کلیات 

یوسف صانعی متولد مهر ۱۳۱۶ در نیک آباد اصفهان  بود که در تاریخ ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ در شهر مقدس قم درگذشت.  ایشان از مراجع تقلید شیعه در ایران بود که از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴ دادستان کل کشور بود. صانعی به‌خاطر فتوا‌ها و نگرش نوگرایانه‌اش به‌ویژه در مسائل مربوط به حقوق زنان شهرت داشت و به مرجع تقلید اصلاح‌طلب معروف بود. او نظراتی مخالف با حاکمیت فعلی جمهوری اسلامی داشت.

زندگی‌نامه

یوسف صانعی در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، در خانواده‌ای روحانی در روستای نیک‌آباد شهرستان اصفهان (۵۰ کیلومتری ورزنه) متولد شد. پدر وی، محمدعلی صانعی، و پدربزرگ وی، ملایوسف، هر دو از روحانیون شناخته شده زمان خود بوده‌اند. وی در فلسفه از شاگردان میرزا جهانگیرخان و در فقه از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی بود.
او در سال ۱۳۲۵ وارد حوزه علمیه اصفهان شد و پس از گذراندن دروس مقدمات در سال ۱۳۳۰ برای ادامه تحصیل، به حوزه علمیه قم رفت. وی در امتحانات سطوح عالی حوزه در سال ۱۳۳۴ رتبه اول را احراز نمود و مورد تشویق سید حسین طباطبائی بروجردی قرار گرفت.  او از همین سال در درس خارجِ امام خمینی (ره) شرکت کرد و تا سال ۱۳۴۲ به‌طور مستمر از حوزه درس اصول و فقه و مبانی مُتقن سید امام خمینی (ره) بهره برد و در زمره شاگردان موفق او قرار گرفت.

حضور فعال در درس امام خمینی (ره) طی سالیان دراز و ممارست فراوان نسبت به فراگیری مبانی و تحقیقات او، اِشراف او را بر دیدگاه‌های فقهی و اصولی خمینی را به درجه‌ای رساند که به تعبیر او، «در حد شعور مبانی بود و از حد صِرف دانستن، بالاتر.» او علاوه بر سال‌ها شاگردی در حوزه درس سید روح‌الله خمینی، از دیگر استادان علوم دینی، چون سید حسین طباطبائی بروجردی،  سید محمد محقق داماد و محمدعلی اراکی نیز بهره برد. وی از سال ۱۳۵۴ رسماً تدریس خارج فقه را با کتاب زکات در مدرسه حقانی (شهیدین) شروع نمود.  همسر وی با نام خانوادگی «شفیعی»، در بهمن ۱۳۹۰ درگذشت.
کتاب فقیه نواندیش (روایت زندگی فقیه اهل‌بیت عصمت و طهارت یوسف صانعی) توسط جمعی از نویسندگان درباره وی نوشته شده‌است.

فعالیت سیاسی پیش از انقلاب

اغلب مبارزات سیاسی و فعالیت‌های انقلابی صانعی پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، تلاش در ابعاد فرهنگی و تبلیغاتی بوده‌است. این تلاش‌ها از طریق تبلیغ، سخنرانی، حضور در تظاهرات و راهپیمایی‌ها و صدور اعلامیه و بیانیه‌های سیاسی انجام می‌گرفت.
بر اساس آنچه در جلد سوم کتاب اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده‌است، نام و امضای یوسف صانعی، در ذیل حدود سی اعلامیه سیاسی و انقلابی به ثبت رسیده‌است که اولین آن، نامه‌ای است که پس از انتقال خمینی از ترکیه به نجف، از سوی علمای قم، خطاب به وی نوشته شده‌است. همچنین آخرین بیانیه‌ای که نام و امضای وی و دیگر همراهان انقلاب در ذیل آن به چشم می‌خورد، اعلامیه‌ای است که در مخالفت با دولت بختیار، در تاریخ ۱۳۵۷/۱۰/۱۷ صادر شده‌است.  شاید مهم‌ترین بیانیه شدیداللحن مبلغان مذهبی در قم در قبل از انقلاب، بیانیه مربوط به «خلع ید شاه از حکومت» است که به تأیید جمعی از فضلا و مدرّسان حوزه علمیه قم رسیده‌است و نام و امضای یوسف صانعی نیز در ذیل آن به چشم می‌خورد.

دادستانی، شورای نگهبان، مجلس خبرگان

یوسف صانعی در اسفند ۱۳۵۸ از طرف امام خمینی (ره) ،  رهبر ایران به عنوان یکی از شش فقیه شورای نگهبان قانون اساسی منصوب شد. او مسئولیت‌های دیگری نظیر نمایندگی امام خمینی (ره) در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی نیز داشت.
 صانعی، پس از حدود سه سال، در ۱۹ دی ۱۳۶۱ از آن شورا کناره‌گیری کرد و در همان تاریخ از طرف امام راحلب، به دادستانی کل کشور منصوب شد. در این مدت صانعی علیه گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی و همچنین درباره مسائل اجتماعی موضعی تند داشت.
او در اردیبهشت ۱۳۶۴ از دادستانی استعفا داد، ولی با استعفایش موافقت نشد. البته چندی بعد،  محمد موسوی خوئینی‌ها جایگزین او شد.  یوسف صانعی در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در آذر ۱۳۶۱ نیز به عنوان نماینده منتخب مردم تهران رأی آورد.

مرجعیت

یوسف صانعی در اوایل انقلاب در صدا و سیما رساله (توضیح‌المسائل) امام خمینی (ره) را آموزش می‌داد و پس از کناره‌گیری از کلیه مناصب حکومتی به قم رفته و درس خارج خود را ادامه داد. برای اولین بار رساله توضیح‌المسائل وی در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی چاپ شد. صانعی احکام فقهی نویی به ویژه درباره حقوق زنان و حقوق غیرمسلمانان داشت.

درگذشت

مرحوم یوسف صانعی که ۲۱ شهریور ۱۳۹۹ به دلیل شکستگی استخوان لگن در بیمارستان بستری شده بود، صبح روز ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ در بیمارستان نکویی شهر قم درگذشت.

مراسم تشییع جنازه

مطابق با وصیت ایشان که فرزندشان بیان کرد، در شرایط کرونایی حاضر هر گونه مراسم تشییع برای وی گرفته نشد. 

• در مورد آیت الله مکارم شیرازی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید