کلیات
انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران، انتخاباتی است که برای تعیین نمایندگان مجلس شورای اسلامی است. در نخستین مجلس شورای ملی پس از انقلاب اسلامی، نام این مجلس به مجلس شورای اسلامی تغییر پیدا کرد. سه دوره انتخابات در زمان رهبری امام خمینی (ره) انجام پذیرفت و تاکنون نیز هفت انتخابات مجلس در زمان رهبری آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب برگزار شده است.
فرایند تعیین صلاحیت
در ایران تعیین صلاحیت کاندیداهای انتخاباتی و نظارت برانتخابات بر عهده شورای نگهبان می‌باشد. همانطور که اشاره شد تاکنون ده دوره از این انتخابات برگزار شده‌است که انتخابات دوره اول در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ و انتخابات دورهٔ دهم در ۷ اسفند ۱۳۹۴ انجام شد. زمستان سال ۱۳۹۸ دوره یازدهم این انتخابات برگزار خواهد شد.
تاریخ برگزاری دوره های مختلف
برگزاری دوره اول در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ با مشارکت ۲۰٬۸۵۷٬۳۹۱، برگزاری دوره دوم در تاریخ ۲۶ فروردین و ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۳ با مشارکت ۲۴٬۱۴۳٬۴۹۸، برگزاری دوره سوم در تاریخ ۱۹ فروردین و ۲۳ اردیبهشت ۱۳۶۷ با مشارکت ۲۷٬۹۸۶٬۷۳۶، برگزاری دوره چهارم در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۱ با مشارکت ۳۲٬۴۶۵٬۵۵۸، برگزاری دوره پنجم در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۷۴ با مشارکت ۳۴٬۷۶۳٬۹۲۷، برگزاری دوره ششم در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ و ۱۶ اردیبهشت ۱۳۷۹، با مشارکت ۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱، برگزاری دوره هفتم در تاریخ ۱ اسفند ۱۳۸۲، با مشارکت ۴۶٬۳۵۱٬۰۳۲، برگزاری دوره هشتم ۲۴ اسفند۱۳۸۶، با مشارکت ۴۳٬۸۲۴٬۲۵۴، برگزاری دوره نهم ۱۲ اسفند ۱۳۹۰، با مشارکت ۴۸٬۲۸۸٬۷۹۹ و برگزاری دوره دهم در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۴ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵، با مشارکت ۵۴٬۹۱۵٬۰۲۴ صورت پذیرفته است.
میزان مشارکت مردمی
تا کنون ده دوره انتخابات برگزار شده است که میزان مشارکت مردمی در انتخابات مجلس شورای اسلامی به ترتیب از دوره اول ۵۲٫۱۴ درصد به ۶۱٫۸۳ دردصد دوره دهم رسیده است.
فرایند برگزاری انتخابات
نمایندگان مجلس شورای اسلامی هر چهار سال یک بار و از طریق انتخابات تعیین می‌شوند. نامزدهای شرکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی باید مورد تأیید نهاد‌های مربوط قرار گیرند. این نهاد‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند. اول هیئت‌های اجرایی که وابسته به دولت و وزارت کشورهستند و دوم شورای نگهبان.
هیئت‌های اجرایی برای هر داوطلب هفت شرط را مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورت احراز تمامی این شروط از جانب داوطلب وی را برای تأیید صلاحیت به شورای نگهبان معرفی می‌کنند. شرایط هفت‌گانه به شرح زیر است:
داشتن سلامت جسمانی در حد نعمت بینایی، شنوایی و گویایی
عدم سوء پیشینه و محکومیت قضایی
عدم سوء شهرت در حوزه انتخابیه
داشتن حداقل ۳۰ سال کامل سن برای ثبت نام
داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد یا معادل آن (بنا بر یک تبصره افراد دارای مدرک کارشناسی که سابقه پنج سال کار در حد کارشناسی را داشته باشند نیز مجاز به ثبت نام هستند)
اعتقاد و التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی آن
اعتقاد و التزام عملی به اسلام و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه
پس از هیئت‌های اجرایی نوبت به شورای نگهبان می‌رسد که به تأیید صلاحیت داوطلبان شرکت در انتخابات مجلس بپردازد. در صورتی که شورای نگهبان نیز صلاحیت داوطلبی را تأیید کرد وی می‌تواند در انتخابات شرکت کند.
میزان مشارکت مردم در انتخابات نخستین دوره ۵۲ درصد، در دومین دوره ۶۴/۶ درصد، در سومین دوره ۵۹/۷ درصد، در چهارمین دوره ۵۸ درصد، در پنجمین دوره ۷۱/۱ درصد، در ششمین دوره ۶۷ درصد، در هفتمین دوره ۵۱/۱۵ درصد، در هشتمین دوره ۵۱ درصد، در نهمین دوره ۶۴/۲ درصد و در دهمین دوره ۶۲ درصد بوده‌است.
دعوای نمایندگان مجلس نهم با وزیر امور خارجه
تعداد کرسی استان های مختلف در مجلس
آذربایجان شرقی ۱۹، آذربایجان غربی ۱۲، اردبیل ۷، اصفهان ۱۹، البرز ۳، ایلام ۳، بوشهر ۴، تهران ۳۵، چهارمحال و بختیاری ۴، خراسان جنوبی ۴ ، خراسان رضوی ۱۸ ، خراسان شمالی ۴، خوزستان ۱۸، زنجان ۵، سمنان ۴، سیستان و بلوچستان ۸، فارس ۱۸، قزوین ۴، قم ۳، کردستان ۶، کرمان ۱۰، کرمانشاه ۸، کهگیلویه و بویراحمد ۳، گلستان ۷، گیلان ۱۳، لرستان ۹، مازنداران ۱۲، مرکزی ۷، هرمزگان ۵، همدان ۹ و یزد ۴ در مجلس شورای اسلامی دارند.
همچنین پس از انقلاب مشروطه، با تشکیل مجلس شورای ملی، در قانون اساسی مشروطه برای اقلیت‌های دینی هم نمایندگانی درنظر گرفته شد. این موضوع پس از انقلاب ۱۳۵۷ هم در قانون اساسی باقی ماند. هم‌اکنون در مجلس شورای اسلامی، زرتشتیان و کلیمیان، هر کدام یک نماینده، مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده دارند.
انتخابات مجلس یازدهم
۱۴ آبان ۱۳۹۸ اعلام شد که وزیر کشور بر اساس جدول زمان‌بندی یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، در روز دهم آذر دستور شروع رسمی فرایند انتخابات را صادر می‌کند.
همچنین قرار بر این شد که ثبت‌نام از داوطلبان انتخابات مجلس از روز دهم تا شانزدهم آذر برگزار شود. در فاصله ۱۰ تا ۱۶ خرداد، داوطلبان مشمول ماده ۲۹ قانون انتخابات فرصت داشتند تا استعفای خود را تقدیم مقام مافوق خود کنند. این انتخابات در روز دوم اسفند برگزار می‌شود.
براساس ماده ۲۸ قانون انتخابات مجلس (اصلاحی ۹۵/۳/۳) انتخاب‌شوندگان هنگام ثبت‌نام باید دارای شرایط زیر باشند:
۱- (اصلاحی ۱۳۹۵/۳/۳) - اعتقاد و التزام عملی به اسلام.
۲- (اصلاحی ۱۳۹۵/۳/۳) - التزام عملی به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران.
۳- تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران.
۴- ابراز وفاداری به قانون‌اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقۀ فقیه.
۵- (اصلاحی ۱۳/ ۱۰/ ۱۳۸۵) - داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی‌ارشد یا معادل آن.
۶- نداشتن سوء شهرت در حوزۀ انتخابیه.
۷- سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی.
۸- حداقل سن سی سال تمام و حداکثر هفتادوپنج سال تمام.
کلیات برنامه زمان‌بندی برگزاری انتخابات یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی
۹۸/۲/۱۰: اعلام رسمی تاریخ ثبت‌نام از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی از طریق رسانه‌های گروهی توسط وزارت کشور
۹۸/۳/۱۰ تا ۹۸/۳/۱۶: مهلت استعفای داوطلبان مشمول ماده ۲۹ قانون انتخابات
۹۸/۹/۱۰ تا ۹۸/۹/۱۶: دستور شروع انتخابات و ثبت نام از داوطلبان
۹۸/۹/۱۰ تا ۹۸/۹/۱۵: تشکیل هیأت‌های اجرایی
۹۸/۹/۱۰ تا ۹۸/۹/۲۱: بررسی سوابق داوطلبان در مراجع چهارگانه
۹۸/۹/۱۷ تا ۹۸/۹/۲۶: بررسی صلاحیت داوطلبان در هیأت‌های اجرایی
۹۸/۹/۲۷: ابلاغ مراتب رد صلاحیت به داوطلبان توسط فرماندار مرکز حوزه انتخابی
۹۸/۹/۲۸ تا ۹۸/۱۰/۱: شکایت داوطلبان رد صلاحیت شده به هیأت نظارت استان
۹۸/۱۰/۲ تا ۹۸/۱۰/۲۱: رسیدگی به شکایات داوطلبان رد صلاحیت شده توسط هیأت نظارت استان و اظهار نظر در خصوص صلاحیت کلیه داوطلبان پس از کسب نظر هیأت مرکزی نظارت و اعلام آن به فرماندار مربوطه
۹۸/۱۰/۲۲ تا ۹۸/۱۱/۱۱: ابلاغ مراتب تأیید یا رد صلاحیت داوطلبان توسط فرماندار مرکز حوزه انتخابیه و دریافت شکایت از داوطلبان رد صلاحیت شده و اظهار نظر قطعی و نهایی شورای نگهبان در خصوص کلیه داوطلبان و اعلام آن به وزارت کشور
۹۸/۱۱/۱۲ تا ۹۸/۱۱/۱۴: دریافت شکایت از داوطلبانی که در سیر مراحل قبلی تأیید شده‌اند لیکن شورای نگهبان نظر به رد صلاحیت آنان دارد.
۹۸/۱۱/۱۵ تا ۹۸/۱۱/۲۱: رسیدگی به شکایات داوطلبان توسط شورای نگهبان و اعلام آن به وزارت کشور
۹۸/۱۱/۲۲: اعلام قطعی اسامی نامزدها به مراکز حوزه‌های انتخابیه توسط وزارت کشور
۹۸/۱۱/۲۳: انتشار آگهی اسامی نامزدهای تایید شده
۹۸/۱۱/۲۳: جمع‌بندی، تهیه، تنظیم و انتشار آگهی انتخابات
۹۸/۱۱/۲۳ تا ۹۸/۱۱/۳۰: تبلیغات انتخاباتی نامزدها
۹۸/۱۲/۱: ممنوعیت تبلیغات انتخاباتی
۹۸/۱۲/۲: اخذ رأی از واجدین شرایط
آغاز نام نویسی نامزدها
بر اساس اطلاع رسمی ستاد انتخابات وزارت کشور نام نویسی از نامزدهای انتخابات مجلس یازدهم از تاریخ یک شنبه ده آذر ۹۸ آغاز شد.
تعداد ثبت نامی های انتخابات مجلس یازدهم
روز یک شبنه ۱۷ آذر ۱۳۹۸ و با پایان یافتن زمان ثبت نام، تعداد افرادی که خود را نامزد این دوره از انتخابات کردند، مشخص شد. جمال عرف رئیس ستاد انتخابات کشور صبح روز (یکشنبه) در نشست خبری با اهالی رسانه پیرامون اعلام گزارش ثبت‌نام داوطلبین یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: همانطور که در شنبه گذشته پیش‌بینی اولیه از تعداد ثبت‌نام کنندگان صورت گرفت، تقریبا همان پیش‌بینی محقق شد. ۱۵ هزار و ۶۱۸ نفر آمار کل ثبت نامی‌ها است.
وی عنوان کرد: با توجه به ازدحام جمعیت و به دلیل اینکه از لحاظ قانونی با مشکل مواجه بودیم، فرم‌ها به شکل دستی پر شد و اگر در سامانه ثبت شود این رقم به ۱۶ هزار و ۱۴۵ نفر خواهد رسید.
نتایج اولیه تأیید صلاحیت ها
در تاریخ 22 دی ماه 1398 و در فاصله زمانی یک ماه و نیم به انتخابات مجلس یازدهم، سخنگوی شورای نگهبان از پایان بررسی صلاحیت داوطلبان کاندیداتوری انتخابات مجلس خبر داد. موضوعی که حکایت از تائید صلاحیت برخی افراد و رد صلاحیت تعدادی دیگر دارند که نام های آشنایی از نمایندگان فعلی، سابق و چهره های سیاسی هم بعضا در آن به چشم می خورد.
ر بین چهره‌های شاخص سیاسی از میان تایید صلاحیت شده‌ها نام افرادی همچون سید مصطفی میرسلیم، مرتضی آقا تهرانی، مجید انصاری، مسعود پزشکیان، الهام امین‌زاده، عبدالحسین روح الامینی، علی صوفی، مصطفی کواکبیان، سهیلا جلودارزاده، احمد مازنی، پروانه مافی، محمدرضا بادامچی، سیدفرید موسوی، فریده اولاد قباد، ابوالفضل سروش، علیرضا رحیمی، محمدباقر قالیباف، الیاس نادران، حمیدرضا حاجی‌بابایی، مجتبی ذوالنوری، علیرضا محجوب، سکینه الماسی و الهه راستگو به چشم می‌خورد. همچنین گفته می‌شود «محمود صادقی» نماینده تهران که روز گذشته اخباری در مورد ردصلاحیت احتمالی او منتشر شده بود، جزو تائید صلاحیت شدگان است.
همچنین پیگیری‌های خبرنگاران حکایت از این دارد که علی مطهری، بهروز نعمتی، سیدحسین نقوی حسینی، محمدعلی پورمختار، محسن کوهکن، نادر قاضی‌پور، غلامرضا کاتب، الیاس حضرتی، حمیده‌زرآبادی و محمدرضا تابش، روح الله بیگی نماینده دور نهم میاندوآب و پیام برازجانی دستیار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم به دلیل عدم التزام به اسلام ردصلاحیت شده‌اند. «بهروز نعمتی» در خصوص ردصلاحیتش برای انتخابات مجلس یازدهم به خبرنگار «تابناک» گفت: خودم خبری ندارم که ردصلاحیت شده ام، این چیزی است که برخی رسانه ها نوشته اند. محمد دامادی نماینده ساری در مجلس دهم نیز از رد صلاحیت خود خبر داد.
همچنین فاطمه راکعی، حمیده عدالت، صدیقه شکوری راد و شهیندخت مولاوردی رد صلاحیت شده اند. جلیل رحیمی جهان آبادی رئیس فراکسیون اهل سنت مجلس به دلیل آنچه عدم التزام به اسلام عنوان شده رد صلاحیت شده است. منصور مرادی نماینده قروه و معصومه آقاپور نماینده شبستر نیز از دیگر نمایندگانی بودند که رد صلاحیت شده‌اند. احمد همتی نماینده سمنان نیز از رد صلاحیت خود در هیات‌های نظارت در انتخابات خبر داد. ابوالفضل موسوی نماینده یزد و محمد بیرانوند نماینده خرم آباد از دیگر نمایندگانی بودند که از رد صلاحیت خود خبر دادند. محمد فیضی نماینده مردم اردبیل نیز گفت که با استناد به بند مربوط به عدم التزام به اسلام رد صلاحیت شده است. مسعود رضایی نماینده مردم شیراز هم از رد صلاحیت خود خبر داد.
حمید رسایی از چهره‌های اصولگرایی بود که تاکید کرد: هنوز هیچ‌گونه پیامکی مبنی بر تایید یا رد صلاحیت دریافت نکرده است. هادی غفاری تنها کاندیدای مجمع نیروهای خط امام نیز پیش از ظهر امروز اعلام کرد که هنوز پیامکی مبنی بر تایید یا رد صلاحیت دریافت نکرده است. سیدحسین نقوی حسینی هم گفت که علی رغم انتشار اخباری مبنی بر رد صلاحیت وی چنین چیزی به او ابلاغ نشده است.
آغاز رقابت های انتخاباتی
رقابت های انتخاباتی نامزدهای یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی به صورت رسمی از بامداد پنجشنبه 23 بهمن ماه آغاز شد.