کلیات
قابوس بن سعید بن تیمور البوسعیدی سلطان عمان است. وی در ۱۸ نوامبر ۱۹۴۰ در شهر عمان زاده شد. وی چهارده-امین فرد در زنجیره مستقیم سلاطین خاندان آل بوسعید است. لقب رسمی او در عربی جلالة السلطان المعظم قابوس بن سعید آل سعید است. وی بیشترین طول دوران پادشاهی را در بین دیگر حاکمان کشورهای عربی دارد. سلطان قابوس در سال ۲۰۱۷ به بیماری سرطان مبتلا شد. وی در تاریخ ۲۱ دی ماه ۱۳۹۸ درگذشت.
سوابق پادشاهی خاندان بوسعید
خاندان سلطنتی آل بوسعید در سال ۱۷۴۱ میلادی توسط امام احمد بن سعید بنانهاده شد. امام احمد بن سعید در میان عمانی‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که وی پس از یک سلسله جنگ‌های طولانی، با غلبه بر شورشیان توانست در کل کشور عمان امنیت و نظم برقرار کند.
زندگی شخصی و تحصیلات
سلطان قابوس مراحل اولیه تعلیم و دوران کودکی را در زادگاهش شهر صلاله پشت سرگذاشت و سپس در سن ۱۶ سالگی به دستور پدرش سلطان سعید بن تیمور به انگلستان فرستاده شد. او به مدت دو سال در مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست آموزش دید. سپس یکسال را هم با عضویت در ارتش بریتانیا در آلمان سپری کرد. تحصیلات قابوس مجدداً با گذراندن دوره آموزش خصوصی یکساله در انگلستان تکمیل شد و وی در اواخر ۱۹۶۴ میلادی به عمان بازگشت.
سلطنت
قابوس بن سعید در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) پدر خود سلطان سعید بن تیمور آل بوسعید را در کودتایی آرام و بدون خون‌ریزی کنار گذاشت و پس از آنکه او را به تبعید فرستاد؛ به جای پدرش بر مسند حکومت نشست و لقب سلطان قابوس بن سعید؛ سلطان عمان گرفت. وی به محض رسیدن به قدرت از صلاله به مسقط نقل مکان کرد. پدر سلطان قابوس نیز در سال ۱۹۷۲ میلادی درگذشت. لازم است ذکر شود که سلطان قابوس بن سعید هیچ همسر و فرزندی ندارد.
مدیریت و زمامداری
قابوس کشور عمان را که در آغاز زمامداریش سخت عقب‌افتاده و منزوی از دنیا بود، به سوی پیشرفت اقتصادی هدایت کرد. او با استفاده از منابع ارزی ناشی از درآمد‌های نفتی و جهانگردی، زیرساخت‌هایی را ایجاد کرد و مسکن و مدرسه و بندرگاه ساخت. خود نیز با استفاده از این منابع ثروت شخصی عظیمی اندوخت به‌گونه‌ای که بنا بر گزارش‌های نشریات غربی، یکی از ده پادشاه ثروتمند جهان به‌شمار می‌رود.
او در عین حال یکی از محبوب‌ترین آن‌ها در میان مردمشان به حساب می‌آید. شکاف‌های طبقاتی و اجتماعی در عمان نسبت به بسیاری از کشورهای عربی در سطح محدودتری است و روند مدرن‌سازی با آسیب‌ها و محرومیت‌های اجتماعی شدید توأم نبوده‌است.
تحولات عمان در زمان سلطان قابوس
مدرن‌سازی نظام آموزشی عمان دستاورد‌های قابل اعتنایی داشته و دسترسی به آموزش در این کشور دو میلیون و ۶۰۰ هزار نفر (یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر بومی و ۷۰۰ هزار نفر خارجی) به امری قابل دسترس بدل شده‌است. دولت سالانه یک چهارم بودجه خود را به امور آموزشی اختصاص می‌دهد. در زمینه برابری قانونی زن و مرد نیز عمان از همه کشورهای عرب منطقه پیشروتر است.
در مجموع، سلطان قابوس در عرصه اجتماعی و سیاسی نوعی ثبات توأم با اصلاحات محافظه‌کارانه را دنبال کرده و به رغم قدرت مطلقه‌اش با خواست‌های محدودی که اینجا و آنجا در جامعه محافظه‌کار عمان شکل گرفته همراهی و همگامی نشان داده‌است تا «ثبات» کشور و تاج و تخت دستخوش بحران نشود. همین رفتار در جریان بهار عربی که تنش‌های محدودی در درون عمان نیز در پی داشت، سبب شد که این کشور در مجموع با عوارض و پیامد‌های محدود، بحران را از سر بگذراند.
عمده وعده‌های سلطان قابوس برای بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد مشاغل دولتی تا حدودی جامه عمل پوشیده‌است، ولی وعده تبدیل پادشاهی مطلقه به یک پادشاهی مشروطه کم و بیش روی کاغذ مانده‌است. در واقع هم تحولات منفی در سایر کشورهای بهار عربی و هم قدرت ناچیز مخالفان در عمان سبب شده که اصلاحات یادشده چندان پیگیری نشوند.
این در حالی است که نارضایتی از فساد اداری و انباشت ثروت کشور در دست نزدیکان پادشاه رو به افزایش است. اقدام دولت در تابستان ۲۰۱۴ در حذف یارانه ۷۰ قلم کالا و افزایش قیمت این کالا‌ها نیز تأثیر مثبتی در میان مردم باقی نگذاشته‌است.
تعامل با حکومت های ایران
ایران دودمان پهلوی (پس از آمریکا و بریتانیا) نخستین کشور منطقه بود که حکومت سلطان قابوس - در پی کودتا علیه پدرش - را در سال ۱۹۷۰ به رسمیت شناخت. یک سال بعد، سلطان قابوس بن سعید آل سعید در اولین دیدارش از ایران در ردیف میهمانان ویژه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در تخت جمشید حضور یافت. نقش اصلی در پشتیبانی از نیرو‌های نظامی عمان و حتی رویارویی مستقیم با شبه نظامیان چپگرای ظفار در شورش ظفار بر عهده نیرو‌های نظامی ایران بود که به موجب عملیات نظامی ارتش شاهنشاهی ایران در ظفار، ایران توانست زمام امور را در سال ۱۹۷۵ به سلطان قابوس بازگرداند. از آن هنگام تاکنون به عقیده برخی تحلیلگران عرب، سلطان قابوس حکومتش را مدیون ایرانی‌هایی می‌داند که در روز‌های سخت به یاری‌اش شتافتند.
در سه دهه اول پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران او هیچ‌گاه به تهران سفر نکرد. اما جهت‌گیری محافظه‌کارانه‌اش در سیاست خارجی سبب شد که دعوت به اولین دیدار از ایران در اوج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ را لغو نکند و در گرماگرم اعتراض‌ها به نتیجه انتخابات به تهران برود. سومین سفر قابوس به تهران شهریور ۱۳۹۲ و اندکی پس از آغاز دوران ریاست جمهوری حسن روحانی انجام شد.
جانشینی
پس از تابستان ۲۰۱۴ و طولانی‌شدن اقامت قابوس در آلمان و غیاب او در مسقط حتی در عید قربان، گمانه‌زنی‌ها بر احتمال نزدیک بودن مرگ وی بر اثر ابتلا به سرطان روده بزرگ بالا گرفته. وی هیچ فرزند یا برادری ندارد که جانشین او شوند. گفته می‌شود یک توافق اعلام نشده وجود دارد که کسی درباره جانشینی سلطان، صحبت نکند، زیرا هر گاه صحبتی انجام شود، بلافاصله تقسیم‌بندی صورت می‌گیرد و نزاع برای قدرت آغاز می‌شود. سلطان قابوس هم‌اکنون سه پسر عمو به نامهای اسعد، شهاب و هیثم بن طارق آل سعید دارد که از شانس بیشتری برای جانشینی برخوردارند.
مرگ
سلطان قابوس در تاریخ ۲۱ دی ماه ۱۳۹۸ درگذشت.