در سامانه نیما خالی فروشی انجام می‌دادند و ارزی که وجود نداشته را می‌فروختند و تعداد دیگری نیز این خالی فروشی را برای شخصی به نام ه انجام می‌دادند.

وی افزود: کل پولی که این افراد دریافت کردند به حساب شرکتی به نام دلفین (یکی از بزرگترین تامین کنندگان ارز در کشور) واریز شده است. شیوه کار هم به این صورت بود که این‌ها ارز را با قیمت ده درصد پایین‌تر بر روی سامانه نیما قرار می‌دادند و بانک مرکزی نیز از این موضوع اطلاع داشت، چون سامانه نیما متعلق به این بانک است و بعد هم وقتی ما درخواست خود را بر روی سامانه نیما قرار می‌دهیم، این سامانه برای متقاضی تایید ارز می‌زند و فرد می‌تواند خرید خود را انجام دهد. به هر صورت، شرکت دلفین ریال‌ها را دریافت می‌کرده و نفت موجود بر روی خلیج فارس را به صورت ۲۰ درصد ارزان‌تر و نقدی خرید می‌کرده است. وقتی این شرکت، نفت خریداری شده را صادر می‌کرده، ارز را با قیمت ده درصد پایین‌تر بر روی سامانه نیما قرار می‌داده است. اکثر خریدار‌ها نیز ارز را به خاطر پایین‌تر بودن قیمت آن خریداری می‌کردند. موعد تحویل ارز هم سی روز کاری بعد بوده و هم اکنون این سی روز کاری برای ما پنج ماه طول کشیده است!

وی گفت: به هر حال ۹۰ درصد از تولیدکنندگان در ایران بارهایشان در گمرک باقی مانده و باید هزینه‌های زیادی را بابت این تاخیر در ترخیص متحمل شوند. همچنین به تازگی هم که گمرک به برخی از همین افراد مال باخته، اخطار داده است که یا کالای خود را ترخیص کنید یا اینکه کالا‌ها به سازمان اموال تملیکی تحویل داده می‌شود. هم پول در سامانه نیما رفته است و هم کالا‌های مانده در گمرک در حال توقیف و سپردن به سازمان اموال تملیکی می‌باشد. از سوی دیگر خط تولید خوابیده است و در این میان هیچ کس به فکر تولیدکننده و هزینه‌های متحمل به آن نیست و کارگران در حال بیکار شدن می‌باشند. با این وضعیت دیگر تولیدکننده دلیلی برای ادامه تولید نمی‌بیند.

وی در مورد اینکه نتیجه این تجمع چه شد، گفت: قرار بود امروز ساعت ده صبح، جلسه‌ای با ضابط قضایی و همچنین جلسه دیگری ساعت ۱۵ برای پرداخت ارز‌ها در بانک مرکزی با حضور ضابط قضایی برگزار شود.

این موضوع مشابه آن چیزی است که حدود یک سال پیش و در ششم تیرماه ۱۳۹۸ سایت تابناک طی مطلبی با تیتر "کلاهبرداری 300 میلیارد تومانی در سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی، نیما" به آن پرداخته بود.

یکی از مال باختگان سامانه نیما در آن زمان در گفتگو با سایت تابناک گفت: اوایل اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ و در پی ثبت تقاضایمان در سامانه نیما، صرافی‌ با نام «نیکبخت و شرکا» را به منظور تأمین ارز انتخاب کرده و با دریافت شماره حساب از ایشان، مبلغ مورد نیاز برای خرید ارز را به حساب ایشان واریز کردیم و منتظر شدیم تا در موعد مشخص، ارز مورد نیاز را دریافت کنیم که این اتفاق رخ نداد. این موضوع موجب شد ماجرا را پیگیری کنیم و دریابیم که صرافی مورد نظر کلاهبرداری کرده و سهامدارانش متواری شده‌اند."

وی در ادامه با تأکید بر مراجعه به قوه قضائیه و مساعدت فوری ایشان با مال باختگان گفت: با شکل گیری پرونده دریافتیم که جز شرکت ما، وجوه شرکت‌های دیگری نیز برای دریافت ارز به حساب این صرافی واریز شده و شمار شاکیان پرونده رو به افزایش است؛ پرونده‌ای که اکنون حدود ۵۰ مال باخته دارد که جمعا حدود ۳۰۰ میلیارد تومان به حساب این صرافی مجاز واریز نموده‌اند.

جواب بانک مرکزی به معترضان به مانند گذشته!

اما جواب بانک مرکزی به تجمع اعتراضی دیروز چه بود؟

روابط عمومی بانک مرکزی طی اطلاعیه ای که در سایت بانک مرکزی منتشر کرد، با اشاره به تجمع اعتراضی جمعی از واردکنندگان در مقابل ساختمان این بانک در خصوص عملکرد سامانه نیما، ضمن تصریح این موضوع که رسالت سامانه نیما ایجاد فضای مناسب برای اطلاع خریداران- فروشندگان و صادر کنندگان- وارد کنندگان ارز از میزان عرضه و تقاضا و تسهیل داد و ستد است، تاکید کرد که «نیما» پوشش ریسک‌های معمول تجارت را دربر نمی‌گیرد و چنانچه یکی از طرفین معامله از تعهدات خود تخطی کند، موضوع توسط مرجع قضایی پیگیری می شود.

جوابیه بانک مرکزی به معترضان دقیقا مشابه جوابیه ای بود که این بانک در دهم تیرماه سال گذشته به تابناک داده بود. در آن زمان در بند دوم جوابیه بانک مرکزی آمده بود: "اطلاعات منتشره در گزارش خبرگزاری، حاکی از عدم ایفای تعهد توسط یکی از طرفین قرارداد است که ریسکی محتمل در تمام معاملات بوده و ارتباطی با بستر انجام معامله ندارد. در این راستا امنیت سامانه نیما مشروط به سلامت طرفین معاملات کماکان پابرجاست و کوچکترین ریسکی از این محل متوجه مشتریان و مراجعان نخواهد بود".

فرد مال باخته در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی در مورد جوابیه بانک مرکزی به معترضان گفت: اینکه بانک مرکزی می گوید نیما پوشش ریسک های معمول تجارت را در بر نمی گیرد، صحیح نیست. اگر قرار است این گونه باشد فعالیت سامانه نیما را متوقف کنند و مانند گذشته ما حواله را خودمان بزنیم و نیازی به حضور بانک مرکزی نیست. بانک مرکزی به این دلیل تنها در این فرآیند هم اکنون حضور دارد که 4 درصد مالیات ها و ارزش افزوده ها را دریافت کند. وی افزود: اگر سامانه نیما را کنار بگذارد، در کشور فراوانی جنس خواهد شد.

چرا مکانیزم سامانه نیما به مانند مکانیزم بازار متشکل ارزی نمی شود؟

از آبان ماه سال ۱۳۹۷ عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی بار‌ها وعده راه اندازی بازار متشکل ارزی را داد؛ اما این بازار هرگز راه اندازی نشد. حتی جلسات متعددی برای راه اندازی بازار متشکل ارزی برگزار شد، هیات مدیره، مدیرعامل و ساختمانی برای آن در نظر گرفته شد، ولی تا لحظه نگارش این متن، این بازار شروع به کار نکرد. مکانیزم کار بازار متشکل ارزی این گونه بود که قرار بود برای خرید و فروش ارز در این بازار، پول‌ها به حساب واسطی ریخته شود.

حالا سامانه نیما هم می‌شد که مکانیزمی مشابه با بازار متشکل ارزی داشته باشد و برای کاهش ریسک کلاهبرداری یا عدم ایفای تعهد طرفین، پول‌ها برای دریافت ارز در این سامانه به حساب واسطی ریخته شود.

به هر حال بازار متشکل ارزی با آن همه هزینه هنوز به سرانجام خاصی نرسیده و حداقل می‌شد، این هزینه‌ها را بانک مرکزی برای راه اندازی مکانیزمی مشابه با بازار متشکل ارزی، برای سامانه نیما انجام می‌داد تا امروز شاهد این تجمعات در مقابل بانک مرکزی نمی‌بودیم.

نکته دیگر در مورد سامانه نیما، آیا صرافی ها ضمانت کافی برای حضور در سامانه نیما دارند؟ آیا بانک مرکزی نظارتی بر صرافی ها دارد؟

نکته مهم در این ماجرا این است، گویا این صرافی هایی که از نظر بانک مرکزی صرافی های مجازند و پول به حساب آن ها جهت دریافت ارز واریز می شود، ضمانت خاصی بابت دریافت این پول ها و ایفای تعهدات نداده اند؛ موضوعی که سال گذشته در مصاحبه یک مال باخته با تابناک نیز به آن اشاره شد.

وی گفت: بر خلاف آنچه تصور می‌شود و چه بسا ما و برخی دیگر از مال باختگان نیز تصور می‌کردیم، این صرافی‌های مجاز هیچ گونه ضمانت خاصی در قبال وجوهی که دریافت می‌کنند به جایی نداده‌اند و تنها ضمانت موجود در پرونده شان، معادل نیمی از سرمایه ثبتی شرکت‌های تضامنی ثبت شده توسط آنهاست. سرمایه ثبتی‌ که برای این صرافی (نیکبخت و شرکا) واقع در اهواز، ۴ میلیارد تومان بوده که برای نیمی از آن ضمانت نامه بانکی دریافت شده که آن هم تنها ۱۰ درصدش (۲۰۰ میلیون تومان) نقدی بوده و مابقی وثایق ملکی است.

فریال مستوفی رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران نیز طی مصاحبه ای در مورخه 25 خرداد ماه سال جاری گفت: برخی تولیدکنندگان مدعی هستند شش ماه است که پول به ریال پرداخت کرده‌اند اما ارز نگرفته‌اند. همچنین آنها مدعی هستند، برخی از صرافی‌هایی که از سوی بانک مرکزی برای تخصیص ارز صادراتی به واردکننده معرفی شده‌اند، ارزی به تولیدکننده‌ها پرداخت نکرده‌اند و پولِ ریالی آنها نزد صرافی‌هاست. مستوفی گفت: نظر بانک مرکزی این است که مسئولیتی در مقابل صرافی‌ها ندارد. بهتر است بانک مرکزی نظارت کافی بر عملکرد صرافی‌ها داشته باشد.

به هر صورت به نظر می رسد اگر بانک مرکزی یک سال پیش و پس از انتشار خبر تابناک موضوع کلاهبرداری در سامانه نیما توسط برخی صرافی ها را جدی می گرفت، امروز با این تجمعات رو به رو نبودیم. بهتر است این بار بانک مرکزی به جای انتشار جوابیه، راهکارهای مناسبی برای جلوگیری از کلاهبرداری های احتمالی دیگر از طریق این سامانه ارائه دهد.