چادر به عنوان یکی از پوششهای مناسب و برتر در میان زنان مسلمان شناخته شده است رنگ، طرح و تزئینات چادر در هر منطقه و شهری برخاسته از سلیقه و نگرش زنان آن ناحیه است و از شهری به شهری دیگر متفاوت بوده است. با ورود اسلام اموی به ایران، فرهنگ ظاهر اسلامی، تحت تأثیر بخشی از تعصبات جاهلی عربی، مردم را دچار زدگی از اسلام میکند، تا زمانی که فرهنگ شیعی و علوی در ایران جا میافتد. در زمان صفویه بود که آئین شیعی برای اولین بار آیین رسمی مسلمانان ایران میشود. در آن دوره، چادرهای ایرانی؛ اندرونی و بیرونی بودند. چادر اندرونی همان چادر نماز یا نیمدایرهای است که امروزه خانمها به سر میکنند. در آن زمان تنها برای اندرونی و نماز استفاده میشد و برای فعالیت اجتماعی و برونی چادر کمری یا قجری که چادر اصیل ایرانی است، استفاده میشد.
ترکیبی از عبای عربی و مدل ایرانی آن و به رنگهای صامت رنگ خودی یا خاکی، رنگ نیلی و رنگ ماشی، رنگ مشکی به گونهای نبود که راحت فراهم شود و در واقع رنگ کمیابی بود. در تبریز که پایتخت فرهنگی ایران بود، فرمانی داده شد مبنی بر اینکه رنگ چادرها سیاه باشد و سیاه رنگ رسمی چادرهای زنانه شد. به همین دلیل تا قبل از انقلاب و تا اواسط 55 یا 56 چادرهای نخی رنگی رایج بود. انقلاب اسلامی نقطه عطفی برای چادر مشکی بود. زنان در راهپیماییها و تظاهرات چادرهای مشکلی سر میکردند. یکی از عکاسان خارجی که در آن روزها از خیابانهای تهران عکس میگرفت، در توصیف آن روزها میگوید: «زنان ایرانی با چادرهای مشکی مانند دریایی بودند که رژیم شاه را بلعیدند.»
بعد از انقلاب با حضور 40 تا 70 درصدی بانوان ایرانی در عرصههای اجتماعی این رنگ یک عرف فراگیر شود و در حال حاضر، قطعهای که از پازل هویت ایرانی- اسلامی مانده است، همین چادر مشکی است که بسیار ارزشمند است و نیاز به مراقبت و حفاظت فرهنگی دارد. اخیراً چادرهای مشکی که به صورت رسمی و یا مجلسی مورد توجه خانمهای ایرانی قرار گرفته است، انواع مدلها و پارچههای طرحدار یا ساده و براقی است که رواج زیادی پیدا کرده و طبق سلایق مختلف استفاده میشود. در انتخاب پارچه که گاهی متأسفانه معضل مد و فخرفروشی عامل آن میباشد، خانمهای ایرانی حساسیت خاصی نشان میدهند. علیالخصوص پارچههای الگانس، کنکن، حریراسود و ... که گاهی قیمتهای آن بالای 200 هزار تومان هم هست.
در خصوص خرید پارچه برای چادر، چادر چینی هم مورد توجه قرار گرفته و برخی تولیدکنندگان و بازاریان نیز برای وارد شدن به دنیای رقابت و سود، اصل کیفیت را از یاد بردهاند. به گفته یکی از بازاریان و تولیدکنندگان که پخش سراسری چادرهای آماده را تجربه میکند، چادرهایی که با پارچههای چینی دوخته میشوند، ماجرا دارند. تاجران ایرانی در تجارت با چین، از داخل سفارش میدهند که چه پارچهای تولید شود پارچههای چینی در درجههای 1 و 2 و 3 موجود هستند. در سفارش به کارخانجات بافندگی و ریسندگی چینی، تاجران ایرانی در مقدار مواد خانم نظر میدهند. یعنی مرغوبیت یک کلاف 100 گرمی میشود یک کلاف 50 گرمی. یعنی دست بردن و کسری در مواد اولیه. و در نهایت پارچه بیکیفیت وارد بازار میشود. این پارچهها به نامهای سبلان، دماوند و ... معروف است. البته برخی در کنار واردات پارچه چینی و فروش آنها در بازار، چادرهای دوخته شده نیز میفروشند که در بستهبندیهای شکیل و زیبا عرضه میشود و در عرضه و تقاضا، با قیمت مشخصی به فروش میرسد که در فاکتورها قیمت اصلی شکسته شده و با چند برابر افزایش قیمت به فعالان این صنف فروخته میشود. در صورتی که همان قیمت مشخص شده در بین بازاریان برای فروشندگان، غرفهداران و مغازداران که تولیدکننده هم هستند قیمت اصلی چادر است.
تولیدکنندگانی که با پارچههای غیرچینی که تولید کشورهای شرق آسیا مثل تایلند و ترکیه است و به نامهای کرهای و ژاپنی چادر میدوزند، ضرر میکنند. یعنی برای خرید چادر دوخته و آماده با پارچه نامرغوب چینی در بازار همان هزینهای را میپردازند که با پارچه مرغوب کرهای و ژاپنی، تولید میکنند و به فروش میرسانند. البته پارچههای چینی برای چادرهای کودکانه و دخترانه بیشتر استفاده میشود. انتخاب چادر بستگی به سلایق افراد دارد. و در به روز بودن و مد در جامعه، مدلهای مختلفی رایج میشود. گرچه برخی تولیدکنندگان به علت اینکه هزینههای خیاطان و برشکاران را نپردازند و در طرح و الگوی اصلی چادر دست میبرند. این دستکاری باعث میشود که آستینها تنگ شده و در نهایت چادر اندامی شود. و در پوشش و حجاب به علت اندامی بودن، جلب توجه کند.
در چادرهای ملی معروف به دانشجویی، اندامی بودن واضحتر است که در اصل مدل عربی اندامی است. دوخت مرغک برای چادر، نیمساعت وقت میگیرد و در این نیمساعت، باید هزینهای پرداخت شود که متأسفانه برخی تولیدکنندگان توجهی ندارند و نمیخواهند این هزینه را بپردازند. چون نفعی ندارد و در اصل، مدلهای چادرهای کشورهای عربی به علت فیزیک خاصشان، گشاد است و مقدار پارچه استفاده شده در چادرهایشان، بالای عرض 180 است. و چون مادر ایران چنین چیزی نداریم، چادرها عرض 150 به بالاست و برشهای زیادی میخورد و این برش کاریها، مدلهای سلیقهای را به وجود میآورد که بسته به استقبال مردم، مد میشود یکسری ترفندهایی هم هست که جریان مد را تشدید میکند. مثل اضافه کردن انواع تزئینات روی سر آستین، آستین و لبه چادر. در حال حاضر هم این مدلهای چادر در بین بانوان ایرانی وجود دارد:
1- چادر ساده: این چادر را همگان میشناسند. چادری که از یک قواره پارچه یعنی 5/4 متر با عرض 115- 110 سانت به صورت دو تکه دوخته میشود. اگر عرض پارچه 180 سانتیمتر باشد، یک تکه میشود. برخی از خانمها برای اینکه راحتتر بتوانند آن را روی سر نگه دارند به آن کش میزنند. برخی هم برای اینکه ساده نباشد، نوار تزئینی روی لبه چادر میدوزند.
2- چادر ملی: چادر ملی از آن دست چادرهایی بود که با آمدنش، بلافاصله موافقان و مخالفان زیادی پیدا کرد که البته تعداد موافقان بیشتر بود. چون به سرعت گسترش یافت. موافقان معتقد بودند که این چادر به خانمها آزادی عمل بیشتری میدهد، بدون آنکه لازم باشد چادرشان را نگه دارند. مخالفان هم دلایل قانع کنندهای داشتند. چون رفتار برخی خانمها این چادر را لوده کرده بود. سال مدل ماهی و تنگ آن به همه چیز شباهت داشت جز چادر. گاهی دیده میشد که در زمستان اورکت، جلیقه و کلاه و شال گردن بر روی این چادر پوشیده شده و یا کوله پشتی از دو سمت انداخته شده، آن هم در سنین بالا. مشاهده چنین صحنههایی این ذهنیت را ایجاد کرده بود که چادر ملی مانتویی است که آن را بر کشیدهاند. چادر ملی در واقع چادر سادهای است که از دو طرف آستین دارد. در بعضی مدلهای آن، آستین از آرنج به پایین است. آستین میتواند کلوش یا راسته باشد که معمولاً با حریر یا نوار و یا منجوقدوزی تزئین میشود. جلوی چادر میتواند باز باشد و یا به وسیله زیپ و دکمه مخفی بسته شود.
3- چادر دانشجویی یا خبرنگاری: چادر ساده ایرانی است به صورت کلوش که مکانی برای بیرون آوردن دستها در آن در نظر گرفته شده است. این چادر کشدار و جلو باز است و نیاز به الگو دارد.
4- چادر کمری: چادر کمری یا همان قجری که مانند پیراهن از سر پوشیده میشود از پشت یکسرده است، ولی از جلو دو تکه به نظر میرسد. ای چادر با کمربندی از پشت گره میخورد. به همین خاطر از سنگینی چادر گرفته میشود. قسمت بالایی که دستههای چادر است با کش روی سر ثابت شده و بلندی آن تا زانو میرسد. اگر شخص رو بگیرد، دو تکه بودن آن مشخص نمیشود. در مدلی از آن، قسمت بالا مثل یک مقنعه آستیندار است. مقدار پارچه این چادر به اندازه چادر ساده است.
5- چادر شالی: زیاد شبیه به چادر نیست. شبیه مانتویی است که از جلو شال میخورد و به وسیله زیپ مخفی بسته میشود. برخی مؤسسات و شرکتها برای کارکنان خانمشان این مدل را بیشتر میپسندند و سفارش میدهند. چون فکر میکنند ظاهری پوشیده، آراسته و با وقار است .
6- چادر بحرینی (بحرانی): برای تهیه این چادر به 5/2 متر پارچه با عرض 180 سانتیمتر و یا 5 متر پارچه با عرض 100- 90 سانتیمتر نیاز است که در عرض کم، چادر دو تکه میشود. برش پایین چادر هلالی است و آستینها به صورت جدا، از آرنج به چادر دوخته میشود. عرض آستینها 25 سانتیمتر و گشاد است و معمولاً سر آستین به وسیله حریر و گلدوزی و ... تزئین میشود.
7- صدفی بحرینی: مدل کلی آن شبیه بحرینی است با این تفاوت که در بالای سر، مقنعهای (سایبان) و در جلوی صورت روبند دارد و از جلو زیپ میخورد که مخفی نیست.
8- چادر لبنانی: در مدل اصلی آن اگر شخصی که چادر سر کرده دستهایش را باز کند، شما یاد مانتوهای کلوش (خفاشی) میافتید. زیرا این چادر آستین ندارد بلکه جایی برای بیرون آوردن دستها روی چادر ایجاد شده و یک مچ 10 سانتی متری به آن دوخته شده است با کش روی سر میایستد و جلوی آن به صورت مورب یعنی چپ و راست بسته میشود. به این صورت که به لبه طرف راست کش به اندازه مچ دوخته میشود که آن را به دست چپ میاندازید و سمت چپ چادر در پهلوی راست شما نگه داشته میشود. چادر از زیر چانه و روی سینه به وسیله یک دکمه بسته میشود، پوشیده بودن این چادر به شما این امکان را میدهد تا در زیر آن لباس راحتتری بپوشید، زیرا به هیچ وجه باز نیست. برای تهیه این چادر به 5/3 متر پارچه با عرض 180 سانتیمتر نیاز است.
9- چادر صدفی لبنانی: مدل کلی آن شبیه لبنانی است، با این تفاوت که در بالای سر آن مقنعهای و یا چانه دارد و از جلو زیپ میخورد.
10- چادر عراقی: همان چادر عربی است. در این مدل هم روی خود چادر برای بیرون آوردن دستها برشی ایجاد شده است با این تفاوت که دیگر حتی مچ هم ندارد. در داخل چادر و روی کمر به اندازه 30- 20 سانتیمتر از پارچه چادر باقی میماند. جلوی این چادر باز است و برای تهیه آن به 5/7 متر پارچه با عرض 100- 90 سانتیمتر نیاز است. آماده آن در بازار موجود است، اما باید هنگام خرید باید مواظب بود که به جای چادر، عبا فراهم نشود. زیرا قسمت دوخت شانه در عبا و چادر متفاوت است.
11- چادر حجازی: این مدل، آستین را واضحتر میتوان دید. زیرا شکل معمولی دارد و از زیر بغل برش میخورد. همانند چادر لبنانی مورب بسته میشود و برای تهیه آن به 5 متر پارچه با عرض 180 سانتیمتر نیاز است.
12- چادر جلابیب: در حال حاضر چادر جلابیب رواج بیشتری دارد. به علت قابلیت کامل حجاب و رفاه و راحتی خانمها در این چادر، طرفداران زیادی پیدا کرده است. این چادر که از اولین ابتکارات طراحان داخلی و توسط خانمهای ایرانی میباشد، چهارده ویژگی خاص دارد و گسترش و پذیرش این مدل به حدی بوده است که راهاندازی سایتی را به نام خود در پی داشت. سایت جلابیب شامل اصلاعات کاملی درباره چادر جلابیب، آلبوم عکسها، آدرس نمایندگیهای فروش، اخبار، فروشگاه اینترنتی، نظرسنجی و ... میباشد. طرح چادر جلابیب مورد پسند همگان بوده طوریکه فراتر از مرزها ایران نیز خواهان دارد. شعار این چادر این است: «حجابم مرا حفظ کند، نه من حجابم را.» در کل دارای سی و یک طرح است و سه طرح آن با نامهای مشکی، احرام و رنگی شناخته و معرفی شده است.
این چادر برای اولین بار در چهاردهمین نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم رونمایی شد که مورد تحسین مقام معظم رهبری قرار گرفت. ویژگی های آن عبارتند از: 1- قابلیت تنظیم اندازه صورت 2- دارای آستین مخفی، زیپ مخفی جهت وضوگیری 3- دارای شبه مقنعه و مقنعه سرخود 4- دارای آستین ساق دست و آستین زمستانی 5- دارای زیپ مخفی در قسمتی از جلوی چادر جهت وضوگیری، شیردهی و بستن ساک آغوش و دسترسی به کیف، تلفن همراه و جیب داخل چادر 6- مکانی مجزا جهت دسترسی به تلفن همراه در بعضی طرحها 7- ظاهری شبیه به چادرهای معمولی 8- دارای پوشیه و روگیر سر خود در بعضی مدلها و امکان روگیری توسط شخص در همه مدلها 9- پوشش کامل بدون استفاده از مقنعه، مانتو و ساق دست 10- قابلیت استفاده کیف در زیر چادر 11- گشادی چادر مناسب و بدون بدننمایی با همان متراژ چادرهای معمولی و در برخی طرحها کمی بیشتر 12- جلویگری از سرقت کیف و تلفن همراه موود در زیر چادر 13- دارای بندینک سرآستین جهت حفظ کامل پوشش مچها
منبع: مهرگزارش از: محدثه علی جان زاده روشن