ناگفته یی از واگذاری غرفه ایران در شانگهای

معماری نیوز نوشت:

نمایشگاه جهانی اکسپو چیست؟

نمایشگاه جهانی اکسپو، صحنه‌ای برای نمایش دستاوردهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی کشورها و دورنمای توسعه آنها می‌باشد. شرکت کنندگان عمده آن،کشورها و سازمان‌های بین المللی هستند. نخستین نمایشگاه اکسپو در سال 1851 میلادی در لندن برگزار شد و تا کنون 24 شهر این نمایشگاه را برگزار کرده‌اند. میزبانی نمایشگاه اکسپو برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور میزبان و تبادلات و همکاری‌های بین المللی بسیار مفید است. از این رو، تمام کشورهای عضو دفتر نمایشگاه‌های بین المللی بی آی ای (BIE) مایلند میزبانی این نمایشگاه را به عهده بگیرد.این نمایشگاه سومین رویداد بین المللی بعد از بازی‌های المپیک و جام جهانی است و کشورهای مختلف جهان،تاریخ،فرهنگ،هنر و دانش کشورشان را در غرفه‌هایی به نمایش می‌گذارند.

این نمایشگاه هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود که آخرین اکسپوی برگزار شده به اردیبهشت ماه 89(2010) در شهر شانگهای چین بازمیگردد.
یاسر جعفری مهندس معمار حاضر در تیم طراحی و اجرای غرفه ایران در اکسپوی 2010 در گفتگوی اختصاصی با معماری نیوز از ناگفته‌های حضور ایران در این رویداد مهم بین المللی می‌گوید.

کره شمالی و لبنان، همسایه‌های ایران

دولت ایران در ژوئیه سال 2007 رسما اعلام کرد که این کشور در اکسپوی شانگهای شرکت خواهد کرد و در 16 اکتبر نامه پذیرش دعوت را به اداره برگزار کننده نمایشگاه جهانی شانگهای تحویل داد.مسئولیت برپایی و مدیریت غرفه ایران در اکسپوی شانگهای بر عهده سازمان برگزار کننده نمایشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران، وابسته به اتاق بازرگانی و عضو UFI،گذاشته شد. مساحت اختصاص یافته به غرفه ایران 2000 متر مربع بود که حدود سه برابر مساحت غرفه ایران در اکسپوی سال 2005 در آئی چی در ژاپن است. غرفه ایران ما بین غرفه کشورهای لبنان و کره شمالی در بخش آسیایی شهرک اکسپو جانمایی شد. ایران از میان پنج منطقه معین سایت اکسپو،در منطقه B و در همسایگی پاویون کشورهایی چون هنگ کنک،هندوستان، ژاپن، قزاقستان، لبنان، ماکائو، مراکش، عمان،پاکستان، قطر، کره، سریلانکا، تایوان، ترکمنستان، امارات متحده عربی و ویتنام قرار داده شد.

حضور ایران با رویکرد میراثی! چرا؟!

نمایشگاه شانگهای در پنج موضوع تنوع فرهنگ شهری، رفاه شهری، علم و تکنولوژی، بازسازی جوامع شهری و مناطق شهری برگزار شد و در تعریف کلی محلی برای تلاقی فرهنگ، تمدن،صنعت و تاریخ کشورها محسوب می‌شد. اساس موضوع اصلی و زیر موضوع پاویون ایران شعار "تنوع فرهنگ شهری" بود و مثل دوره‌های قبل حضور ایران با رویکردی میراثی صورت گرفت که گاها با انتقاد جامعه معماری کشور رو به رو شد؛ با این استدلال که گروهی از کشورهای توسعه یافته همیشه با رویکرد تکنولوژیکی در این نمایشگاه حضور می‌یابند.

مسئولان داخلی و معماران در بی خبری کامل

یاسر جعفری در رابطه با برگزاری اکسپوی شانگهای به معماری نیوز می‌گوید: در فاصله سال‌های 2008-2007 میلادی به عنوان دانشجوی معماری کارآموز یک دفتر بین المللی در شانگهای چین بودم که همزمان با تبلیغ گسترده برای بازی‌های المپیک در پکن شاهد تبلیغات مشابه برای برگزاری اکسپوی شانگهای بودم.من در آن دوره به عنوان نماینده دانشجویان ایران در کنار دانشجویانی از 31 کشور مختلف مشغول کارآموزی بودم و بحث برگزاری اکسپوی شانگهای یکی از مهمترین مسائل ان دوره زمانی بود. در تمام شهر شانگهای نماد اکسپو دیده می‌شد و حتی در جریان پیگیری رقابت کشورها می‌دیدم که بسیاری از آنها پیش طرح‌های خود را به مجریان اکسپو ارائه کرده‌اند ؛ اما در ایران وضعیت به گونه دیگری بود، واقعیت این بود که به رغم شور و اشتیاقی که در چین و سایر کشورها برای برگزاری این رویداد مهم بین المللی وجود داشت این بحث هیچ دغدغه‌ای برای معماران و مسئولان داخلی به وجود نیاورده بود و همه نسبت به آن ابراز بی اطلاعی می‌کردند.
تا اینکه به صورت اتفاقی مطلع شدم یکی از مسئولان نمایشگاه بین المللی از تصمیم دولت برای حضور ایران در اکسپوی 2010 خبر داده است ؛ با پیگیری‌هایی که انجام دادم توانستم شرکتی را که قرار بود طراح غرفه ایران باشد بیابم و پس از ارائه رزومه کاری خود به عنوان تنها معمار حاظر در این تیم حاضر شوم.

کارنامه ایران در دوره‌های گذشته

با توجه به اینکه آخرین حضور جدی ایران در اکسپو به اکسپوی 1967 در مونترال بر می‌گردد که با تلاش‌ها و پیگیری‌های مجدانه مهندس فرمانفرماییان محقق شد. اگر چه پس از آن ایران در چند اکسپوی دیگر هم حاضر شد و از طراحی کسانی همچون فرهاد احمدی و مهدی حجت استفاده شد اما آخرین حضور جدی ایران مربوط به همان سال 1967 است. حتی حضور ایران در اکسپوی 2005 ژاپن به قدری ضعیف و کمرنگ بود که جز چند بنر تخت جمشید و عرضه صنایع دستی حرفی برای گفتن نداشت.

چه شرکتی برنده مناقصه شد؟

شرکت "طرح امروز "، به عنوان مجری طراحی غرفه ایران در شانگهای انتخاب شد،فعالیت این شرکت در زمینه طراحی صنعتی بود و سابقه کاری زیادی در برپایی غرفه داشت و صرفاً کار غرفه سازی نمایشگاهی انجام می‌دادند. این شرکت در جریان مناقصه دولتی این کار را بر عهده گرفته بود، اما واقعیت این است که در جریان برگزاری مناقصات در ایران بیش از آنکه به کیفیت و مرتبط بودن حیطه کاری شرکت‌ها با انجام پروژه‌ها توجه شود پایین بودن قیمت پیشنهادی در اولویت قرار می‌گیرد و همین مسئله باعث شد که آغاز کار آنگونه که شایسته آن بود صورت نگیرد.این در حالی است که کشورهای بزرگ شرکت طراح غرفه خود را از این طریق انتخاب نکرده بودند.

تنها هشت ماه به زمان آغاز به کار اکسپو، مذاکرات اولیه با تیم طراحی برای تدارک طراحی داخلی و پوسته بیرونی روی سوله صورت گرفت و یک ماه بعد اولین بازدید از سایت انجام شد.از آنجایی که کمیته‌های پنج گانه ایران با حضور نمایندگانی از وزارت خانه‌های نفت، نیرو،مسکن، ارتباطات،بهداشت، سازمان انرژی اتمی، وزارت راه و ترابری، تمامی سازمان‌های مرتبط با شهرسازی و مبلمان سازی، اتاق بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مسئول بررسی محتوای قابل ارائه در سایت ایران بودند، طرح ارائه شده اولیه که با ایده "پرواز بر روی چهار باغ " بود و زمان زیادی صرف طراحی آن شده بود به طور کامل تغییر کرد و به دلیل عدم وضوح خواسته کمیته‌ها با تلاش شبانه روزی تیم طراحی، 9 طرح دیگر در طول یک ماه ارائه شد که در نهایت طرح "پل خواجوی اصفهان" به عنوان نماد گفتگو در شهر و ارتباط دو سویه شهری به تصویب نهایی رسید.

غرفه ایران به اسرائیل واگذار شد!!

بعد از پایان اکسپوی 2005 بنا به در خواست کشورهای عضوUFI، فضایی در سایت شانگهای محل برگزاری اکسپوی 2010 در اختیار تمام متقاضیان قرار گرفت که این فضا به ایران هم اختصاص یافت اما بر خلاف سایر کشورها که از همان زمان شروع به برنامه ریزی و ساخت سایت شان کردند شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین الملل ایران اقدامی در این زمینه انجام نداد و با پایان یافتن مدت مقرر برای اغاز فعالیت در سایت اختصاص یافته، این زمین به کشور اسرائیل واگذار شد و مکان جایگزینی به ایران معرفی شد که باز هم به دلیل تعلل ایران به کشور دیگری اختصاص یافت؛ در نهایت پیمانکار UFI راسا اقدام به ساخت یک فضای نمایشگای ساده به شکل سوله به مساحت 2 هزار متر مربع برای ایران کرد.

متاسفانه بزرگترین ایرادی که در این مسئله وجود داشت اصرار اعضای کارگروه و مسئولان بر عبارت "معماری اسلامی" بود که بدون اینکه درک کاملی از آن داشته باشند بر این امر پافشاری می‌کردند.اگر چه مظاهری از معماری اسلامی در طرح‌ها دیده می‌شد ولی رضایت مسئولان زمانی جلب شد که از قوس و نمادهای بسیار ساده و ابتدایی در طرح‌ها استفاده شد و به سمت برخوردی عامیانه با معماری پیش رفت.

با این وجود کارها در حال انجام بود که حاشیه‌های به وجود آمده در اثر چندین بار تغییر و بی صاحب شدن سازمان نمایشگاه‌های بین المللی به این بلاتکلیفی‌ها دامن می‌زد و کسی واقعا نمی‌دانست که آیا ایران به اکسپو 2010 می‌رسد یا نه؟

تاکید نماینده اسفندیار رحیم مشایی بر تاریخ 2500 ساله ایرانی

مسئله دیگری که در این میان به وجود آمد درگیری‌های مکرر بین وزارت بازرگانی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بود که در نهایت با حذف این سازمان از پروسه تصمیم گیری،به ظاهر خاتمه یافت... هر چند اسفندیار رحیم مشایی به عنوان یک چهره دولتی همواره بر این روند تاثیر گذار بود.اصرار نماینده وی بر استفاده از نمادهای هخامنشی در طراحی غرفه و تاکید بر تاریخ 2500 ساله ایران،آنهم درست زمانی که طراحی به اتمام رسیده و نقشه‌ها برای مجریان چینی ارسال شده و تنها یک هفته به آغاز اجرای طرح باقی مانده بود،مشکلات خاص خود را پدیدار کرد.

هزینه طراحی غرفه: ایران 2 میلیون دلار. عربستان 85 میلیون دلار!!

یک بحث دیگر در این زمینه مربوط به هزینه‌ها بود.کل بودجه‌ای که دولت برای اکسپوی 2010 شانگهای در نظر گرفته بود 5 میلیون دلار(معادل پنج میلیارد تومان) بود که از این رقم تنها 2 میلیون دلار به طراحی واجراغرفه اختصاص یافته و 3 میلیون دلار باقی مانده مربوط به هزینه‌های برگزاری بود. در حالی که به صورت میانگین،کشوری همچون عربستان حداقل 85 میلیون دلار و امارات 60 میلیون دلار صرف طراحی غرفه‌های خود کرده بودند.

در زمان اجرای طرح توسط مجریان چینی،هیچ ناظر متخصصی از سوی ایران برای نظارت بر عملکرد چینی‌ها اعزام نشد و تنها یک کارمند ساده از سوی نمایشگاه بین المللی به محل اجرای غرفه سفر کرد.نتیجه این شد که طرح اجرا شده توسط چینی‌ها 50 درصد با طرح‌های ارسالی تفاوت داشت و هیچ نظارتی هم بر این امر صورت نگرفت.

غرفه ایران در اختیار فروشنده ژاپنی

در جریان برگزاری نمایشگاه اکسپو طبقه بالایی غرفه ایران به فروشنده‌ای ژاپنی واگذار شد که با فروش بستنی و چای ایرانی مبلغی بیش از کل هزینه بودجه دولت برای برپایی غرفه و برگزاری نمایشگاه به دست آورد...حال این سوال پیش می‌آید؛چه لزومی داشت وزارت بازرگانی به عنوان متولی برگزاری اکسپوی ایران قسمتی از غرفه را به ژاپنی‌ها واگذار کند، آیا ایران برای تجارت چای و بستنی به اکسپو رفته بود ؟!
علاوه بر این مشکلات، ضعف دانشی جامعه معماری ما و عدم همکاری اساتید بزرگ معماری با تیم طراحی،کاستی‌ها را افزایش داد و تعداد زیادی از اساتید معماری در قبال همکاری مبالغ گزافی را پیشنهاد می‌کردند که در عمل قابل پرداخت نبود.

و در آخر...

اگر چه اکسپو 2010 موقعیت بسیار مناسبی برای حضور ایران در این رویداد مهم بین المللی بود اما مجموعه این عوامل باعث شد کشور ما نتواند از این موقعیت بهره مند شود.این عدم موفقیت دلیلی جز کم کاری و ضعف مدیریتی در سیستم اجرایی و جامعه معماری ما ندارد که شرح آن در بالا ذکر شد.

با توجه به حضور در دوره‌های مختلف و رویکرد میراثی ایران تا به امروز نسبت به مسئله طراحی و حضور طراحان و معماران به نامی همچون مهندس فرمانفرماییان،دکتر مهدی حجت و مهندس فرهاد احمدی در طراحی اکسپوهای گذشته به نظر می‌رسد هنوز جامعه معماری ایران در ادامه روند جمع گریزی و عدم راهکارهای همسو در جهت بخشیدن به مسیر معماری معاصر ایران هیچ گاه به نقطه مشترکی نخواهد رسید و با توجه به نبود معیاری ثابت و ارزشی، همگام با رویکرد‌های حاکمان و دولت مردان و نمودهای هنری ایرانی-اسلامی،همچنان دست انداختن به الگوهای پر افتخار گذشته مطمئن ترین و پرامتیاز ترین روش برای جلب رضایت متولیان و کارفرمایان،به دور از رویکردهای نوین معماری،است .مسیر طی نشده‌ای که هیچگاه معماران نسل سوم این کشور بر کوتاهی نسل گذشته خود نخواهد بخشید.