«مختار» نامی آشنا برای شیعیان است، هر وقت در سرزمین کهن ایران، بزرگترهای خانواده به ویژه در شبهای طولانی زمستان، داستان مختار را برای اهل و عیال خود گفته اند، بسان مرهمی بر زخم‌های ارادتمندان اهل بیت (ع) در فراق امام مظلوم و شهید خود بوده است. 
اکنون مختارنامه خوانی نوین شده است و سیمای جمهوری اسلامی با بهره گیری از منابع تاریخ، زندگانی و قیام منتقم خون سیدالشهداء (ع) را به تصویر کشیده و علاقه مندان جمعه شب‌ها بی‌صبرانه انتظار تماشای آن را می‌کشند.حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابوفاضل رضوی اردکانی، نویسنده کتاب فاخر «ماهیت قیام مختار» در گفت‌وگو با مرکز خبر حوزه، ابعاد شخصیتی مختار، قیام او و نیز مباحث مطرح شده در سریال مختارنامه را برای آگاهی بیشتر علاقه‌مندان به این سریال تشریح کرد.آنچه می‌خوانید، پاسخ این محقق و پژوهشگر حوزوی به پرسش‌های مرکز خبر حوزه است.* مختار در نگاه اندیشمندان شیعه و سنی چگونه شخصیتی است؟بیشتر قدما، متأخرین و معاصرین، علمای شیعه مختار را تنزیه و او را از شیعیان مخلص و شخصیتی ممتاز یاد کرده‌اند. علامه امینی در «الغدیر»، دفاع جانانه‌ای از مختار کرده است، تکریم شیخ صدوق و شیخ طوسی و بزرگانی چون علامه‌ابن نما و بسیاری از علمای طراز اول شیعه، حاکی از منزلت عالی و درستی اعتقاد شخصیتی مختار بود.
تا کنون کسی کتابی در رد مختار ننوشته است و همین تأیید اوست؛ هر چند در برخی قضاوت‌ها و اظهار نظرها در لابه‌لای کتب رجالی به شکل نادر، اظهار نظرها و تردید‌هایی درباره مختار شده است که بزرگان علم رجال به آن پاسخ داده‌اند.
ذکر این نکته لازم است، بیشتر روایاتی که در مذمت مختار وارد شده، در منابع غیر شیعی به چشم می خورد و تهمت‌های وارده بر مختار، از جانب بنی‌امیه و زبیری‌ها و دستگاه حاکم جور زمان خود بوده است؛ مثلا ابن کثیر در کتاب «البدایه و النهایه» ج 6 ص621 روایاتی ضد مختار نقل می‌کند، همه آن در منابع اهل سنت است که بدترین تهمت‌ها را به مختار وارد و این احادیث در بعضی از کتاب‌های تاریخی و روایی شیعه راه پیدا کرده است.
اما خوشبختانه علمای طراز اول علم رجال چون مامقانی و آیت الله خویی در کتاب رجالی خود این روایات را بررسی و مردود شمرده‌اند و روایات بسیاری را در مدح و منقبت و جلالت شأن مختار تایید کرده‌اند، جهت تفصیل به کتاب «قیام مختار» اینجانب مراجعه فرمایید.
*درباره جریانات فکری، مذهبی و سیاسی عصر خلافت امیرالمومنین(ع) توضیح دهید، آیا همه کسانی که امیرالمومنین(ع) را خلیفه می‌دانستند، شیعه به معنای مصطلح کنونی بودند یا او را خلیفه چهارم می‌دانستند؟
آنچه از بررسی منابع معتبر تاریخی برمی‌آید، در عصر امیرالمومنین(ع) همه مسلمانان شیعه نبودند و بیشتر مردم پیرو حاکمیت زمان شدند و علی(ع) را خلیفه چهارم می‌دانستند و بسیاری از خواص اصحاب که در ماجرای سقیفه نقش کلیدی داشتند، در تحکیم این سیاست موثر بودند؛ اما جمعی قابل توجه از اصحاب اعم از مهاجرین و به ویژه انصار به رهبری سعدبن‌عباده، رهبر طائفه خزرج مدینه و بنی‌هاشم قایل به حقانیت خلافت بلافصل امیرالمومنین(ع) بودند، ولی بناچار به وضع موجود تن داده بودند.
*به طور مختصر به شخصیت و خاندان مختار بن ابی عبید ثقفی اشاره کنید؟مختاربن ابی عبید ثفقی از چهره‌های برجسته تاریخ تشیع و طرفدار خاندان اهل‌بیت(ع) بود و حتی مختار در کودکی مورد علاقه و عنایت امیرالمومنین‌علی(ع) قرار گرفت و لقب «کیّس» یعنی «زیرک» از طرف آن جناب در حالی که مختار کودک بود به او داده شد. (معجم الرجال آیت الله خوئی ج 18 ص102 و بحار ج 45 ص255)
ابو عبید ثقفی پدر مختار از شیوخ و بزرگان طایفه و از شجاعان صحابه و مورد احترام مسلمانان بود و در جنگ بین اسلام و ایران به عنوان نخستین سردار انتخاب و جانانه جنگید تا به شهادت رسید و در آن زمان جمعی از خاندان او از جمله فرزندش مختار که نوجوان سیزده سالهای بود در کنار پدر شجاعانه جنگید و فتوحاتی را نصیب ارتش اسلام نمود. مختار پس از شهادت پدر نزد عموی خود به نام سعدبن مسعود ثقفی که در عراق ساکن شده بود، پرورش و رشد و نمو نمود.
سعدبن مسعود ثقفی از جمله شیعیان مخلص و از حکمرانان و استانداران زمان خلافت امیرالمومنین(ع) بود و با وجود اینکه بعضی از استانداران و حاکمان منصوب امیرالمومنین(ع) مورد توبیخ امام واقع می‌شدند و احیانا مجازات می‌شدند، امیرمومنان(ع) در نامه‌ای از عملکرد سعدبن مسعود اظهار رضایت و خشنودی نمود او را مورد عنایت و دعای خویش قرار داد.
امام (ع) برای سعدبن مسعود در زمان استانداریش در مداین نوشت: «اما بعد فانک قد ادیتَ خراجَک و اطعتَ ربَک و ارضیتَ اِمامَک فِعل البِرِ التَقی النَجیب، فَغَفرالله ذنبک و تَقَبَّل سعیَک و حُسن مَابک»؛ اما بعد، پس به درستی که تو خراج خود را پرداختی و خدای خود را اطاعت کردی و امام خود را راضی نمودی خداوند گناه تو را بیامرزد و سعی و تلاش تو را قبول نماید (تاریخ یعقوبی ج 2 ص201 چاپ بیروت 1940 میلادی).
سعد ثقفی در جنگ صفین در کنار امیرالمومنین (ع) بود؛ همان گونه که در تاریخ طبرانی آمده و در نبرد صفین وی فرمانده طائفه قیس و عبدالقیس بود و ابن اثیر نیز این مطلب را تأیید کرده (اعیان الشیعه ج7 ص230 چاپ دارالتعارف بیروت سال 1983م) و مرحوم سید محسن جبل عاملی در کتاب اعیان الشیعه شرح حال مختصر او را آورده است.
شیخ طوسی وی را از اصحاب امیرالمومنین(ع) شمرده است. (رجال نجاشی ص12)
و پس از شهادت امیرالمومنین در سنه 40 قمری و بیعت مردم با امام حسن(ع)، امارت سعد از ناحیه امام حسن تمدید و تثبیت شد و در ماجرای مجروح شدن امام توسط خوارج، امام فرمود: مرا به مداین به خانه سعد ثقفی ببرید و امام مورد پذیرایی و معالجه واقع شد و در برخی تواریخ آمده که مختار به عمویش پیشنهاد تسلیم امام به معاویه را داد که مورد توبیخ عمویش واقع شد. ما پاسخ دادیم، نخست این که قضیه اثبات نشده و دوم آن که بنا بر نقل سید محسن جبل عاملی در اعیان الشیعه ج7 ص230 می‌فرماید: مختار نگران وضعیت امام بود و احتمال می‌داد شاید امام را تسلیم به معاویه کنند؛ بنابراین، به عنوان امتحان و به دست آوردن اعتقاد عمویش این پیشنهاد را داد و بعد از آنکه مطمئن شد، حیله و مشکلی امام حسن (ع) را تهدید نمی کند، همواره در خدمت امام بود، آیت الله خوئی می‌گویند: روایت این ماجرا ضعیف است و بر فرض درستی آن، مختار قصد آزمایش عمویش را داشته و به فکر حفظ جان امام حسن(ع) بود. (معجم‌الرجال ج18 ص97) از این رهگذر می‌توان گفت که خاندان مختار اعم از پدر و عمو و خاندان او شیعه و طرفدار صریح اهل‌بیت(ع) بوده‌اند.
ناگفته نماند که سعدبن مسعود ثقفی در شمار اصحاب رسول‌خدا(ص) آمده و بعضی روایات را هم از آن حضرت نقل کرده است و در هیچ جای تاریخ دیده نشده که این خاندان، تمایلی به معاویه و دشمنان اهل‌بیت(ع) داشته باشند؛ با وجودی که بسیاری از یاران امیرالمومنین(ع) بوسیله تطمیع و تهدید معاویه به او پیوستند.
ارتباط مختار با اهل‌بیت پیامبر(ص)علامه‌ابن نما گوید: مختار در زمانی که در مدینه بود با خاندان پیامبر(ص) رفت و آمد داشت و از آنان حدیث می‌آموخت. (بحار ج352 چاپ بیروت)
مختار شیعه و معتقد به حقانیت اهل‌بیت(ع) و خلافت امیرالمومنین(ع) بود و غاصبین خلافت را به رسمیت نمی‌شناخت و می‌گفت: انهم احق بالامر من کل احد بعد رسول‌الله و ... خاندان اهل بیت(ع) احق به امر خلافت هستند. (بحار ج 45)
علامه حلی نام مختار را در قسم اول کتاب «خلاصه» خود آورده که در قسم اول، نام کسانی که شیعه هستند آورده است و مختار را مقبوله الروایه می‌داند و مقدس اردبیلی در حسن عقیده مختار می‌نویسد: در حسن عقیده مختار سخنی نیست و علامه حلی(ره) او را مقبول شمرده و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام سجاد(ع) برای او طلب رحمت و دعای خیر نموده‌اند (حدیقة‌الشیعه اردبیلی‌ص506 و 507).
*در دوران خلافت امیرالمومنین(ع) تا قیام سید‌الشهدا(ع) مختار از چه جریانی حمایت می‌کرد؟
آنچه از تاریخ به دست می‌آید، مختار در دوران خلافت امیرالمومنین(ع) و امام مجتبی(ع) در کنار آن دو بزرگوار بود و پس از ماجرای صلح امام با معاویه و بازگشت امام مجتبی(ع) از عراق به حجاز، خاندان مختار همچنان در عراق بودند و گاهی به طائف و مدینه می‌رفتند و مختار در مدینه خدمت اهل‌بیت پیامبر(ص) می‌رسید و از آنان کسب حدیث می‌کرد و علامه مقرم در کتاب ارزشمند (تنزیه المختار) پس از نقل فضایل وی می‌گوید: آواز هواداران خاندان رسالت بود و در زندگی خود آنان را اسوه و پیشوای خویش می‌دانست و تهمت‌هایی که به او می‌زنند، همه دروغ و باطل است (تنزیه المختار مقدمه کتاب ص2).
پس از مرگ معاویه و روی کار آمدن یزید، مختار در جبهه حق قرار داشت و حکومت یزید را به رسمیت نشناخت؛ هرچند از جمله کوفیان که دعوت‌نامه برای امام حسین(ع) فرستادند نبود، چون به مردم کوفه اعتمادی نداشت، اما او بارزترین چهره‌های حقیقی شیعه در کوفه بود، به گونه ای که مسلم‌بن‌عقیل که به نمایندگی امام حسین(ع) به کوفه آمد، وارد خانه مختار شد. با وجود اینکه سران شیعه چون هانی و سلیمان‌بن صرد و حبیب‌بن‌مظاهر و مسلم‌بن‌عوسجه از بزرگان کوفه بودند، وی بر خانه مختار وارد شد و شیخ مفید در ارشاد و دیگران این مطلب را نقل کرده‌اند و طبق نقل تاریخ، مختار به مسلم‌بن‌عقیل گفت: زیاد روی مردم کوفه حساب نکند، چون سابقه عهدشکنی دارند مختار برای جلب حمایت شیعیان و عشایر اطراف کوفه از مسلم‌بن‌عقیل و استقبال از امام حسین رهسپار اطراف کوفه شد و مسلم به خانه هانی‌بن‌عروه رفت و پس از مسلط شدن ابن زیاد به کوفه و شهادت مسلم‌بن عقیل، مختار به زندان افتاد و در روز واقعه کربلا در زندان بود و نتوانست به امام حسین(ع) پیوست. (تاریخ طبری و بحارالانوار ج 45)
مختار از دوستان صمیمی میثم تمار، یار وفادار امیرالمومنین(ع) بود و میثم خبر مرگ معاویه را به مختار داد، در حالی که هر دو در رود فرات دقایقی سوار بودند. در این هنگام بادی وزیدن گرفت، میثم گفت: معاویه مرد [با اطلاع از اخبار غیبی].
در زندان میثم به مختار بشارت پیروزی داد و به او گفت: تو ابن زیاد را خواهی کشت و با چکمه‌ات پا بر صورت او خواهی گذاشت و این از اخبار غیبی امیرالمومنین(ع) به میثم بود و مختار به این وعده اعتقاد راسخ داشت و همین‌طور هم شد.
بنده باور دارم که مقام و مرتبه مختار کمتر از میثم تمار نبوده؛ شاید از جهاتی هم برتر بوده و هر دو از شیعیان مخلص امیرالمومنین(ع) بودند و در زندان با هم مانوس بودند.
مختار حمایت بی قید و شرط از امام حسین (ع) می‌نمود و اگر در زندان نبود قطعاً در کربلا حاضر می‌شد.
در منابع معتبر تاریخ ندیده‌ام که مختار در هیچ مقطعی از زندگیش با اهل‌بیت(ع) نباشد و او مرید مخلص خاندان نبوت به ویژه امام حسین(ع) و همیشه حامی آن حضرت بود و با شناختی که از سوابق و روحیات او داریم، اگر در بند و زندان نبود، قطعا جز یاران امام حسین(ع) در کربلا حضور داشت.
*بین شهادت امام حسین(ع) تا قیام مختار که سال 65 تا 66 بود 4 یا 5 سال اختلاف است، قیام‌هایی نیز به وقوع می‌پیوندد؛ چرا مختار در آنها حضور نداشت؟در مقطع سالهای 64 و 65 ه.ق که قیام توابیّن هم رخ داد، مختار با رفاقت و همدلی با سران قیام توابین، روش مبارزه آنها را نپسندید و در ضمن تجلیل از شخصیت سلیمان بن صرد رهبر نهضت توابین، او را فاقد شایستگی رهبری جهت قیام می‌دانست و معتقد بود، نباید نیروها را به هدر داد و روش توابین یک نوع خودکشی است؛ هر چند او دوباره در این مرحله به زندان افتاد و در هنگام قیام توابین در زندان بود و به آنان پیام داد و آنها را به روش صحیح‌تری توصیه کرد.
شورای رهبری قیام توابین عبارت بود از: 1. سلیمان‌بن صرد خزاعی 2. عبدالله‌بن وال تمیمی 3. رفاعه‌بن‌شداد بجلی 4. عبدالله بن سعد ازدی 5. مسیب بن نجبه خزاری که همه از شیوخ و سران شیعه بودند، اشاره به این نکته لازم است که نیروهای زنده مانده از قیام توابین در نهضت مختار نقش موثر داشتند.
برای توضیح بیشتر به کتاب پیامدهای عاشورا، تألیف اینجانب چاپ نشر زمزم هدایت قم مراجعه شود.
*مختار مقداری از زندان و حبس خود را با میثم تمار بوده، میثم بر تحول روحی او چه نقشی داشته است؟میثم و مختار دو دوست صمیمی و قدیمی و در زندان ابن‌زیاد مدتی هم بند بودند و میثم اخبار غیبی که از امیرالمومنین(ع) درباره قیام و پیروان مختار شنیده بود، به وی گوشزد کرد و مختار سخت به آن بشارت معتقد بود و قطعا اخبار میثم بر تحکیم تحول روحی و عزم جزم او بر قیام تاثیر بسزایی داشت.
*چه عواملی باعث موفقیت مختار در قیام خود شد؟پاسخ به این مسأله با چند سطر امکان‌پذیر نیست. در عین حال عرض می‌کنم واقعه عاشورا، جهان اسلام را تکان داد، به ویژه در عراق تاثیر عمیق روحی بر مردم گذاشت و مظلومیت امام حسین (ع) و خاندان و اصحاب او عواطف همه مسلمانان را جریحه‌دار کرد در مکه و مدینه زادگاه اهل‌بیت(ع) هم روح عصیان و شورش در مردم در مقابل جنایات بنی‌امیه به اوج رسیده و قیام «حرّه» به رهبری عبدالله‌بن زیدبن حرثه به وقوع پیوست در مکه هم عبدالله‌بن زبیر قیام کرد و به حجاز مسلط شد و با وجودی که ابن زبیر دشمن اهل‌بیت(ع) بود ولی برای جلب حمایت مردم فاجعه عاشورا را محکوم کرد و گاهی خود را خونخواه امام حسین(ع) معرفی می‌کرد.
حتی در شام مرکز حکومت اموی‌ها پس از اسارت اهل‌بیت(ع) و حضور آنان در شام و خطبه‌های روشنگرانه و افشاگرانه امام سجاد(ع) و زینب کبری(س) و خواهران و دختران امام حسین(ع)، تحول عجیبی در مردم حتی درون دربار یزید به وجود آمد، ولی عراق به ویژه کوفه وضعیت دیگری داشت.
کوفه، مرکز ثقل عراق پس از فاجعه عاشورا بود و زمینه از هر جهت مناسب قیام، تنها به رهبری کاردان، شجاع، معتقد به اهل‌بیت(ع) و پیرو خاندان پیامبر(ص) نیاز داشت که با ورود دوباره مختار به کوفه و تزلزل حکومت مرکزی شام و افشا شدن چهره عبدالله‌بن زبیر، مختار توانست با جذب نیروهای مخلص شیعیان، خصوصا ایرانیان و با همراهی و فرماندهی شخصیت شجاع و امیری دلیر و مقتدر چون ابراهیم فرزند مالک اشتر، قیامش به ثمر برسد و ضربه‌ای مهلک و کاری به نظام اموی و دشمنان اهل‌بیت(ع) وارد کند، قطعا هوش، درایت و کیاست مختار نقش مهمی در پیروزی وی داشت.
از همه مهمتر مختار توانست اذن و رضایت بازماندگان امام حسین(ع) از جمله امام سجاد(ع) و محمد حنفیه را به دست آورد و طبق نقل بسیاری از علمای علم رجال، قیام مختار به اذن امام بود و یا اکثر علمای شیعه تصریح به رضا و خشنودی امام سجاد (ع) و خاندان پیامبر (ص) بر قیام داشتند و مختار با این پشتوانه عظیم معنوی توانست مردم را صرفا به قیام جهت خونخواهی سید‌الشهدا(ع) و اهل‌بیت(ع) بسیج کند و به پیروزی و اهداف چشمگیری نایل شود.
مامقانی متخصص علم رجال می‌گوید: (فان سلطنته برخصة من‌الامام) تنقیح المقال ج 3 ص206 «همانا حکومت مختار با اجازه امام معصوم(ع) بوده است».
و آیت الله خوئی می‌نویسد، و یظهر من بعض الروایات ان هذا کان باذن خاص من‌السجاد(ع). از برخی روایات معلوم می‌شود که قیام مختار به اذن امام سجاد(ع) بود (معجم الرجال الحدیث ج18 ص101) و مرحوم مجلسی روایتی نقل می‌کند که قیام مختار به اذن امام سجاد(ع) بود. (بحار ج45 ص365 چاپ بیروت)
*چه عواملی انگیزه قیام مختار بود؟ آیا تنها به صرف انتقام بوده و یا قدرت طلبی و عوامل دیگری نیز دخیل بود؟از مجموع روایات و سخنان بزرگانی چون مرحوم مامقانی، علامه امینی و آیت الله خوئی و بیشتر علمای رجال شیعه قیام مختار را صرفا به خاطر خونخواهی امام حسین(ع) و شهدا کربلا و تشکیل حکومت علوی به رهبری علنی محمد حنفیه و رهبری سری امام سجاد(ع) بوده و انگیزه‌ای خدائی و از روی اعتقاد به حقانیت اهل‌بیت(ع) به خلافت و حکومت بوده است و دیگر تهمت‌ها و نسبت‌های ناروا که بر او وارد کرده‌اند، هیچ مدرک مستندی برای اثبات آن نیست و عمدتا از منابع کتب عامه نقل شده است. علاقه‌مندان برای به دست آوردن توضیح بیشتر به کتاب قیام مختار ص271 و ص382 مراجعه نمایند)
*برخورد و موضع اهل‌بیت(ع) درباره حرکت مختار و انتقام قاتلان او چه بود؟موضع اهل‌بیت(ع) طبق روایات مستفیضه در حمایت و رضایت و احیانا اذن و تشویق مختار بوده است که حدود 14 روایت و بیش از 15 تن از علمای بزرگ شیعه تصریح کرده‌اند که قیام مختار مورد رضایت اهل‌بیت(ع) بوده و ائمه دین چون امام سجاد(ع) و امام باقر (ع) و امام صادق(ع) بارها برای او طلب رحمت کردند و امام سجاد(ع) بارها به او دعای خیر نمود و هدایای او را پذیرفت و شادی اهل‌بیت(ع) پس از 5 سال توسط قیام مختار محقق شد.
گفتن این مطلب نیز در این جا ضروری است که تمام علمای رجال و کتب ملل و نحل معتبر بر این قول معتقدند که مختار موسس فرقه کیسانیه نبود و این فرقه بعد از شهادت او به وجود آمد، همانگونه که زیدیه بعد از شهادت زیدبن‌علی(ع) بوجود آمده و زید مدعی امامت نبود و مختار به امامت امام سجاد(ع) اعتقاد راسخ داشت که ما مفصلا در کتاب خود به آن پرداخته و با اتکا به مدارک قوی آن را اثبا کرده‌ایم.
*چرا مصعب‌بن‌زبیر و عبدالله‌بن‌زبیر که خود نیز به نوعی با بنی‌امیه مخالف بودند، به جنگ مختار رفتند؟عبدالله‌زبیر و کلاً آل زبیر تحت تاثیر عایشه، خاله عبدالله زبیر بودند و روح جاه‌طلبی و قدرت‌طلبی و مال پرستی در زبیر و فرزندش عبدالله در کتب شیعه و سنی آمده است و این روح خودخواهی و جاه‌طلبی و همراهی با دشمنان اهل‌بیت (ع) و فشار عبدالله زبیر بر بنی‌هاشم از جمله موارد انکارناپذیر در تاریخ است و قیام ابن زبیر به تعبیر امام سجاد(ع) یک فتنه بود و قطعا مختار نمی‌توانست با ابن‌زبیر و حکومت او کنار بیاید با وجود اتمام حجتی که پیشتر با او کرده بود.
عامل اصلی شکست مختار از نیروهای ابن زبیر متاسفانه همان روحیه و دورنگی کوفیان و عهدشکنی آنان و عدم حضور قهرمانی چون ابراهیم اشتر در کوفه بود، زیرا در زمان جنگ مصعب با مختار، ابراهیم اشتر استاندار مختار در شمال عراق بود و مختار جهت حفظ مرزهای شمالی که مورد تهدید عبدالملک مروان خلیفه مروانی بود نمی‌خواست ابراهیم و نیروهایش را به کوفه برگرداند و نقش ضد انقلاب فراری از کوفه به بصره و حمایت آنان از مصعب و سستی مردم کوفه سبب شکست نهضت و شهادت مختار گردید.
*علت ماندگاری قیام مختار در تاریخ و نگاه ذهنی مثبت به آن را در چه امری می‌توان جستجو کرد؟تأثیر عمیق فاجعه کربلا برعواطف و احساسات همه مسلمین به ویژه شیعیان و انتقام جانانه و خداپسندانه و اخلاص و عمل مختار ـ رحمت الله علیه ـ علت نگاه مثبت تاریخی و صحیح به قیام مختار و شخصیت اوست و سبب ماندگاری این قیام است زیرا عاشورا ماندگار است و قیام مختار پیامد مهم عاشوراست.
*به پیامدهای قیام مختار در سالهای بعد اشاره کنید؟نهضت خونین امام حسین (ع) خمیرمایه اصلی قیام های حق طلبانه و موفق شیعیان و علویون بوده و تاریخ این اثر را اثبات کرده و پس از نهضت توابین و قیام مختار، قیام «حره» در مدینه و قیام با شکوه زیدبن علی و قیام فخ و دیگر قیام های مورد تأیید ائمه، همه از پیامدهای عاشورا بوده و پیروزی قیام مختار و انتقام خداپسندانه او از جانیان کربلا نقش مؤثر و امیدوارکننده ای در نهضت‌های بعدی داشته است.
*چه تحلیلی مختارنامه دارید؟اینجانب در مقدمه کتاب خود با نام «قیام مختار» از کلیه هنرمندان قابل درخواست نمودم که فیلمی بر پایه این کتاب ساخته شود و این موضوع از زمان ریاست جناب آقای لاریجانی در صداو سیما به ایشان پیشنهاد و از سوی ایشان استقبال شده است. پس از اطلاع از شروع ساخت این فیلنامه توسط سیما فیلم، بسیار خوشحال شدم که بحمدالله زحمات 5 ساله به ثمر رسیده است و امید داشتم طبق تذکر در مقدمه کتاب، دست اندرکاران از منابع غیر معتبر و مختار نامه افسانه ای و عوامانه استفاده نکنند، چون تا این زمان کتابی کامل و جامع شامل، شرح حال مختار از ولایت تا شهادت و شرح مفصل قیام او به شکل کامل به زبان فارسی نوشته نشده بود و مورد تحسین و اعجاب صاحب نظران فن تاریخ اسلام واقع شد.
جالب اینجاست که پس از چندین کتاب و مقاله با استفاده از این کتاب و به شکل خلاصه، بدون ذکر نام کتاب و سرقت اسناد و منابع پاورقی بنام خودشان چاپ و منتشر کردند که بسیار جای تأسف است و هیچ متولی فرهنگی در اینجا مدافع کار محققان واقعی نیست. امید است مسئولان وزارت ارشاد در این زمینه اندیشه و اقدام کنند.
بسیاری از صحنه‌های مختار منبع موثقی ندارد و می‌بینید که نام کتاب قیام مختار در فهرست منابع بعد از پایان فیلم به چشم می‌خورد که جای تشکر دارد و مطالب را در نامه‌ای به آقای رسول جعفریان کارشناس مذهبی، تاریخی فیلمنامه و همچنین نامه‌ای به آقای دکتر حداد عادل ریاست کمیسیون فرهنگی مجلس ارسال داشتم. اما سخن بنده اینجاست که متأسفانه کارگردان محترم، مطالب و صحنه هایی را به نمایش گذاشته که در هیج منبع معتبر تاریخی دیده نشده و نمی‌دانم از کجا گرفته است؛ شاید هم از همان مختارنامه های افسانه ای و قصه وار که به طور قطع اینگونه صحنه‌ها از ارزش و اعتبار فیلم می‌کاهد و آن را زیر سؤال می‌برد از جمله:
1 ـ ازدواج خواهر مختار با عمرسعد هیچ منبع معتبر تاریخی آن را ذکر نکرده و عمر سعد هیچ نسبت سببی و نسبی با مختار نداشته است و آنچه در تواریخ معتبر، مانند مروج الذهب مسعودی و تاریخ طبری و کامل ابن اثیر و انساب الاشراف بلاذری بحار الانوار و دیگر منابع معتبر دیده می‌شود، صفیه خواهر مختار همسر عبیدالله بن عمر بن الخطاب بوده و او زنی فاضله و فرهیخته و مورد احترام بوده است و همو بود که با اصرار او، عبدالله عمر نامه برای یزید نوشت و یزید به ابن زیاد دستور داد مختار را از زندان آزاد کند.
2 ـ شخصیتی که در فیلم برجسته شده به نام (کیان) افسر ایرانی که این مطلب هم در هیچ منبع تاریخی نیامده و آنکه در تواریخ معتبر و روایات آمده و مشاور ارشد مختار مردی به نام کیسان بوده و کنیه او ابو عمره که مردی شجاع و زیرک و سیاستمدار بود و بعداً در حکومت مختار به عنوان رئیس پلیس مختار منصوب شد و او بود که بسیاری از قتله امام حسین (ع) و شهدای کربلا را به دست عدالت سپرد و به جزای اعمال ننگینشان رساند و بعضی فرقه کیسانیه را که پس از شهادت مختار به وجود آمد، به او نسبت می‌دهند، او را مؤسس فرقه کیسانیه می‌دانند که البته این هم مطلب قابل اثباتی نیست و مختار و ابوعمره نه کیسانی بودند و نه مؤسس آن که ما در کتاب خود مستدلاً اثبات کرده ایم.
3 ـ در فیلمنامه شخصیت مختار چه در تصویر و چه در عمل، فردی نامناسب جلوه گر شده و آن شخصیت مجاهد متقی و محو در حب اهل بیت (ع) بیشتر به یک سیاستمدار چند چهره تبدیل شده که این جفایی بزرگ در حق مختار و بی توجهی و تحقیق سازندگان فیلمنامه بوده و امید است بعدا به گونه ای جبران شود.
ای کاش کارشناس مذهبی و تاریخی فیلم، جناب آقای حجت‌الاسلام رسول جعفریان که فردی فاضل و اهل نظر است از آقایان می‌پرسید که مستند آنان در آوردن این صحنه ها چیست و کجاست؟
اینجانب در نامه ای برای آقای جعفریان این مطلب را گوشزد نموده ام که متأسفانه ترتیب اثر داده نشده است.
افزون بر این، اقتضای انصاف و عدالت این بود که آقایان و دست‌اندرکاران فیلم که عمده فیلمنامه خود را از کتاب اینجانب گرفته اند به نحوی شهامت ابراز صریح آن را داشتند و حق نویسنده ای که حدود 5 سال تحقیق و تتبع نموده به حداقل لحاظ می‌نمودند و اینجانب طی نامه‌ای به وزیر سابق ارشاد، جناب آقای صفار هرندی و وزیر لاحق جناب حسینی و جناب آقای مهندس ضرغامی و جناب آقای دکتر حداد عادل رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و جناب دکتر علی اکبر ولایتی، با اهدای کتاب مختار، برخی از این نکات را یادآور شده ام که پیش از نمایش فیلم، دست کم به کارگردان محترم و دست اندرکاران سیما فیلم تذکر می‌دادند که متأسفانه ظاهراً توجهی نشده است.
ذکر این لازم است، کتاب ماهیت قیام مختار پس از 9 سال توقف در قم تجدید چاپ شد و از سوی شرکت چاپ و نشر بین الملل در تهران در عرض حدود دوسال، هفت بار بنام (قیام مختار) تجدید چاپ شده است و از پروفروش‌ترین کتاب‌ها به شمار می رود.
منبع: حوزه نیوز
یادآوری این مهم لازم است که «تابناک» فرصت پاسخگویی دست اندرکاران این مجموعه فاخر را محترم شمرده و در صورت هر گونه توضیحی، آن را منتشر خواهد کرد.
