نابودی جنگل های ایران تا 50 سال دیگر

پس اين جنگل‌ها در جهان نادر هستند؟

كاملا درست است. به خاطر اين‌كه جنگل‌هاي ما با جنگل‌هايي كه در آمريكاي شمالي و جنوبي يا در استراليا است، تفاوت دارد. اين جنگل كه جنگل‌هايي است كه بين آسيا و اروپا يا اوراسيا قرار گرفته در جهان منحصربه‌فرد است.

اشاره كرديد به اين‌كه اين جنگل، جد و نياي جنگل‌هاي اروپايي است. اين جنگل چه پوشش‌هاي حائزاهميتي دارد؟

انواع گياهاني كه ما داريم، مانند بلوط، راش، چوب‌هاي گردو، نارون؛ اينها درختاني بلند بالا، قطور، داراي چوب‌هاي بسيار بسيار با ارزش، از ريشه‌هاي بسيار عميق كه حتي اين مساله باعث مي‌شود كه خاك را حفاظت كنند و جلوي فرسايش خاك را بگيرند و از طرفي ديگر آب، انبار بكنند؛ يعني آن آبي كه از بالا مي‌آيد، اينها به عمق زمين هدايت مي‌كنند. علاوه بر اينها انواع و اقسام بوته‌ها و درخت‌هايي بين درخت‌هاي عظيم و بزرگ وجود دارند كه اينها در پوشش خاك، در جلوگيري و نگهداري از فرسايش خاك نقش دارند. در حالي كه اگر شما جنگل‌هاي اروپايي را ملاحظه بفرماييد، اغلب سوزني برگ از قبيل كاج هستند و اينها را دستي مي‌كارند و بعد از مثلا 15 يا 20 سال براي صنعت برداشت مي‌كنند.

مساله عمده اين است كه ما در كمال تاسف يك رژيم حفاظت از جنگل‌ها را نداشتيم و به جنگل‌ها به صورت بهره‌وري و بهره‌برداري نگاه مي‌كنيم. سازمان منابع طبيعي هم امروز همين كار را مي‌كند يعني مقدار زيادي از اين جنگل‌ها بهره‌وري و بهره‌برداري مي‌شوند و تبديل به كاغذ يا چوب براي صنعت و بخاري مي‌شوند. مساله ديگر اين است كه وجود دام در اين جنگل‌ها باعث مي‌شود كه هر تخمي كه تبديل به جوانه مي‌شود، چون از لحاظ چراي حيوانات مطبوع است، مورد تغذيه دام قرار مي‌گيرد و اين جوانه‌ها رشد نمي‌كنند. مساله ديگر وجود خود انسان در داخل جنگل‌ها است كه برداشت به اصطلاح پايداري از جنگل‌ها صورت نمي‌گيرد. مقصود از برداشت پايدار اين است كه چقدر جنگل در سال توليد مي‌كند تا ما حداكثر همان مقدار را برداشت كنيم، در حالي كه الان ميزان پايدار 3‌/‌2 ميليون متر مكعب در سال است؛ ما درست دو برابر اين يعني 6‌/‌4 ميليون متر مكعب برداشت مي‌كنيم. دام‌ها هنوز در جنگل هستند، آدم‌ها هم هستند و برداشت هم به اين صورت انجام مي‌گيرد. برداشت قاچاق انجام مي‌گيرد و وجود دارد و با نهايت سعي‌اي كه سازمان منابع طبيعي انجام مي‌دهد نمي‌تواند جلوي اينها را بگيرد. آتش‌سوز‌ي‌ها هم يكي ديگر از اين عوامل هستند.

شما اشاره كرديد كه يكي از وظايف سازمان منابع طبيعي، بهره‌برداري از جنگل است، اين عمل نسبت به آنچه كه در باقي كشورها اتفاق مي‌افتد، آيا كاركردي صحيح است؟

بنده تصور مي‌كنم كه اين حدس بنده نيست، بلكه همه كساني كه در اين كار هستند تاييد مي‌كنند كه اگر ما، چوب مورد نياز صنعتمان را وارد كنيم، از نظر ارزش منابع طبيعي، از نظر خاكي كه در اثر فرسايش از دست مي‌دهيم به مراتب براي ما ارزان‌تر واقع مي‌شود تا اين‌كه ما برويم جنگل را بتراشيم و چوبش را براي صنعت يا سوزاندن مصرف بكنيم. اساسا چوب را نبايد براي مصرف سوزاند، به خاطر اين‌كه ما در مملكتمان گاز داريم و دومين ذخيرگاه گاز دنيا در مملكت ما هست. ما توليدكننده گاز هستيم و ديگر لازم نيست كه اين درخت‌هاي باارزش و چوب خدادادي را اينجوري در داخل شومينه و آتش بسوزانيم. نخير، كشورهاي ديگري كه چنين منابعي دارند، از قاچاق و از اين كه چوب درختان به مصرف برسد جلوگيري مي‌كنند.

عوامل طبيعي و تغيير اقليم چقدر روي از بين رفتن اين درختان و اين جنگل تاثير گذاشته است؟

آنچه كه به مساله طبيعي گريبانگير ما شده است به صورت آتش است. بنده شنيدم كه امسال به‌طور مثال اگر از نوروز تا به حال را حساب بكنيم، حدود 900 بار در 900 منطقه در جنگل‌هاي شمال و جنگل‌هاي غرب مانند مريوان، مساله آتش‌سوزي داشتيم. بنده اين آتش‌سوزي‌ها را به 3 دسته تقسيم مي‌كنم؛ يكي آتش‌سوزي‌هايي كه طبيعي است. طبيعي يعني اين كه انباشتن برگ‌هايي كه مي‌ريزد و علف‌هاي خشك، مربوط به اقليم مي‌شود كه شما گفتيد. اين برگ‌هاي خشك در كف جنگل هستند و مساله تخمير و فساد اينها حرارت ايجاد مي‌كند. اين حرارت در كف جنگل مي‌ماند و مثلا باد با سرعت يك يا 2 متر بر ثانيه، اينها را به راحتي منتشر مي‌كند و از اين نقطه به آن نقطه مي‌برد. دوم آتش‌سوزي‌هاي غيرعمدي است. غيرعمدي يعني اين كه عده‌اي مثلا به پيك‌نيك مي‌روند و آتشي براي چاي درست كردن روشن مي‌كنند و اينها آتش را خاموش نمي‌كنند و بالاخره باد مي‌آيد و اين آتش را منتشر مي‌كند. مساله آخر، آتش‌سوزي عمدي كه در كشور ما رواج دارد. مثلا فرض كنيد كه بسياري مي‌آيند و انتقامشان از معارضات عرضي و زميني سر ملك و مالك و اين حرفها را از جنگل مي‌گيرند. چندي پيش يك نفر را در مريوان دستگير كرده‌اند كه بارها مبادرت به آتش‌سوزي جنگل كرده بود، چون كه مي‌خواست زمين خودش را و زميني كه قباله‌اش بود توسعه بدهد و به داخل جنگل ببرد. اين 3 عامل آتش‌سوزي است. باز هم ملاحظه مي‌فرماييد كه 2 تا از اين 3 تا به دست ما انسان‌ها انجام مي‌گيرد. البته همان‌طور كه عرض كردم خشك شدن زمين و خشك شدن اقليم موثر است. مملكت ما در يك خط به اصطلاح خشك و نيمه خشك قرار دارد. ما يك‌سوم جهان باران دريافت مي‌كنيم. يعني جهان 850 ميلي‌متر باران در سال دريافت مي‌كند و ما 250 ميلي متر در سال دريافت مي‌كنيم. همه اينها موثر است، منتهي اگر ما جلوي آتش‌سوزي‌هاي را كه به وسيله انسان، عمدي و سهوي، صورت مي‌گيرد، بگيريم، مقدار زيادي از اين مسائل را حل كرديم.

آماري كه ما الان داريم حاكي از اين است كه حدود يك ميليون و 200 هزار هكتار در شمال جنگل داريم. اين مقدار در ظرف 40 سال گذشته، دو برابر يعني سه ميليون هكتار بوده است. همين نشان مي‌دهد كه چقدر اوضاع وخيم است يعني اين‌كه اگر با همين روند پيش برويم با كمال تاسف در ظرف 25 تا 30 سال آينده، اين جنگل‌ها نصف خواهد شد و باز هم نصف و نصف. خلاصه تا پايان 2050 يا 2060 ميلادي، ما چيزي از جنگل‌هاي شمال نخواهيم داشت. در حالي كه جنگل‌هاي زاگرس هم وضع چندان بهتري از اين ندارند. آنها هم تحت‌تاثير برش درخت‌ها و چراي بيش از حد و وجود دام‌ها و وجود انسان‌ها قرار دارند. شما در جريان هستيد كه همين چندي پيش، در جنگل‌هاي زاگرس، 14 هزار اصله درخت بلوط با ارزش را كه نماد اين كوه‌هاي زاگرس هست و اين كوه‌هاي زاگرس يك‌سوم آب مملكت ما را تامين و دخيره مي‌كنند، براي كشيدن لوله گاز از بين بردند. اينها نشان مي‌دهد كه ما براي جنگل‌هايمان ارزش قائل نيستيم و اگر ارزشي قايل بوديم، يك فكري براي جنگل‌ها مي‌كرديم و از آن حفاظت مي‌كرديم.

چگونه مي‌شود سازمان حفاظت محيط زيست خبر نداشته باشد؟ آيا سازوكار نظارتي يا محافظان منابع طبيعي به اندازه كافي در منطقه موجود نيست؟

نخير، مساله اين نيست كه اطلاع نداشته باشد. بلكه شايد دستور مقامات استان هست كه اين كار دارد انجام مي‌گيرد و شما واردش نشويد. كما اين‌كه همين الان در كرانه‌هاي رودخانه‌هايي در استان سيستان و بلوچستان دارند استخراج معدن شن و ماسه مي‌كنند، مسير رودخانه را عوض مي‌كنند و از طرفي موجب سيلاب مي‌شوند و از طرفي زمينهاي كشاورزي را از نوعي خاك به نام مارل مي‌پوشانند كه از حيز انتفاع مي‌افتد و هر آنچه كه اهالي كردند به چاره‌اي نرسيدند. آنچه البته به جايي نرسد فرياد است.

سال‌هاي پيش صحبتي مطرح بود كه ثبت جهاني جنگل‌هاي هيركاني در يونسكو شايد كمكي به اين ماجرا بكند، به نظر شما ثبت جهاني آنها در آينده مي‌توانند كمك‌كننده باشد؟

فكر مي‌كنيد علت اصلي تعداد بالاي آتش‌سوزي‌هاي اخير در جنگل گلستان چه مي‌تواند باشد؟

الان متاسفانه ميزان بارش در شمال كشور خيلي كاهش پيدا كرده است، اگر شما با اهالي گلستان و مازندران صحبت مي‌كرديد همگي از گرما مي‌ناليدند و اين بادهاي گرم و گرم شدن و خشك شدن يك مساله است. بايد باور كرد كه زمين در حال گرم شدن است. از طرفي بنده مي‌دانم اين را كه در جنگل مينودشت، جنگل جهان‌نما و حتي جنگل ابر در استان سمنان، كرانه همان جنگل‌هاي هيركاني، ما متاسفانه آتش‌سوزي‌هاي عمدي را هم داريم.

ايران عضويت در كنوانسيون جهاني حفاظت از منابع طبيعي را دارد و طبق اين كنوانسيون كشورهاي همسايه هم مي‌توانند در اطفاي حريق كمك بكنند، چرا اين اتفاق در ايران نيافتده است؟