کلیات

سرب ( Lead) یک عنصر شیمیایی با عدد اتمی ۸۲ و نشان شیمیایی Pb (به لاتین: Plumbum) است. این فلز سنگین، چگالی بالا و نقطه ذوب بسیار پایینی در مقایسه با سایر فلزات داشته و فلزی نرم است.

سرب عنصری سمی و شکل‌پذیر است که دارای رنگ خاکستری کدر می‌باشد. هنگامی‌که تازه برش داده می‌شود نقره‌ای رنگ و مایل به آبی است اما در معرض هوا به رنگ خاکستری تیره تبدیل می‌شود. این ماده از رسانایی الکتریکی پایینی برخوردار است. سرب در میان عناصر پایدار دارای بالاترین عدد اتمی است. سرب به آسانی از کانسنگ‌ها قابل استخراج است.

سرب حداقل از ۷۰۰۰ سال پیش مورد استفاده بشر می‌باشد. انسان‌های ماقبل تاریخ، از این ماده استفاده می‌کردند و مردمان غرب آسیا، سنگ‌های حاوی سرب را گالنا می‌نامیدند. در کتاب سفر خروج (بخشی از انجیل) نیز به این عنصر اشاره شده‌است. کیمیاگران می‌پنداشتند سرب قدیمی‌ترین فلز بوده و به سیاره زحل مربوط می‌شود. در روم باستان، استخراج و استفاده از سرب، به‌ویژه به‌دلیل رنگ نقره‌ای آن، رونق زیادی داشت اما این موضوع با سقوط امپراتوری روم غربی به پایان رسید. لوله‌های سربی که نشانه‌های امپراتوری روم را حمل می‌کردند هنوز هم به‌کار می‌روند. در دورهٔ انقلاب صنعتی، استفادهٔ گسترده از سرب، مجدداً رواج پیدا کرد. در سال ۲۰۱۴، حدود ۱۰ میلیون تُن سرب در سراسر جهان تولید شد که بیش از نیمی از این مقدار، حاصل بازیافت و استفادهٔ مجدد از این فلز بود.

به‌دلیل خواصی چون فراوانی، چگالی و شکل‌پذیری بالا، نقطه ذوب پایین و مقاومت بالای سرب در برابر اکسایش-کاهش، کاربردهای متعددی برای این ماده تعریف شده‌است.

کاربردهای اولیه سرب عبارت بودند از: سازه‌های ساختمانی، رنگدانه‌های مورد استفاده در لعاب سرامیک و لوله‌های انتقال آب. کاخ‌ها و کلیساهای بزرگ اروپا در وسایل تزئینی، سقف‌ها، لوله‌ها و پنجره‌ها دارای مقادیر قابل توجهی سرب هستند. این فلز (در حالت عنصری) پس از آهن، آلومینیوم، مس و روی بیشترین کاربرد را دارد. برخی موارد استفاده از سرب به شرح زیر است: در مقابله با تشعشات، ساخت لحیم، مسوار، باتری‌های اسید سرب، در اجزای الکترونیکی، روکش کابل، مهمات، در شیشه CTRها، سرامیک، شیشه‌های حاوی سرب، لوله‌های سربی (استفاده از اتصالات سربی در لوله‌های آب آشامیدنی در دهه ۱۹۹۰ در آمریکا غیرقانونی شد و امروزه کاربرد زیادی ندارند) در رنگ‌ها (از سال ۱۹۷۸ در آمریکا و به تدریج از دهه ۶۰ تا دهه ۸۰ در انگلستان ممنوع شد اگرچه رنگ سطوح قدیمی می‌توانست تا ۵۰٪ وزن از سرب باشد) آلیاژها، مسوار، اتصالات و مواد پرکننده. همچنین در بام‌ها به‌عنوان درزگیر برای محافظت اتصالات در برابر باران مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بنزین به‌صورت تترااتیل‌سرب و تترا متیل سرب برای کاهش صدای موتور کاربرد داشت. البته فروش بنزین سرب‌دار در آمریکا از سال ۱۹۸۶ و در اتحادیه اروپا از سال ۱۹۹۹ ممنوع شد. سرب یک ابررسانا با دمای بحرانی K=۲۰/۷ c T (۹۵/۲۶۵ – درجه سانتی‌گراد) می‌باشد.

در اواسط دهه ۸۰ تغییر مهمی در الگوهای پایان استفاده از سرب به وجود آمده بود. بیشتر این تغییر ناشی از پیروی مصرف‌کنندگان سرب آمریکا از قوانین زیست‌محیطی بود، که به طرز قابل ملاحظه‌ای استفاده از سرب را در محصولات به جز باتری از جمله بنزین، رنگ، اتصالات و سیستم‌های آبی کاهش داده یا حتی حذف کرد.